της Βενετίας Αποστολίδου
Μας πάγωσε η είδηση ότι θα περάσουμε ένα καλοκαίρι χωρίς θέατρο και μουσική. Το φοβόμασταν βέβαια αλλά όταν στο λένε τόσο απότομα, χωρίς μια επιφύλαξη, ένα «θα δούμε», «θα το εξετάσουμε», μια ελπίδα τέλος πάντων, συνειδητοποιείς το μέγεθος της απώλειας. Μεγαλώσαμε σε μια χώρα στην οποία τα καλοκαίρια έχουν μεγάλη επίδραση στη ζωή μας. Τα παιδιά έχουν ένα πλήθος πρωτόγνωρες εμπειρίες το καλοκαίρι, οι έφηβοι γνωρίζουν τους πρώτους τους έρωτες, και όλοι θυμόμαστε πόσο ευεργετικές για την ψυχή είναι οι καλοκαιρινές βραδιές με θέατρο ή μουσική, μετά από μια καυτή μέρα, στην πόλη ή στην εξοχή. Μέσα σε ανοιχτά θέατρα, αρχαία ή νέα, μέσα σε αρχαιολογικούς χώρους ή νεώτερα μνημεία (πέρσι συγκλονιστική ήταν η παρακολούθηση όπερας στο Επταπύργιο) βιώσαμε ανεπανάληπτες στιγμές ευφορίας, όπου η φύση, η τέχνη και η ιστορία γίνονται ένα. Και βέβαια, μοιραζόμασταν τις όμορφες αυτές καλοκαιρινές βραδιές συνήθως με φίλους, σε ατέλειωτες συζητήσεις που συνήθως προκαλούν οι παραστάσεις και οι συναυλίες. Φέτος θα περάσουμε, για πρώτη φορά στη ζωή μας, ένα καλοκαίρι βουβό, στεγνό, ασυντρόφευτο, χωρίς ένα θεατρικό ή μουσικό αεράκι να μας δροσίζει.
Έχουμε βέβαια την ανάγνωση, αυτήν κανείς δε μπορεί να μας την πάρει. Ωστόσο, δεν φτωχαίνει η ανάγνωση χωρίς τις τέχνες; Δεν εννοώ μόνον την ανάγνωση της λογοτεχνίας η οποία σχετίζεται στενά, τροφοδοτεί και τροφοδοτείται, από τον κινηματογράφο, το θέατρο, την όπερα, τον χορό, τη μουσική. Εννοώ την πράξη της ανάγνωσης γενικά, η οποία επιτελείται στο κέντρο «μιας ιδιόμορφης πολιτισμικής σκηνής», όπως πολύ ωραία το έγραψε ο John Spink, μιας σκηνής στην οποία παίζουν και χορεύουν σε άπειρους συνδυασμούς οι εμπειρίες μας από τη ζωή αλλά και από τις τέχνες, οι γνώσεις, οι αναμνήσεις και οι επιδιώξεις μας για το παρόν και το μέλλον. Ας μείνουμε στη σχέση της ανάγνωσης με τις τέχνες. Πρώτα πρώτα το περίπλοκο ζήτημα των κινήτρων για ανάγνωση. Πόσες φορές δεν ξεκινάμε από μια θεατρική παράσταση ή ένα κινηματογραφικό έργο που μας άρεσε για να αναζητήσουμε και να διαβάσουμε στοιχεία για την εποχή, τα ιστορικά γεγονότα, τα κοινωνικά ζητήματα που θίγονται στο έργο, τον συγγραφέα, τους άλλους συντελεστές της παράστασης ή κριτικές που γράφτηκαν γι αυτήν.
Ύστερα, οι τέχνες μας τροφοδοτούν με ποικίλα είδη αναγνωστικού υλικού∙ κορυφαίο παράδειγμα εδώ είναι τα θεατρικά προγράμματα. Καθώς αγαπούσα πάντα το θέατρο, η μόνη συλλογή που έκανα στη ζωή μου ήταν από θεατρικά προγράμματα. Τα μάζευα από την εφηβεία μου, έχω περάσει ώρες διαβάζοντάς τα και έχω μάθει πολλά πράγματα από αυτά. Διάβαζα τα πάντα, για το έργο, για τον συγγραφέα, για την εποχή, για τη σκηνοθετική αντίληψη, τα βιογραφικά των ηθοποιών. Μου άνοιγαν κόσμους γνώσης, μαζί και πέρα από την ίδια την παράσταση. Οι πολιτιστικές σελίδες των εφημερίδων επίσης, με τις συνεντεύξεις και τα ρεπορτάζ για καλλιτεχνικές εκδηλώσεις, δεν έχουν την ίδια νοστιμιά όταν δεν αφορούν εκδηλώσεις που γίνονται τώρα, που θα γίνουν στο άμεσο μέλλον και έχεις τη δυνατότητα να τις δεις. Με πόση προσμονή δεν ψάχναμε στις σελίδες των εφημερίδων να δούμε εάν η τάδε παράσταση ή η δείνα συναυλία θα έρθει στην πόλη μας ή στον τόπο που παραθερίζαμε. Τελευταίο και κυριότερο, οι πολιτισμικές εμπειρίες μας βοηθούν να νοηματοδοτήσουμε τα κείμενα που διαβάζουμε. Ολόκληρη η τέχνη μιλά για τα αιώνια ανθρώπινα ζητήματα με διαφορετικούς τρόπους και κάθε καλλιτεχνική εμπειρία μας κάνει πιο ευαίσθητους, πιο έτοιμους να κατανοήσουμε, να συσχετίσουμε, να συνθέσουμε γνώσεις, λέξεις και ρυθμούς προκειμένου να βγάλουμε ένα νόημα από αυτό που διαβάζουμε.
Είναι για όλους αυτούς τους λόγους που δε νοείται προώθηση της ανάγνωσης χωρίς ταυτόχρονη προώθηση της σχέσης του αναγνώστη και με τις τέχνες. Τα προγράμματα προώθησης της ανάγνωσης σε όλες τις ηλικίες είναι καταδικασμένα να αποτυγχάνουν όταν δεν περιλαμβάνουν και άλλες καλλιτεχνικές εμπειρίες. Η ανάγνωση ανθίζει και δυναμώνει μέσα στον φυσικό της χώρο, τον πολιτισμό και οποιαδήποτε υστέρηση σ’ αυτόν πλήττει και την ίδια την ανάγνωση.
Ευχαριστούμε αγαπημένη μας καθηγήτρια γιατί εκτός από τα καίρια ζητήματα του παρόντος που θιξατε, μας ταξιδέψατε νοσταλγικά και σ εκείνη την εποχή που ανοίγαμε τις εφημερίδες με προσμονή να κυκλωσουμε τα πολιτιστικά γεγονότα που θα όριζαν τις επόμενες διαδρομές της ψυχής μας.