γράφει η Εριφύλη Μαρωνίτη
Η οδός Σόλωνος : Τι μπορεί να σημαίνει στη συλλογική μνήμη μίας, ή και περισσότερων γενιών, αλλά και στην σημερινή, καθημερινή πρακτική και σημειολογία;
Ένας κεντρικός δρόμος της Αθήνας, με Πανεπιστημιακές Σχολές, με Ιστορία εντός κι εκτός των αιθουσών, των διαδρόμων ή των εργαστηρίων. Ένας δρόμος που έγινε πεδίο ζύμωσης, κυνηγητών με την αστυνομία, κορυφαίων στιγμών αντιδικτατορικού αγώνα, συγκρούσεων και δυναμικών διαδηλώσεων του φοιτητικού κινήματος κατά την επταετία των συνταγματαρχών, αλλά και στις πρώτες δεκαετίες της μεταπολίτευσης.
Μια πλούσια όσο και ετερόκλητη αστική γεωγραφία.
Ένας δρόμος χοάνη. Σαν δυναμικός παλμός συνδέει το κοσμοπολίτικο Κολωνάκι με τη Νεάπολη, τη Νομική, το Χημείο αλλά και τα Εξάρχεια για να εκβάλλει στην περιφέρεια του Πολυτεχνείου. Από τον μεταγενέστερο Armani στις μεταπολιτευτικές συγκρούσεις, το κλείσιμο των εμβληματικών βιβλιοπωλείων, τα φροντιστήρια, τα επαγγελματικά γραφεία, τα ουζάδικα στις καθέτους, τη συχνά απροκάλυπτη διακίνηση ή και τον αγοραίο έρωτα . Επάλληλες επιχωματώσεις και συγχωνεύσεις της μνήμης που σήμερα κινδυνεύουν να απονευρωθούν από τις «απαλλοτριώσεις» του Airbnb.
Τα πενήντα χρόνια από τη Μεταπολίτευση κινητοποιούν εκ νέου την επιστημονική έρευνα, τη μαρτυρία, τον δημόσιο απολογιστικό διάλογο, τις νέες ερμηνείες. Μήπως καλούν και την μεταποιημένη μνήμη, την μπολιασμένη από τη μυθοπλασία, να μιλήσει;
«Οδός Σόλωνος» τιτλοφορείται το νέο βιβλίο της Νίκης Τρουλλινού (εκδόσεις Ποταμός). Μια συλλογή διηγημάτων, γραμμένα από τα μέσα της δεκαετίας του 1990 έως σήμερα, που συνομιλούν με τη δικτατορία του 1967 από διαφορετικές χωροχρονικές αφετηρίες, για διαφορετικές πολιτικές διαδρομές και τροπές της τύχης, αποκλίνουσες προσωπικές πορείες. Εγγράφονται στον δρόμο του αρχαίου σοφού, που η νομοθεσία του σηματοδότησε μια ιστορική διαδικασία εκδημοκρατισμού. Μια υπόμνηση;
Η οδός Σόλωνος, είτε με κεντρικό ρόλο στις 19 αφηγήσεις, είτε με μικρότερο, ακόμη και ως απούσα αλλά φαντασιακά ή συμβολικά ενεργή, αποτελεί στο βιβλίο της Νίκης Τρουλλινού μια κοινή κοίτη μνήμης, αναστοχασμού, σαρκασμού αλλά υπόγειας τρυφερότητας. Ιστορίες – βιώματα ενός αφηγηματικού υποκειμένου με σχεδόν σύμφυτη την παρατήρηση, ως προθύστερη καταβολή της εξιστόρησης . Μας λέει η συγγραφέας:
