Προς εκδότες και συγγραφείς φιλικά σχόλια.. (της Μαρίζας Ντεκάστρο)

της Μαρίζας Ντεκάστρο

Στις 26/9/2025, δημοσιεύτηκε στον ΑΝΑΓΝΩΣΤΗ άρθρο με τίτλο Μα που πάνε όλα αυτά τα βιβλία – 6.500 τίτλοι  βιβλίων το Α΄ 6μηνο του 2025!  Ο ανοικονόμητος αριθμός βιβλίων δεν μπορεί παρά να έχει σχέση με τον ανταγωνισμό, ο οποίος προξενεί και ασκεί μεγάλη πίεση στους υπεύθυνους έκδοσης και τους επιμελητές, και τη βιασύνη να εκδοθεί πληθώρα βιβλίων σε συγκεκριμένες ημερομηνίες και μικρό χρονικό διάστημα. Οι ιδιαιτερότητες κάθε βιβλίου δεν μελετιούνται όσο χρειάζεται ώστε να είναι εκδοτικά άρτια κι έτσι ξεφεύγουν διάφορα. Αν επιμείνουμε και τα διαβάσουμε από το εξώφυλλο μέχρι το οπισθόφυλλο ανακαλύπτουμε ενοχλητικές λεπτομέρειες.

Σύνδρομα (εκδοτικά)

• Οικονομία

Περιορίζονται, κόβονται μπρος πίσω οι λευκές σελίδες που δίνουν ανάσα στο κείμενο, το οποίο συχνά τελειώνει σχεδόν στο οπισθόφυλλο. Δεν χωρούν ούτε οι διαφημίσεις των τίτλων του συγγραφέα! Ο περιορισμός των σελίδων ανακατεύει και τη σελιδοποίηση. Π.χ. σε νεανικό μυθιστόρημα έχουμε αρχή κεφαλαίου στη δεξιά και στην αριστερή ολοσέλιδη εικόνα. Για λόγους οικονομίας στο χαρτί, και για να βγουν ακριβώς τα τυπογραφικά, η αρχική σελιδοποίηση καταστρατηγήθηκε. Σε ορισμένα κεφ., έφυγε η εικόνα από αριστερά και το κεφ. ξεκίνησε στην αριστερή σελίδα αντί για τη δεξιά. Το ίδιο συμβαίνει και σε αρκετά εικονογραφημένα.

• Τίτλοι

Δίνουν μια ιδέα για το περιεχόμενο, προκαλούν την περιέργεια. Πολύ συχνά οι τίτλοι διαθέτουν στερεοτυπικές – πασπαρτού- λέξεις. Παράδειγμα, οι μαγικές λέξεις Περιπέτεια και Μυστήριο στους τίτλους πάσης φύσεως παιδικών/νεανικών βιβλίων και σειρών. Ενδεικτικά, αναφέρω τίτλους με μυστήριο: Μυστήριο στη βιβλιοποντικοθήκη, σειρά Τα Ποδοσφαιρόνια με πολλά ποδοσφαιρικά μυστήρια, Το μυστήριο του μηχανισμού των Αντικυθήρων, Μυστήρια για δύο, Μυστήριο στο Τατόι, Το μυστήριο του μισοφαγωμένου σάντουιτς… Το μυστήριο εμφανίζεται ως δόλωμα για τα μαθήματα του σχολείου, όπως π.χ. Τα μυστήρια του πολλαπλασιασμού, Μαθηματικά και Γλωσσικά μυστήρια στην Α’-Β’ δημοτικού, Σέρλοκ Γουφς, Μυστήρια της πρόσθεσης και της αφαίρεσης… Αναρίθμητα τα  μυστήρια που διαδραματίζονται σε κλειστούς χώρους- οικοτροφεία, σχολεία, νηπιαγωγεία, πύργους, πειρατικά καράβια…

• Ομοιότητες

Παρακάμπτω προς το παρόν το τεράστιο ζήτημα της ομοειδούς θεματολογίας (περιλαμβάνω και τις μεταφρασμένες σειρές για παιδιά μέσης ηλικίας και εφήβους) και επιστρέφω στους τίτλους.

