του Γιάννη Ν.Μπασκόζου
Μια επιλογή από non fiction κυρίως βιβλία που κινούνται σε διάφορα πεδία του επιστητού, που αφορούν θέματα μεγάλα ή μικρά, τα οποία συνήθως δεν γνωρίζουν τη δημοσιότητα στον κόσμο των κοινωνικών δικτύων.
Οβιδίου, Μεταμορφώσεις, εισαγωγή, μτφρ. Θεόδωρος Δ. Παπαγγελής, Gutennerg
Η γοητεία των μύθων δεν τελειώνει ποτέ. Χιλιάδες καλλιτέχνες εμπνέονται στη διάρκεια των αιώνων από αυτούς. Βασιλιάς και καταγραφέας αυτής της μυθογονίας είναι ο Οβίδιος. Ο μεταφραστής του Θεόδωρος Παπαγγελής επανέρχεται και ολοκληρώνει τις Μεταμορφώσεις του Οβίδιου με μια νέα εκτεταμένη έκδοση που περιλαμβάνει ένα σώμα 15 βιβλίων με 12.000 στίχους. Θεωρείται ένα από τα ωραιότερα έργα στα οποία οι αρχαίοι μύθοι ενώνουν την Ελλάδα της αρχαιότητας με τον ρωμαϊκό κόσμο. Το έργο ήταν η αιτία εξορίας του Οβιδίου από τον Αυτοκράτορα Αύγουστο καθώς διαβάστηκαν στις πίσω γραμμές των μύθων του μια υπονόμευση της εξουσίας του. Στο μεγάλο αυτό έργο περιλαμβάνονται 250 περίπου μύθοι παρμένοι κυρίως από τους αρχαίους έλληνες, και ως βάση τους είχαν τα έργα: Εταιοιούμενα του Νίκανδρου, Ορνιθογονία του Βοίου και οι Μεταμορφώσεις του Παρθενίου. Οι μύθοι του Οβιδίου περιέχουν κάποιο στοιχείο μεταμόρφωσης, δηλαδή μια υπερφυσική μεταβολή της μορφής κάποιου προσώπου ή πράγματος σε κάποια άλλη. Η μεταμόρφωση είναι μεν μια φυσική αλλαγή αλλά για τον μύθο είναι ένας τρόπος ορισμένες φορές να αποκαλυφθούν οι βαθύτερες αλήθειες για την ανθρώπινη φύση και την εξουσία των θεών. Αν και στην αρχή θεωρήθηκαν πολύ προχωρημένες εντούτοις τις αποθέωσε η ελληνιστική εποχή. Ο Οβίδιος γράφει σε μια εποχή που οι μύθοι έχουν αποκοπεί από την οργανική τους σχέση με την καθημερινότητα και είναι πια μυθολογία. Και όπως πολύ ωραία σημειώνει ο Θ.Παπαγγελής δεν διαφέρει καθόλου από το πως τους αντιλαμβανόμαστε κι εμείς σήμερα φέρνοντας για παράδειγμα τον Στίβεν Φράι και τη δική του εκδοχή της μυθολογίας στο βιβλίο του «Μύθος» (Πατάκης).
Εκείνο που ίσως πιο πολύ θα ευχαριστηθούν οι αναγνώστες είναι το δηκτικό, υποδόριο, σκωπτικό, χαμογελαστό χιούμορ του μεταφραστή στην εκτενή Εισαγωγή του που σε προϊδεάζει και σε ιντριγκάρει να μπεις γρηγορότερα στον κόσμο της μυθολογίας.
