της Όλγας Σελλά
Αυτή τη φορά μπήκαμε στην ατμόσφαιρα του έργου με την είσοδό μας στη Σκηνή «Νίκος Κούρκουλος» του Εθνικού Θεάτρου. Περάσαμε από διαδρόμους που είχαν στηθεί γύρω από το σκηνικό, από πόρτες που δεν καταλαβαίναμε πού οδηγούν, με έναν αστυνομικό στην είσοδο έτοιμο να μας ελέγξει. Δημιουργούσε μια αμηχανία, μιαν έκπληξη οπωσδήποτε. Ήταν ο τρόπος του σκηνοθέτη Γιώργου Κουτλή να προσεγγίσουμε σωματικά το διακύβευμα του έργου του Ντμίτρι Ντανίλοφ «Ο άνθρωπος απ’ το Παντόλσκ».
Στη σκηνή στέκεται ένας νέος άνθρωπος, ο Νικολάι (Άρης Μπαλής), που έχει έναν φανερό εκνευρισμό. Το αστυνομικό τμήμα είναι περίεργα φροντισμένο (σκηνικά Πάρις Μέξης). Έχει εικονοστάσι, φυτά εσωτερικού χώρου, τα κλασικά γραφεία των δημοσίων υπηρεσιών, αλλά και τα πιο σύγχρονα τζαμένια παράθυρα παρατήρησης. Το ίδιο περίεργες είναι και οι ερωτήσεις, αλλά και το ύφος του Πρώτου Αστυνόμου (Δημήτρης Ήμελλος) προς τον Νικολάι. Μοιάζει περισσότερο με παιχνίδι γνώσεων ή με εξετάσεις σε θέματα που θα όφειλε να γνωρίζει ο «εξεταζόμενος» συλληφθείς: τι πληθυσμό έχει το Παντόλσκ; Ποια εποχή έγινε πόλη; Τι βλέπει στη διαδρομή προς τη δουλειά του; Τι χρώμα έχει η πόρτα της πολυκατοικίας του από μέσα; Ο Νικολάι αντιδρά σε όλα αυτά. Δεν καταλαβαίνει τι συμβαίνει. Προσπαθεί ν’ απαντήσει λογικά. Η συνομιλία του Ντίμτρι Ντανίλοφ με τον Φρανς Κάφκα είναι φανερή. Όπως και με τον όχι πολύ παλιό σοβιετικό κόσμο, αφού στην αρχή ο Νικολάι απευθύνεται στον Πρώτο Αστυνόμο με τη λέξη «σύντροφε».
Σ’ αυτό το σουρεαλιστικό αστυνομικό τμήμα υπάρχει ένας άλλος κρατούμενος, ο Άνθρωπος από το Μιτίς (Γιλμάζ Χουσμέν) που είναι το ζωντανό δείγμα της «προόδου» που έκανε, σύμφωνα με τις υποδείξεις και τις επιβολές του Πρώτου Αστυνόμου. Εκείνος ξέρει νεράκι, παπαγαλία, όλη την ιστορία της πόλης του, του Μιτίς, τον πληθυσμό της, τα προϊόντα που παράγει, κ.λπ. Η παπαγαλία της ιστορίας, η αποστήθιση της γνώσης, οι έτοιμες απαντήσεις, οι έτοιμες συμπεριφορές, αυτές που γίνονται δεκτές. Και υπάρχουν κι άλλοι αστυνομικοί σ’ αυτό το περίεργο αστυνομικό τμήμα: ένας δεύτερος αστυνομικός, που υπακούει τυφλά τον Πρώτο, και κάνει τα πάντα ως καλός υπάλληλος (Αλέξανδρος Σιάτρας), μια γυναίκα αστυνομικός που ενσαρκώνει όλα τα γυναικεία στερεότυπα (Ελένη Κουτσιούμπα): τη σεξουαλική πρόκληση, την ερωτική υπόσχεση, τον χειρισμό, την προστατευτική τρυφερότητα όταν χρειάζεται. Κι ένα όργανο, το εκτελεστικό όργανο κάθε συστήματος (Παναγιώτης Μανουηλίδης), που παίζει ακορντεόν. Γιατί σ’ αυτό το περίεργο αστυνομικό τμήμα, έχει στιγμές αυστηρότητας, εκφοβισμού και επιβολής, αλλά έχει και στιγμές χορού και τραγουδιού!
