γράφει ο Θανάσης Μήνας
«Ο κόσμος δεν ανήκει σε όλους. Πρέπει να αναζωπυρώνουμε ασταμάτητα, ανυποχώρητα τον πόλεμο των χαρακωμάτων».
Η ανώνυμη αφηγήτρια-ηρωίδα του Διαχωρισμού ανήκει στους ευάλωτους και στους παρίες των σύγχρονων κοινωνιών. Η αιτία: αφενός το χρώμα της, το γεγονός ότι είναι μαύρη, αφετέρου τα σωματικά χαρακτηριστικά της: είναι νάνος, σταμάτησε να μεγαλώνει στα 10 της. Η γιαγιά της, που αφοσιώθηκε στην ανατροφή της από την παιδική της ηλικία, συμβουλεύτηκε πολλούς ειδικούς και δοκίμασε όλα τα παραδοσιακά φίλτρα. Δεν έγινε τίποτα. Στα 15 της, δεν έχει αρχίσει να μεγαλώνει ξανά.
Στο πλινθόκτιστο σπίτι της σε μια μικρή πόλη στη βόρεια Γαλλία, σε ένα αστικό τοπίο από κτίρια από σίδηρο και χάλυβα, η γιαγιά βρίσκεται σύντομα απολυμένη από το εργοστάσιο. Βιοπορίζεται δουλεύοντας στο σπίτι ως ράφτρα και βυθίζεται σιγά-σιγά στην τρέλα, σύμφωνα με την αφηγήτρια. Αυτή η τρυφερή γιαγιά, που άκουσε για τους Πυγμαίους της κεντρικής Αφρικής, για «αυτά τα μικρά όντα με το μαύρο δέρμα», πιστεύει ότι Πυγμαίος ήταν και ο πατέρας της εγγονής της, και από εκεί προέρχεται η μικροσκοπική σωματική της διάπλαση. Στο σχολείο η ηρωίδα στιγματίζεται γ’ αυτό.
Μεγαλώνοντας στο περιθώριο και βιώνοντας τη χλεύη και τον κοινωνικό αποκλεισμό, αποφασίζει να το σκάσει και να περιπλανηθεί. Το πολυτιμότερο αγαθό που παίρνει μαζί της, είναι αυτό που η ίδια αποκαλεί οι «Ιδέες». Από εδώ προέρχεται και ο τίτλος του βιβλίου: ο Διαχωρισμός αναφέρεται στην ικανότητα της ηρωίδας να αποσπάται από το σώμα της, υπερβαίνοντας το γενετικό της χάντικαπ, και να βρίσκει ευφάνταστες λύσεις, αλλά και καταφύγιο, στις Ιδέες που κουβαλάει στο κεφάλι της.
Το πρώτο μυθιστόρημα της Nadia Yala Kisukidi, λέκτορα στο Paris 8, ειδική στη φιλοσοφία του Henri-Louis Bergson και των μετααποικιακών σπουδών, είναι ένα μυθιστόρημα ενηλικίωσης που συγχρόνως διαβάζεται και ως μυθιστόρημα περιπέτειας ή και ως παραμύθι. Μια φορά κι έναν καιρό γεννήθηκε ένα πλάσμα για να υποφέρει, εξαιτίας της δυσμορφίας, του χρώματος και του φύλου… Η συγγραφέας ουσιαστικά αποφεύγει κάθε καρικατούρα, χάρη στην ποιητική γλώσσα και την αχαλίνωτη φαντασία της.
Η δύναμη της φαντασίας γοητεύει την Kisukidi που, όπως είπαμε, είναι ειδική στον Henri Bergson (1859-1941). Στον συγγραφέα του Creative Evolution (1907), αναγνωρίζει «μια ορισμένη διάσταση της φαντασίας ως εστία της μεταφυσικής δημιουργίας». Μέσα από το ίδιο πρίσμα αφοσιώθηκε στις μετααποικιακές σπουδές και προσέγγισε τη μυθοπλασία. «Η επιθυμία να ακολουθείς χαρακτήρες, να κακομεταχειρίζεσαι τα όρια μεταξύ λογικής και τρέλας, να παίζεις με τα επίπεδα της γλώσσας». Άλλες επιρροές της για τον Διαχωρισμό ήταν η Επανάσταση του 1848, η Κομμούνα του 1871, η ρομαντική λογοτεχνία του Walter Scott, ο Νιγηριανός συγγραφέας Amos Tutuola και ο Αμερικανός πολιτικός φιλόσοφος Hakim Bey (εισηγητής της θεωρίας των Temporary Autonomous Zones).