Jacky Fleming, Το πρόβλημα με τις γυναίκες, μτφρ. Μ. Ασκητοπούλου, Στ. Ζουμπουλάκη, Μεταίχμιο
Ένα αστείο βιβλίο που ενσωματώνει χιούμορ και γνώση με αφορμή παλιότερες (αλλά όχι εξαφανισμένες) απόψεις για τις γυναίκες. Η παρουσίαση γίνεται με απλά καρτούν και λίγες φούσκες ομιλιών που όμως φτάνουν για να καλύψουν ένα ολόκληρο κείμενο. «Τα παλιά χρόνια δεν υπήρχαν γυναίκες και γι’ αυτό δεν τις συναντάς στα μαθήματα ιστορίας στο σχολείο». Οι λεζάντες παρωδούν ένα συγκεκριμένο είδος θεμελιωμένης παλιότερης άποψης εκπέμποντας τον παραλογισμό της βεβαιότητας. Ή αλλού παρουσιάζοντας μια γυναίκα καρτούν με πληθωρικό κρινολίνο σχολιάζει «Υπήρχαν άλλα εμπόδια για τις γυναίκες που σπουδάζουν επιστήμη, όπως η διάμετρος των μεγάλων φόρεμά τους». Τα σχέδια είναι πνευματώδη και ζωηρά με κίνηση, με ένα ύφος που είναι μεν καρικατούρα αλλά υποδηλώνει περισσότερα από όσο η επιφάνεια ενός σκίτσου. Οι γυναίκες της Φλέμινγκ με τις φαρδιές φούστες και τα μικροσκοπικά κεφάλια τους («Οι γυναικείες εγκέφαλοι όχι μόνο ήταν μικρότεροι, αλλά ήταν φτιαγμένοι από μαλακό, σπογγώδες, ελαφρύ υλικό») έχουν πρόσωπα υπέροχα αλλά και βαριεστημένα, πονηρά, εκνευρισμένα, θορυβώδη, κωμικά σχολιάζοντας έτσι τις απύθμενες βλακείες που κατά καιρούς έχουν ειπωθεί κατά των γυναικών. Η Τζάκυ Φλέμινγκ έγινε γνωστή για τις ακτιβιστικές καρτ ποστάλ της στην προ-ίντερνετ εποχή. Σκίτσα της έχουν εμφανιστεί σε εφημερίδες και περιοδικά όπως: Guardian, Independent, New Statesman, New Internationalist, Red Pepper, Observer, Diva.
Μαρκ Φίσερ, Η ακύρωση του μέλλοντος, επιμ-μτφρ.Αλέξανδρος Παπαγεωργίου, Αντίποδες
Ένα δυσοίωνο βιβλίο, ικανό να προκαλέσει συζητήσεις. Οι σκέψεις του συγγραφέα εκκινούν από το ερώτημα «γιατί σήμερα δεν παράγεται πολιτιστικά κάτι πραγματικά καινούργιο αλλά παρά την τεχνολογική εξέλιξη τα πολιτιστικά προϊόντα δεν κάνουν, ούτε καν θυμίζουν τομές πολύ παλιότερες, ικανές να επηρεάσουν πολιτισμική ροή της κοινωνίας. Τα παραδείγματά του είναι κυρίως από τη μουσική και το κλασικό ερώτημα που φέρνει είναι: αν πάρεις ένα τραγούδι σημερινό και το μεταφέρεις στην δεκαετία του ΄80 δεν θα προξενούσε καμία εντύπωση. Ο συγγραφέας υποστηρίζει ότι σήμερα οι διαβιούντες σε έναν καπιταλιστικό ρεαλισμό το μέλλον φαίνεται να μην έρχεται ή αλλιώς δεν συμβαίνει τίποτα συνταρακτικό και απλώς έχουμε «μια αργή ακύρωση του μέλλοντος». Ο Μ.Φίσερ χρησιμοποιεί τον νεολογισμό «στοιχειοντολογία», όπου το στοιχείωμα εκφράζει την άρνησή μας να παραιτηθούμε από το φάντασμα (του παρελθόντος) ή την άρνηση του φαντάσματος να παραιτηθεί από εμάς». Αν και αρκετά καταθλιπτικός στις προβλέψεις του εντούτοις οι σκέψεις του διατηρούν μια ανησυχία και μια εγρήγορση για το σημερινό μας κόσμο.(Παρεμπιπτόντως ίσως κάποιες σκέψεις του να μπορεί να τις βρει ο αναγνώστης στο μυθιστόρημα «Αδύνατες πόλεις» του Νίκου Μάντη).