Ο Ντμίτρι Ντανίλοφ ανήκει στο θεατρικό ρεύμα που έχει τίτλο «Νέο [Ρωσικό] Δράμα», εμφανίστηκε τον 21ο αιώνα, και αφού το θέατρο, μετά την πτώση του σοβιετικού καθεστώτος, είχε χάσει τη λάμψη και τη σύνδεσή του με το κοινό. Σ’ αυτό το ρεύμα παρουσιάστηκαν θεατρικά κείμενα που συνδέονται με την πολιτική και την κοινωνία, που σχολιάζουν τη σύγχρονη ζωή, τις συμπεριφορές, τις καταστάσεις, τον ψυχισμό των ανθρώπων. Και «Ο άνθρωπος απ’ το Παντόλσκ» είναι ένα έργο που ασφαλώς περιγράφει τον εγκλωβισμό που νιώθουν όσοι ζουν στη Ρωσία του Πούτιν, τον τρόπο που τους επιβάλλεται και τους επιτρέπεται να φέρονται ως «καλοί» πολίτες, τον εξωραϊσμό της Πραγματικότητας, που γράφεται με κεφαλαίο Π, γιατί «έτσι υπαγορεύουν οι οδηγίες μας». Ο Νικολάι νιώθει βουλιαγμένος σε κάτι που δεν του αρέσει καθόλου, που δεν τον εμπνέει, δεν του δίνει χαρά. «Ντρέπομαι να λέω πού ζω», λέει απελπισμένος. Απλώς ζει «ολοκληρωτικά στον αυτόματο» ξαναλέει, κι είναι αυτή από τις πιο δυνατές, πιο αποκαλυπτικές φράσεις του έργου, κι αυτή που περιγράφει σπαρακτικά την ασφυξία που νιώθει. Και ονειρεύεται ν α ζήσει αλλού, στο Άμστερνταμ.
Θα μπορούσε να πει κανείς ότι είναι ένα ρωσοκεντρικό έργο αυτό του Ντμίτρι Ντανίλοφ. Αλλά δεν είναι, γι’ αυτό και είναι σημαντικό θεατρικό έργο και παίζεται με επιτυχία από το 2016, οπότε γράφτηκε, και βραβεύτηκε το 2018. Γιατί ο Ντανίλοφ περιγράφει τον ασφυκτικό εναγκαλισμό κάθε κοινότητας που ασκεί εξουσία, ξεκινώντας από τον αρχικό πυρήνα, την οικογένεια. Γιατί τι άλλο από τον ασφυκτικό εναγκαλισμό-εγκλωβισμό στην οικογένεια αποτυπώνεται σ’ εκείνο το σουρεαλιστικό τραπέζι που στήθηκε μέσα στο αστυνομικό τμήμα; Το οικογενειακό τραπέζι, που είναι χώρος συνάντησης και κεφιού, χώρος συγκρούσεων, χώρος καλλιέργειας στερεοτύπων, συναισθημάτων, μνήμης, συλλογικής και προσωπικής. Στο έργο του Ντανίλοφ υπάρχει, διακριτά, η πολιτεία-πατερούλης στο πρόσωπο του Δημήτρη Ήμελλου, που είναι αυστηρός, απόλυτος, παράλογος, όσο και τρυφερός, προστατευτικός, διδακτικός.