Η αναζήτηση δεν γίνεται ούτε για να πάρει η ηρωίδα εκδίκηση ούτε για να γίνει πριγκίπισσα, αλλά για να βρει μια φιλόξενη κοινότητα∙ για να βρει ανθρωπιά και αλληλεγγύη. Στην περιπλάνησή της τίποτα δεν θα είναι εύκολο. Θα γνωρίσει τη δύναμη της φιλίας, αλλά θα αντιμετωπίσει και το ψέμα, την ιδιοτέλεια, την εξαπάτηση. Θα βρεθεί ανάμεσα σε ανθρώπους περιθωριακούς, τσαλακωμένους, αποσυνάγωγους, αλλά κάποτε και μαχητικούς, σε υποβαθμισμένα προάστια, σε μια κατάληψη καλλιτεχνών, σ’ ένα άθλιο ξενοδοχείο, σε μια αναρχική ουτοπική κοινότητα.
Σύντροφοί της σ’ αυτή την περιπλάνηση θα είναι η Αντρέ και ο Γατούλης από το Hôtel de Béthune, ο Λιζολό, ο καλλιτέχνης που απέρριπτε την τέχνη για χάρη της ζωής, ο Πιερ Λαμπικά και η Ζαν-Μαρί Μανσαλά, οι ιδρυτές του συνεταιριστικού χώρου (λίγο καφενείο, λίγο βιβλιοπωλείο, λίγο φαρμακείο, λίγο παντοπωλείο) της Ανεξαρτησίας, η Ριμ και η Σελιμά από τον ίδιο χώρο, ουτοπιστές από το Κονγκό, μέλη του συνδικάτου των ταχυδρομικών που συμμετέχουν στη Γενική Απεργία της 21ης Μαρτίου, Υποχθόνιοι που έχουν κρυφτεί σε τούνελ στο εσωτερικό της γης για να ξεφύγουν από την καταπίεση του Πάνω Κόσμου, μια συλλογή χαρακτήρων που όλοι τους είναι λίγο-πολύ αλλόκοτοι, τρελοί (σύμφωνα τουλάχιστον με τις αστικές συμβάσεις) και κακοποιημένοι.
Το μυθιστόρημα είναι φτιαγμένο από τις φιλοδοξίες τους, τα σπασμένα όνειρά τους και τον χώρο που οριοθετούν για τον εαυτό τους και τους συντρόφους τους, πάντα στο περιθώριο. Η ηρωίδα ελπίζει να βρει κι αυτή έναν χώρο όπου θα είναι αποδεκτή γι’ αυτό που είναι και τον οποίο θα μπορεί να αποκαλέσει «σπίτι». Η ικανότητά της να διαχωρίσει το μυαλό από το σώμα της, της επιτρέπει να εξαφανίζεται διαρκώς. Οι Ιδέες στο κεφάλι της εξελίσσονται σε πολιτικές ουτοπίες.
Η γέννηση επαναστατικών ιδεών ενδιαφέρει την Kisukidi και ως προς αυτό, η οπτική της είναι παραπλήσια με αυτή συγγραφέων όπως ο Edouard Louis, για παράδειγμα. Η Kisukidi προφανώς διαμαρτύρεται ενάντια στην καταπίεση που ασκεί η κοινωνία στις εργατικές τάξεις, όμως ο λόγος της δεν είναι μόνο -μίζερα- καταγγελτικός. Αντλώντας από την παράδοση ενός αφρικανικού μαγικού ρεαλισμού, από τη λογοτεχνία των beat και από το «Δίχως Στέγη, Δίχως Νόμο», από το πικαρέσκο μυθιστόρημα και από την ποίηση, αναδεικνύει πώς μπορεί κανείς να ξεφύγει από την κοινωνική βία, να αρνηθεί τον καθορισμό του εαυτού του από τους άλλους και να εφεύρει μικρές μορφές αντίστασης στην ασφυξία της καθημερινότητας.
