της Χρύσας Κακατσάκη.
«Δυο βράχοι δυο παλιόβραχοι η προίκα σου Αθήνα,
ο ένας μαρμαρώθηκε σ’ αιώνια βιτρίνα
τον άλλον μ’ αντιπαροχή τον έκανες τσιμέντο
κι ανάμεσό τους άνθισε αυτό που λέμε κέντρο».
Αυτό το τετράστιχο, ενσωματωμένο σε πορσελάνινη κορνίζα και κρεμασμένο στην είσοδο της μεγάλης αίθουσας, υποδέχεται τον επισκέπτη της έκθεσης «Ιστορία –Ειρωνεία» στο Μουσείο Βορρέ. Σαν ένα πρελούδιο σε ντο μείζονα, ο Άγγελος Παπαδημητρίου σχολιάζει με λίγα, αλλά σημαδεμένα από μια καβαφική ειρωνεία, έργα την παρουσίαση 150 περίπου έργων από την συλλογή του Ιωνα Βορρέ.
Από την ανιδιοτελή αγάπη για τις τέχνες και τα γράμματα του Ρωμαίου Μαικήνα μέχρι την επίδειξη πλούτου και ισχύος του τραπεζίτη Ροκφέλερ ο δρόμος στην ιστορία του «συλλέγειν» είναι μακρύς και τα κριτήρια ποικίλα. Ελάχιστοι όμως ίσως να είναι αυτοί που ξεκίνησαν να συγκεντρώνουν αντικείμενα από νόστο για μια τέχνη ταπεινή που ο μεταπολεμικός νεοπλουτισμός πέταξε με περίσσια ευκολία για να τα αντικαταστήσει με βιομηχανικά και τυποποιημένα προϊόντα, που γκρέμιζε τα νεοκλασικά για να ορθώσει στη θέση τους γκρίζες πολυκατοικίες. Ο νόστος, λοιπόν, είναι το πρώτο κοινό χαρακτηριστικό ανάμεσα στον Ιωνα Βορρέ και στον Άγγελο Παπαδημητρίου. Ένα άλλο σημείο όπου οι δρόμοι τους διασταυρώνονται είναι η Ιστορία. Γιατί, όταν η συλλογή επεκτάθηκε πέρα από τα λαογραφικά κατάλοιπα (γούρνες, πιθάρια και μυλόπετρες) και άρχισε να περιλαμβάνει στους κόλπους της πίνακες αγορασμένους από γκαλερί και εργαστήρια, πρόθεση του συλλέκτη ήταν να καταγράψει την εικαστική παραγωγή και το Μουσείο που ιδρύθηκε στη δεκαετία του ’80 να λειτουργεί σαν ένα ανοιχτό βιβλίο της ελληνικής Τέχνης. Ο Άγγελος Παπαδημητρίου, από την πλευρά του, σε μια αρχαῒζουσα επιτύμβια στήλη μνημονεύει επιγραμματικά, μόνο με μια λέξη, τα ονόματα των 18 σημαντικότερων καλλιτεχνών που άφησαν το στίγμα τους στην ιστορία της νεοελληνικής ζωγραφικής. Και περνάμε στον τρίτο συνδετικό κρίκο, την ειρωνεία. Σε ένα έργο, δίκην διαφημιστικής γιγαντοαφίσας «σκυλάδικου» τρίτης κατηγορίας, ο Παπαδημητρίου καυτηριάζει την υποκουλτούρα που άνθισε την περίοδο μιας πλασματική ανάπτυξης και η οποία δεν συνοδεύτηκε ούτε από τα διδάγματα της Ιστορίας ούτε από τα νάματα της παιδείας. Η Ιστορία όταν δεν την σέβονται ειρωνεύεται και εκδικείται όλους αυτούς που θαμπώνονται από την λάμψη του εφήμερου. Τους καταδικάζει να είναι οι καλεσμένοι σε μια «γιορτή της ασημαντότητας», όπως θα ‘λεγε και ο Μίλαν Κούντερα. Στην ενότητα, ωστόσο, «Οι συγχωρεμένοι» συγχωρεί με τρυφερότητα και γενναιοδωρία όσους διέπραξαν ανοσιουργήματα σε βάρος της τέχνης, ξέροντας ότι όπως η πολιτική και στρατιωτική ιστορία περιλαμβάνει και νίκες και ήττες έτσι και στην ιστορία της τέχνης χωράνε εξίσου ανοσιουργήματα και αριστουργήματα.
Αλλωστε, όποιος δεν μπορεί να αντιληφθεί ότι η πραγματικότητα είναι εξ υπαρχής υπονομευμένη και διασαλευμένη από υποκειμενικά γούστα, πλανάται οικτρά. Αυτό ήταν και το σκεπτικό που ακολούθησε στο στήσιμο της έκθεσης ο Μάνος Στεφανίδης. Συνένωσε την ακραία σοβαρότητα της τέχνης με την ακραία ελαφρότητα που κάποιες φορές μπορεί να εμπεριέχει η φόρμα της. Στο ίδιο μήκος κύματος και ο κατάλογος (ειδικά το μέρος το αφιερωμένο στον Παπαδημητρίου). Ο Χαλεπάς βλέπεται με μουσική υπόκρουση ένα τραγούδι του Τσιτσάνη και σερβίρεται με αγκινάρες και κουκιά. Και σε όσους βιαστούν να το χαρακτηρίσουν ιεροσυλία η απάντηση είναι η άποψη του Χέγκελ ότι «το πραγματικό χιούμορ είναι αδιανόητο χωρίς την ατέλειωτη ευδιαθεσία, το ατέρμονο κέφι».
Ισως τελικά να ήταν αναγκαίο το διάστημα της αδράνειας που πέρασε το Μουσείο Βορρέ. Μπορεί, τελικά, ασυνείδητα να λειτούργησε σαν μια φάση ενδοσκόπησης και περισυλλογής. Οι εγγονοί του συλλέκτη, από την προηγούμενη άνοιξη που φιλοξένησαν σε συνεργασία με την διευθύντρια του Μουσείου Σπυρόπουλου Ολγα Δανιηλοπούλου, μια μεγάλη έκθεση αφιερωμένη στον μεγάλο ζωγράφο της Αφαίρεσης, έδειξαν πως είναι διατεθειμένοι να τολμήσουν, να σαρκάσουν και να αυτοσαρκασθούν, να υπερβούν τη σοβαροφάνεια και να ξετυλίξουν με σοβαρότητα τα δράματα και τις κωμωδίες που παίζονται στο τελάρο, με τον ίδιο ενδεχομένως τρόπο που εκτυλίσσονται και στη μεγάλη σκηνή της Ιστορίας.
Ο ιδρυτής του Μουσείου Ιων Βορρές, όπως και πολλοί άλλοι συλλέκτες, συνεχίζουν να κάνουν αυτό που σπανίως καταφέρνει η επίσημη πολιτεία: να κοινωνήσουν και να επικοινωνήσουν το προσωπικό τους πάθος και να το καταστήσουν ψυχική τέρψη και αισθητική απόλαυση για το φιλότεχνο κοινό.
Info: Μουσείο Βορρέ, Πάροδος Διαδόχου Κωνσταντίνου 1, Παιανία, Τηλ.2106642520
Ιστορία – Ειρωνεία: 20/10 – 20/1/2015
Ιδέα – κείμενα – επιμέλεια: Μάνος Στεφανίδης
Εικαστική εγκατάσταση: Άγγελος Παπαδημητρίου
