της Σοφίας Διονυσοπούλου (*)
Το ερώτημα είναι πόσες τέτοιες αρχές αντέχει ο άνθρωπος
Νέκοβ (Βοken ή Οΐλβιβ), ανεστραμένο βιβλίο δηλαδή, τιτλοφορείται το νέο μυθιστόρημα του Γιαν Χένρικ Σβαν, ένα κείμενο, μεταξύ άλλων, χιουμοριστικό και γραμμένο με μια λοξή ματιά, όπως διαφαίνεται ήδη από τον τίτλο του.
Χωρισμένο σε κομμάτια τριτοπρόσωπης αφήγησης, σε ημερολογιακά και σε επιστολές, το μυθιστόρημα λειτουργεί σπαστά αποδίδοντας και μορφολογικά την ψυχολογία του κεντρικού του ήρωα. Το όνομα αυτού Γκούναρ, αθλητής, προπονητής, δημοσιογράφος, κοσμοπολίτης, επίδοξος συγγραφέας αλλά και ─σημαντικότατο─ πεθερός του Σβαν, στον οποίον ο τελευταίος αποτίνει, κατά κάποιον τρόπο, φόρο τιμής. Χρησιμοποιώντας υλικό από υπαρκτά του χειρόγραφα και διαπλέκοντάς τα με μυθοπλαστικά στοιχεία, ο Σβαν χτίζει ένα μυθιστόρημα-ταξίδι, από την Αλεξάνδρεια στην Ελλάδα, από τη Σουηδία στο Ιράν και την Ισλαμική Επανάσταση, από τον έρωτα ως την παράδοση από γυναίκα σε γυναίκα, με κεντρικό θέμα όμως το κενό, το οποίο ο ήρωας επιζητά εναγωνίως να το καλύψει με τη συγγραφή. Διακατεχόμενος από ένα τεράστιο Εγώ ─«Μπορώ να γράψω εξίσου καλά με τον Σολζενίτσιν. Είμαι ένας γαμάτος προπονητής που σπαταλά το χρόνο του με βλάκες στις ερημιές. Γενικά είμαι γαμάτος και στις ξένες γλώσσες {…} Δεν είμαι ασχημόπαπο. Κι είμαι κι ο πρώτος εραστής»─ ο Γκούναρ, ιδίως από τη στιγμή που απομακρύνεται από αυτόν ο έρωτας της ζωής του, η Άννα, διακατέχεται από την εμμονή της δημιουργίας, η οποία εκφράζεται μπροστά σε μια γραφομηχανή. Αντικείμενο και συγγραφέας παίρνουν θέσεις μάχης, οι σελίδες δεν γεμίζουν ποτέ, πολλές φορές μένουν εντελώς λευκές ή φιλοξενούν παράπονα ή επιστολές: «Ένα φύλλο χαρτί. Τι είναι ένα φύλλο χαρτί; Ένα τέρας που σε χλευάζει, ένα ον που σε ξεγελά και ξεγλιστρά. Κάτι τόσο κοντινό και τόσο απίστευτα μακρινό ταυτόχρονα. Κάτι που τεντώνεσαι να πιάσεις απαλά, με δάχτυλα διψασμένα, ανυπομονείς να το χαϊδέψεις, να ενωθείς μαζί του σ’ ένα συναίσθημα αλληλεγγύης. Και τη στιγμή που το αγγίζεις το χαρτί μεταλλάσσεται σε γλώσσα φιδίσια, διχαλωτή, σε δηλητηριώδες φίδι…». Ή, διαβάζουμε επίσης: «Ακόμα ψάχνει τη δύναμη να γράψει. Αχ και να μπορούσε να συνθέσει έστω μερικές προτάσεις, οτιδήποτε στη γραφομηχανή. Μα δεν τολμάει να σηκώσει την κουκούλα της. Μπορεί να κουρνιάζει ολόκληρο τέρας από κάτω».
Από χώρα σε χώρα κι από σχέση σε σχέση ο Γκούναρ Μέλμπεργκ επιχειρεί να βρει τις κατάλληλες συνθήκες για να εκτελέσει τα μεγαλεπίβολα σχέδιά του, να ολοκληρώσει το μυθιστόρημα για το οποίο κρατά μανιωδώς άτακτες σημειώσεις που δεν θα μπουν σε σειρά ποτέ. Την υπαρξιακή αγωνία του ήρωα χειρίζεται με τρυφερότητα ο Σβαν, φτιάχνοντας έναν ήρωα χαρισματικό και ευάλωτο, ζεστό και απόμακρο, σε τελική ανάλυση βαθιά ανθρώπινο.
Αν το Νέκοβ είναι κυρίως ένα ανάστροφο βιβλίο για την παλίρροια που σβήνει τις λέξεις απ’ το μυαλό του συγγραφέα, εμποδίζοντας να ευοδωθεί το έργο του, παραμένει όμως κι ένα εξίσου ανάστροφο βιβλίο σε σχέση με τον έρωτα. Η σχέση του Γκούναρ και της Άννας ήταν καταδικασμένη από την αρχή. Σαν κάτι που ξεκινάει δυναμικά αλλά απ’ το τέλος: «Όταν σας είδα να πρωτοπερπατάτε στη Νούζλα νόμιζα ότι είστε το τέλειο ζευγάρι! Εσύ με τα κατάξανθα μαλλιά σου κι εκείνη με τα κατάμαυρα δικά της. Θυμάμαι να σας αποκαλώ η Μέρα με τη Νύχτα. ‘Hello Day and Night!’ είπα κι εσείς σκάσατε κι οι δυο στα γέλια». Ετερώνυμα που έλκονται στα αγγλικά, όπου η χρήση όμως του «με» στα ελληνικά δίνει άλλη έννοια.
Βιβλίο ενός μεγάλου έρωτα, μιας μυθιστορηματικής ζωής που δεν έγινε ποτέ μυθιστόρημα, στα χέρια του Γιαν Χένρικ Σβάν βλέπει επιτέλους το φως, ─ με όλες τις δυσκολίες που εγκυμονεί ένα τέτοιο εγχείρημα, δεδομένης της σχέσης του συγγραφέα με την πηγή της έμπνευσής του. Και τούτο γίνεται με μια απλή, σύγχρονη γραφή, η οποία στηρίζεται ιδίως στη μορφή, όπου τα διαφορετικά είδη που συμπλέκονται, λες και κουράζονται, μαζί με τον ήρωα από τη μέση και μετά, οδηγούν σταδιακά στην αποδόμηση.
(*) H Σοφία Διονυσοπούλου είναι συγγραφέας
Γιαν Χένρικ Σβαν, ΝΕΚΟΒ, Μετάφραση: Κρυστάλλη Γλυνιαδάκη, Μυθιστόρημα, Κάπα εκδοτική, 2024