Ο Γιώργος Κουτλής, μας γνώρισε, πάλι (όπως έκανε και με το έργο τον αδελφών Πρεσνιακόφ «Παίζοντας το θύμα») ένα σημαντικό σύγχρονο ρωσικό θεατρικό κείμενο, που λόγω της συγκυρίας του πολέμου στην Ουκρανία γίνεται και εξαιρετικά επίκαιρο. Και ήταν αυτή η 5η του παράσταση στις αθηναϊκές σκηνές. Τις έχω δει όλες. Και διαπιστώνω κάθε φορά ότι είναι ένας σκηνοθέτης που ξέρει να αφηγείται ιστορίες επί σκηνής, ξέρει να δίνει ρυθμό στις παραστάσεις του, ξέρει να διαβάζει την ψίχα των κειμένων με τα οποία καταπιάνεται, ξέρει να βγάζει ό,τι καλύτερο από τους ηθοποιούς του και να δημιουργεί μια ξεχωριστή χημεία επί σκηνής. Στον «Άνθρωπο απ’ το Παντόλσκ» είχε το πολυμορφικό ταλέντο του Δημήτρη Ήμελλου, τον βαθύ και σπαρακτικά απελπισμένο Άρη Μπαλή, τον απολαυστικό Γιλμάζ Χουσμέν, την εύστοχη Ελένη Κουτσιούμπα, τον πανταχού παρόντα Αλέξανδρο Σιάτρα, τη μελωδική παρουσία του Παναγιώτη Μανουηλίδη. Για όλους αυτούς τους λόγους, «Ο άνθρωπος απ’ το Παντόλσκ» είναι μια ακόμη επιτυχημένη παράσταση του Γιώργου Κουτλή.
Ο οποίος, νομίζω, ότι μας έχει δείξει επαρκώς τα έργα τα οποία τον γοητεύουν, τα οποία γνωρίζει και αγαπά, τον τρόπο με τον οποίο τα προσεγγίζει και τα αναδεικνύει. Θα έλεγα όμως ότι είναι όλα σχεδόν της ίδιας θεματολογίας. Ότι όλα γυρνούν γύρω από το ίδιο θέμα, που ασφαλώς τον απασχολεί ως καλλιτέχνη και ως πολίτη. Ίσως όμως είναι η στιγμή να ανοιχτεί, να δοκιμάσει να προσεγγίσει κι άλλα κείμενα, ακόμα κι εκείνα με τα οποία νιώθει ανασφάλεια. Έχει αποδείξει ότι μπορεί.
Ταυτότητας παράστασης
Μετάφραση-Σκηνοθεσία-Δραματουργική επεξεργασία: Γιώργος Κουτλής, Σύμβουλος δραματουργίας: Βασίλης Μαγουλιώτης, Σκηνικά-Κοστούμια: Πάρις Μέξης, Κίνηση: Αλέξανδρος Βαρδαξόγλου, Μουσική: Παναγιώτης Μανουηλίδης, Φωτισμοί: Αλέκος Αναστασίου, Δραματολόγος παράστασης: Έρι Κύργια, Βοηθός σκηνοθέτη Α΄: Αλέξανδρος Σιάτρας , Βοηθός σκηνοθέτη Β΄: Πάνος Κούγιας, Βοηθός σκηνογράφου-ενδυματολόγου: Αλέγια Παπαγεωργίου
Διανομή (με αλφαβητική σειρά)
Πρώτος Αστυνομικός: Δημήτρης Ήμελλος
Γυναίκα Αστυνομικός: Ελένη Κουτσιούμπα
Το όργανο: Παναγιώτης Μανουηλίδης
Ο Άνθρωπος απ΄το Παντόλσκ: Άρης Μπαλής
Δεύτερος Αστυνομικός: Αλέξανδρος Σιάτρας
Ο Άνθρωπος απ΄το Μιτίς: Γιλμάζ Χουσμέν
Φωτογραφίες και video παράστασης: Xρήστος Συμεωνίδης
Εθνικό Θέατρο, Κτίριο Τσίλερ (Αγίου Κωνσταντίνου 24)
Hμέρες και ώρες παραστάσεων:
Τετάρτη στις 19:30
Πέμπτη και Παρασκευή στις 21:00
Σάββατο στις 18:00 και στις 21:00
Κυριακή στις 19:30