«Από την πρώτη εκείνη ημέρα – την θυμάμαι σχεδόν με κάθε λεπτομέρεια, έζησα σε πολιτικοποιημένη οικογένεια και σε γειτονιά με αριστερές περγαμηνές – όταν αυτές είχαν το δικό τους βάρος. Παρατηρήτρια πρωτίστως , θέλει τον χρόνο της η κάθε ενέργεια ακόμη και η πιο αθώα, όσο αθώα μπορεί να είναι να κοροϊδεύεις την 21η Απριλίου, όπως κάναμε τότε μικρές»
Η δολιότητα της μνήμης, Η Φαύστα στην Αλικαρνασσό, Μια εποχή ήταν και αυτή, Το κουλούρι, Τριαντάφυλλα μπακαρά, Πάμε μια βόλτα στο Κατίν, Λιμάνι δακρυσμένο, Ζωή μυστική – είναι ορισμένοι από τους τίτλους των διηγημάτων, που μοιάζουν με ψηφίδες ενός παλλόμενου καμβά, εμπλουτισμένου με διακειμενικές αναφορές των μεταπολιτευτικών χρόνων. Ιστορίες που ανατέμνουν το προσωπικό, το βίωμα, μια λεπτομέρεια σημαίνουσα, τη σύμπτωση, το τραύμα, μια ιδιαιτερότητα, τη ματαίωση, δρόμους διαφορετικούς, δρόμους λοξούς, την τυχαιότητα. Ιστορίες που αναδεικνύοντας τη δικτατορία σε μείζον, επιχειρούν μια ιδιότυπη, ενίοτε θραυσματική ανασύσταση του παρελθόντος. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν και τα πρόσωπα των διηγημάτων, πρόσωπα πραγματικά και κατονομασμένα – ή άλλα, φαινομενικά άγνωστα.
Μας λέει η συγγραφέας: : «Φανταστικά πρόσωπα στις ιστορίες είναι ελάχιστα, απλώς δεν έχουν όνομα. Τα πρόσωπα που φέρουν το πραγματικό τους όνομα δεν ζουν πια. Σκοπίμως τα αναφέρω. Σαν μια ελάχιστη οφειλή σε αυτά. Με απασχολεί συνεχώς ο ρόλος των ανώνυμων ανθρώπων στην Ιστορία, οι μικρές τους ιστορίες, συνήθως δεν τις βρίσκουμε, κι όμως πρόσφεραν πολλά. Οι αναγνώστες πολύ συχνά, τα έντυπα κλπ… δείχνουν ενδιαφέρον για το ‘’επώνυμο’’ το ‘’ξακουστό’’ και όχι για τους κοινούς θνητούς που έδωσαν πολλά. Αυτές και αυτοί παραμένουν στον μικρόκοσμο της οικογένειάς τους, της πόλης τους… ξέρετε, δεν είναι μόνο, συχνά ούτε κυρίως η ηρωική στάση κλπ… αλλά και άλλα σπουδαία, φιλίες που χάθηκαν, μικρές και μεγάλες προδοσίες, ανεκπλήρωτοι έρωτες, τραύματα και ελπίδες »
Στο υφάδι των διηγημάτων αναγνώστης και αναγνώστρια διακρίνουν το σταθερό ευανάγνωστο μοτίβο μιας αμετάκλητης τομής στις ζωές των χαρακτήρων κατά τη διάρκεια της δικτατορίας. Τομή που όμως συνήθως δεν οδηγεί – όπως έχουμε μάθει – στην μετέπειτα αποδεκτή ή αμφισβητημένη δικαίωση. Αλλά (και) σε μια απρόσμενη εκ – τροπή, σε ένα αντιηρωικό σούρουπο που διατρέχει και συνέχει το βιβλίο από τη Δολιότητα της μνήμης έως τη Ζωή Μυστική. Η αναδιάταξη επίσης της σειράς των διηγημάτων, που δεν ακολουθεί τον χρόνο της αρχικής δημοσίευσης τους – από τα μέσα της δεκαετίας του 1990 έως σήμερα – διαμορφώνει μια νέα , άτυπη συνέχεια, μια νέα ανθρωπογεωγραφία που φωτίζει και φωτίζεται από τη λειτουργία της μνήμης.