Τα θέματα της ορατότητας και της αορατότητας είναι επίσης κεντρικά στο μυθιστόρημα, αλλά δεν υπογραμμίζουν την κοινωνική επιτυχία ή αποτυχία, αλλά θέτουν ζητήματα ταυτότητας. Ωστόσο, η ταυτότητα δεν σχετίζεται μόνο με το ζήτημα της πολιτιστικής προέλευσης ή/και των εθνικών ή φυλετικών χαρακτηρισμών. Σύμφωνα με τη συγγραφέα, είναι συγχρόνως και ένα αφηγηματικό πλαίσιο: μία από τις διαστάσεις της προσωπικής ταυτότητας συνίσταται στο να βάλουμε στην αφήγηση τις διαφορετικές διαστάσεις της ύπαρξής μας. Μια αφήγηση αποτελείται πάντα από μια πληθώρα στοιχείων, τα οποία συγκεντρώνουμε, τα οποία αποφασίζουμε να αναδείξουμε ή να τα αφήσουμε στην άκρη.
Σε συνέντευξή της στον Γάλλο, με καταγωγή από την Αϊτή, πανεπιστημιακό και συγγραφέα Ricarson Dorcé, που δημοσιεύθηκε στη La revue Liberté, η Nadia Yala Kisukidi υποστήριξε ότι:
«Ζω και γράφω στη Γαλλία και, ανάμεσα σε πολλά δημοφιλή θέματα σήμερα, βρίσκουμε αυτό των πολλαπλών ταυτοτήτων. Αυτό το θέμα είναι πολύ ισχυρό πολιτικά, αλλά πάντα κινητοποιείται σε έναν μοναδικό τύπο συζήτησης: η εποχή θα είχε βυθιστεί σε πάθη ταυτότητας – σε άμυνες κλειστής ταυτότητας από μόνη της – και για να το διορθώσουμε, θα πρέπει να επανασυνδεθούμε με το πολλαπλό, με το γεγονός ότι οι ταυτότητές μας είναι πολλαπλές. Το οποίο δεν αμφισβητώ. Αλλά, πολύ συχνά, αυτή η ρητορική τοποθετεί το βάρος αυτής της επιστροφής σε φράχτες ταυτότητας στους ώμους των μη λευκών Γάλλων. Λες και οι επιβεβαιώσεις της διαφορετικότητας, απαραίτητες για αιτήματα για ισότητα και κοινωνική δικαιοσύνη, υπονόμευαν όλα τα ιδανικά της οικουμενικότητας και αναγκαστικά δημιούργησαν νέες μορφές σκοταδισμού. Για το λόγο αυτό, δεν επιθυμώ να αρπάξω τις διαφορετικές θέσεις αγκύρωσης για να τις χαρακτηρίσω ως πρότυπο του πολλαπλού. Ούτε να οικοδομήσουμε μια αφήγηση που θα παρέμενε τυφλή στο πολιτικό πλαίσιο μέσα στο οποίο αναπτύσσεται».
Πολυεπίπεδο σε χαρακτήρες και πολυφωνικό, το μυθιστόρημα της Nadia Yala Kisukidi είναι ένας ύμνος στην περιπλάνηση και στην αναζήτηση του ανέφικτου, όπου η φαντασία και τα όνειρα εξυψώνονται πάνω από τις καθημερινές τραγωδίες, ενώ εκφέρει συγχρόνως μια καυστική κριτική στην σύγχρονη κοινωνία.
info:
Η Nadia Yala Kisukidi γεννήθηκε στις Βρυξέλλες το 1978 από Γαλλοϊταλίδα μητέρα και Κονγκολέζο πατέρα. Agrégée και διδάκτωρ της φιλοσοφίας, είναι αναπληρώτρια καθηγήτρια φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο Paris 8, με ειδίκευση στη φιλοσοφία του Μπερξόν και στις μετα-αποικιακές σπουδές. O Διαχωρισμός είναι το πρώτο της μυθιστόρημα, και ήταν υποψήφιο για το λογοτεχνικό βραβείο της εφημερίδας Le Monde.
Nadia Yala Kisukidi, Ο διαχωρισμός, μτφρ. Αλεξάνδρα Κωσταράκου, Εκδόσεις Πόλις, 2024