Στην πολύ πρόσφατη έκδοση, Το ημερολόγιο που μου έσωσε τη ζωή (Πατάκης), ο τίτλος σχεδόν είναι ίδιος με του μυθιστορήματος Ο πόλεμος που έσωσε τη ζωή μου (Παπαδόπουλος). Το παράδοξο του τίτλου στο μυθιστόρημα για τον πόλεμο προκαλεί: πώς γίνεται να σώζει ζωές ένα συγκλονιστικό κακό όπως ο Πόλεμος;  Είναι εξίσου παράδοξος, πλην αδύναμος, ο τίτλος του πρώτου βιβλίου: πώς ένα Ημερολόγιο σώζει μια ζωή; (Κάπως δικαιολογείται στην υπόθεση).

• Αισθητική

Ας δεχτούμε ότι σε κάθε σελίδα- το κείμενο με τη γραμματοσειρά του και την εικονογράφηση- αποτελεί μια  σύνθεση που διαβάζεται και ως εικόνα. Χάριν παιδιάς, μόδας, δήθεν πρωτοτυπίας, κακογουστιάς και άλλων τινών, αναμιγνύονται, συνήθως σε δισέλιδα που υπάρχει χώρος, πολλές διαφορετικές γραμματοσειρές- χρωματιστές, μαύρες, γκρίζες, μεγάλες, μικρές, χονδρές, λεπτές, καλλιγραφικές, χειρόγραφες κλπ. Επειδή δε, συνήθως υπάρχει χρώμα στο φόντο και πρόσθετες εικόνες, δημιουργείται ένα χαοτικό συνονθύλευμα το οποίο μπερδεύει το μάτι και το οδηγεί να εστιάζει σε μεμονωμένα στοιχεία (λέξεις χρωματιστές, μεγάλου μεγέθους, κλπ.). Έχετε ποτέ αναρωτηθεί για ποιο λόγο μεγάλοι της λογοτεχνίας για παιδιά, που γράφουν και παράλληλα εικονογραφούν, σχεδιάζουν καθαρές σελίδες; Ενδεικτικά, αρκεί μια ματιά στα βιβλία, π.χ. των E. Carl, M. Sendak, O. Jeffers, B. Alemagna, S. Smith και πολλών ακόμα.

Σύνδρομα (των δημιουργών)

• Βιογραφικά

Το «Πώς παρουσιάζομαι στο κοινό» είναι μια σημαντική παράμετρος για να γνωρίσουν οι αναγνώστες τον/τους δημιουργό/ούς του έργου που θα διαβάσουν. Αυτός είναι ο ρόλος των βιογραφικών στο αυτί ή στις τελευταίες σελίδες του βιβλίου. Τον Φεβρουάριο του 2015 είχα σχεδιάσει για τον Α μια τυπολογία των βιογραφικών συγγραφέων και εικονογράφων όπως εμφανίζονται στα παιδικά βιβλία, Ελλήνων και ξένων. Τότε είχα ξαφνιαστεί με την ποικιλία τους και εξακολουθώ να ξαφνιάζομαι!

Τα βιογραφικά γράφονται για να πληροφορήσουν. Στην πλειονότητά τους απευθύνονται στους ενήλικους. Οι πληροφορίες παρουσιάζουν την πορεία των δημιουργών και σκιαγραφούν τα θεματικά τους ενδιαφέροντα. Ουσιαστικά, λοιπόν, τοποθετούν καθέναν και καθεμία στην κοινότητα ‘παιδικό/νεανικό βιβλίο’ και σε παραλληλία με αυτά που εκδίδουν οι συνάδελφοί τους.