Μας λέει η Νίκη Τρουλλινού: «Πενήντα χρόνια και παραπάνω είναι πολύς ο χρόνος. Επιστρέφεις πίσω, εκτιμάς, αναστοχάζεσαι. Σκέφτεσαι πως κάτι έχεις να προσθέσεις. Άρχισα άλλωστε να γράφω περασμένα τα σαράντα. Και από την αρχή, από το πρώτο μικρό βιβλίο ( ένα μολύβι στο κομοδίνο, πρώτη έκδοση Ηράκλειο 1995 ) όλο εκεί γυρνούσα. Είχαν ‘’δρομολογηθεί’’ και λογής ματαιώσεις. Προσωπικές απώλειες. Το να βάλω σε ένα τομίδιο όλα τα κείμενα μαζί, παλιά και νέα – το βρήκαμε ενδιαφέρον. Και λίγο σαν μια μικρή δική μου ανάγκη. Σκέφτηκα πως ίσως κάτι να έχει να πει στους συνομηλίκους μου – μακάρι και στα παιδιά της γενιάς των παιδιών μου»
Το αφηγηματικό σύμπαν των 19 διηγημάτων στην «Οδό Σόλωνος» είναι συνεχές αλλά και ανοιχτό. Οι αναπαραστάσεις του παρελθόντος δεν παγιώνονται στα πρώτα χρόνια της μεταπολίτευσης, ούτε 20 χρόνια αργότερα, ούτε και στην επέτειο των 50. Όσο θα αντηχούν στο παρόν, όσο θα μιλούν στις νέες γενιές, θα μεταβάλλονται, ενσωματώνοντας νέες, απρόβλεπτες αντανακλάσεις. Όσο το παρόν μεταβάλλεται παραμένοντας συμπεριληπτικό, θα στέλνει ο καθρέφτης διαφορετικά, νέα είδωλα που θα ενσωματώνονται στο αρχικό γεγονός και τις αναγνώσεις του. Ή όχι ;
Μας λέει η συγγραφέας : «Έχει πολύ ενδιαφέρον η ερώτησή σας · φέρνει σκέψεις κάπως ιδιαίτερες, αρκετά ρευστές ίσως, ο καθρέφτης και τα είδωλα, μέσα από ποιο βλέμμα άραγε; Το δικό μας ή των άλλων; Και πόσο το βλέμμα, πιθανά και η αφήγηση των άλλων, επηρεάζει και το δικό μας βλέμμα;. Ρευστές και οι απαντήσεις, άλλωστε..»
Διαβάζουμε στο σημείωμα της συγγραφέως, στο τέλος του βιβλίου. «Στην αίθουσα ενός σχολείου εργατικής συνοικίας ένα κορίτσι με ρώτησε : «Αλήθεια κυρία τι ήταν η δικτατορία»; Και στο βάθος ένας έφηβος με μαύρο γυαλί περίμενε, τεντώνοντας προκλητικά τον θώρακά του, την απάντηση. Οι φίλες φιλόλογοι του σχολείου με είχαν ενημερώσει πως είχαν μαθητές οργανωμένους στη Χρυσή Αυγή»
Νίκη Τρουλλινού : «Αλήθεια τι ήταν; Μια σκοτεινή περίοδος που κυοφόρησε μεγάλες ελπίδες, με την δυσκολία της απόλυτης έλλειψης δημοκρατίας και εξωτερικής ελευθερίας αλλά και την ευκολία να ξέρεις ποιος είναι και που ο εχθρός των δικαιωμάτων σου. Και μαζί, ζωές, χιλιάδες ζωές, όχι τόσες όσες μας άρεσε κατά την πρώτη Μεταπολίτευση να νομίζουν πολλοί, ωστόσο, ναι ζωές που διαμορφώθηκαν εκείνα τα χρόνια, έμειναν να θυμούνται, χωρίς οι επιλογές να παραμένουν απαραιτήτως σταθερές – τι είναι σταθερό άλλωστε; Ίσως τελικά σημασία να έχουν οι επιλογές ή, να είμαστε εμείς οι ίδιες και οι ίδιοι, οι επιλογές μας. Κυρίως αυτές»
Νίκη Τρουλλινού, Οδός Σόλωνος, πρόλογος Βαγγέλης Καραμανωλάκης , εκδ. Ποταμός.