Ωστόσο, πολλά βιογραφικά πρωτοεμφανιζόμενων ή νεότερων δημιουργών περιαυτολογούν επιδιώκοντας να βρεθούν κοντά στους αναγνώστες, να τους πλησιάσουν φιλικά, να δείξουν ότι είμαστε μια ‘μεγάλη παρέα’. Αναφέρουν τα κατοικίδιά τους= είμαι φιλόζωος όπως κι εσύ αναγνώστη. Μ’ αρέσουν… η μαγειρική, τα χρώματα, οι βόλτες, τα παιχνίδια, και… και…=  όπως και σε σένα αναγνώστη. ‘Είμαι μητέρα/ πατέρας’= έχω παιδιά σαν κι εσένα, ξέρω πώς σκέφτεσαι και τι αναζητάς. ‘Όταν ήμουνα μικρός/μικρή ‘σκάρωνα ιστορίες/ ζωγραφιές’= όπως ίσως κι εσύ αναγνώστη. ‘Είμαι dreamer’, ‘ονειρεύομαι’= παιδί είσαι κι εσύ, ας ονειρευτούμε μαζί…

• Συγγραφική βουλιμία (1) ή ‘Ας γράψω και παιδικό βιβλίο’

Συμβαίνει συγγραφείς λογοτεχνίας ενηλίκων να δοκιμάζουν την τέχνη τους σε άλλες κατηγορίες από αυτές που ασκούν με επιτυχία.  Αποφασίζουν λοιπόν να γράψουν βιβλία για μικρά και μεγαλύτερα παιδιά. Το γεγονός ότι είναι συγγραφείς δεν αρκεί. (Όπως δεν αρκεί κάποιος που επειδή είναι εκπαιδευτικός, ψυχολόγος, ή γονιός να θεωρεί ότι μπορεί να γράψει για παιδιά).

Αρνητικό η διάθεση και ο πειραματισμός; Όχι βέβαια! Αρκετά είναι καλούτσικα, ενώ άλλα εντελώς αδιάφορα. Ομολογώ πως δεν θυμάμαι τα εικονογραφημένα παραμύθια και τα παιδικά μυθιστορήματα σύγχρονων καταξιωμένων πεζογράφων που γράφουν π.χ. κοινωνικό μυθιστόρημα ή λογοτεχνία του φανταστικού…

Κάθε είδος έχει τους κανόνες του. Απλά, πετυχημένοι ή ανεπιτυχείς πειραματισμοί συνεισφέρουν στην ποικιλία και στον πολλαπλασιασμό των τίτλων της εργογραφίας του συγγραφέα.

(Προσοχή! Η συγγραφική βουλιμία  δεν αφορά συγγραφείς που συστηματικά ασχολούνται από πάντα και με τα δύο είδη).

• Συγγραφική βουλιμία (2)

Συγγραφείς πολυγραφότατοι εφορμούν σε επετείους, εορτές, επικαιρότητα, κλπ. και γράφουν τα ανάλογα στοχευμένα βιβλία. Αν, φερ’ ειπείν,  ασχοληθούμε ειδικά με τα χριστουγεννιάτικα βιβλία, κάθε χρόνο προστίθενται νέες εκδόσεις στα υπάρχοντα ελληνικά και μεταφρασμένα των περασμένων ετών και ο κατάλογος ολοένα και μακραίνει. (Συγγραφέας έχει γράψει μέχρι και 10 χριστουγεννιάτικα!). Ελάχιστα από αυτά κάνουν τη διαφορά στην προσέγγιση και την εικονογράφηση, συν το γεγονός ότι πολλά δεν έχει καν νόημα να εκδοθούν!

Αυτά.

1^ο ΥΓ. Για όσους διαβάζουν κριτικές παρουσιάσεις

Οι bloggers αυτό-χρίζονται στα ΜΚΔ γκουρού των βιβλίων. Τα κριτήριά τους είναι περιορισμένα. Δηλ. είτε εκκινούν από την προσωπική τους κατάσταση [συνήθως μητέρες ή δάσκαλοι], είτε διαβάζουν περιστασιακά όσα βιβλία τους στέλνουν οι εκδότες, είτε δεν έχουν το υπόβαθρο [ιστορικό, θεωρητικό] για να συγκρίνουν ομοειδή έργα, κ.ά. Ό,τι ξεχωρίζουν είναι πάντοτε μοναδικό αριστούργημα! Όμως, γκουρού δεν είναι ούτε οι επαγγελματίες κριτικοί.

2^ο ΥΓ. Όλες οι επισημάνσεις βασίζονται σε βιβλία που έχω στη διάθεσή μου.