Μια ενδιαφέρουσα επιστολογραφία για να γνωρίσει ο αναγνώστης μια πλευρά του σημαντικού μας πεζογράφου Δημήτρη Χατζή, να μπεις στο κλίμα μιας εποχής και να γνωρίσεις κι ένα είδος επιστολικού φλερτ «παλιάς κοπής». Ο Δημήτρης Χατζής βρίσκεται εξόριστος στην Ουγγαρία, η Λεία Χατζοπούλου- Καραβία, παντρεμένη με δύο παιδιά, αποφασίζει καθυστερημένα να δώσει εξετάσεις και να μπει στη Φιλοσοφική Σχολή Αθηνών. Η τελευταία τού στέλνει τα βιβλία της το 1963 και συνεχίζει αδιαλείπτως αλληλογραφία μαζί του μέχρι το 1975, χωρίς ποτέ να βρεθούν από κοντά αλλά μόνον μετά την επιστροφή του Χατζή οριστικά στην Αθήνα. Στο βιβλίο παρατίθενται μόνον οι επιστολές του Χατζή και όχι οι απαντήσεις της Καραβία. Η επιστολογραφία αρχίζει τυπικά και συνεχίζεται πιο θερμά για να αρχίσει λίγο αργότερα ένα ελαφρό ερωτικό φλέρτ. Στην επιστολογραφία περιλαμβάνονται κάρτες με παιδικά σχέδια και μικρές ιστορίες που σκάρωνε ο Χατζής για τον πρωτότοκο γιο της Καραβία, όπως επίσης και κριτικές του Χατζή για διηγήματα της Καραβία. Στις επιστολές ο Χατζής δεν αναφέρεται σε κομματικά ζητήματα ούτε και στις δικές του λογοτεχνικές ασχολίες στην Ουγγαρία όπου ζούσε. Το βιβλίο κλείνει με μια μελέτη της Κατερίνας Κωστίου με τίτλο «Η έλλογη κατασκευή»: Ο Καβάφης και η ποιητική του Δημήτρη Χατζή, το παράδειγμα των Ανυπεράσπιστων». Με αφορμή δύο διηγήματα από τους Ανυπεράσπιστους, « Η ώρα της φυρονεριάς» και «Άι – Γιώργης» η Κ.Κωστίου καταδείχνει την προσπάθεια του Δ.Χατζή να σκιαγραφήσει τον χαρακτήρα της ελληνικής μεταπολεμικής κοινωνίας, σε μια χώρα συντριμμένη που οι πολίτες έχουν χάσει το όνειρο και τον μύθο.
Ιωάννης Κ. Προμπονάς, Λεξικό της Μυκηναϊκής Ελληνικής, Σύλλογος προς Διάδοσιν Ωφελίμων Βιβλίων
Πρόκειται για ένα τεράστιο έργο, έργο ζωής το χαρακτηρίζει ο συγγραφέας που μας πάει πίσω από τα πρώτα γραπτά μνημεία του Ομήρου (8ος αι.πΧ.) καθώς τα μυκηναϊκά κείμενα χρονολογούνται από 15-13ο αι.π.Χ. Μιλώντας για μυκηναϊκά κείμενα εννοούμε τα περίπου έξι χιλιάδες κείμενα της Γραμμικής Β, που μας έχουν σωθεί χαραγμένα σε πήλινες πινακίδες ή ζωγραφισμένα πάνω σε αμφορείς, με περιεχόμενο λογιστικής ή διοικητικής φύσης (για την ακρίβεια είναι λογαριασμοί των μυκηναϊκών ανακτόρων, γεγονός που αποδεικνύει πως η πρώτη ελληνική γραφή ήταν αποκλειστικά προς χρήση της ανακτορικής διοίκησης), αποτελούμενα από 88 συλλαβογράμματα και 158 ιδεογράμματα, κυρίως αριθμούς και εικόνες. Αυτά είναι τα αρχαιότερα γραπτά μνημεία της ελληνικής γλώσσας που αποκρυπτογραφήθηκαν το 1952 από τον αρχιτέκτονα M. Ventris και τον ελληνιστή J. Chadwick, συνιστώντας έτσι το σημαντικότερο φιλολογικό γεγονός του 20ού αιώνα. Μέχρι τότε τα Ομηρικά έπη αποτελούσαν τα αρχαιότερα γραπτά μνημεία της ελληνικής γλώσσας, και ήταν αυτή ακριβώς η ομηρική γλώσσα που βοήθησε στην αποκρυπτογράφηση των κειμένων και τον συσχετισμό τους με τις βαθιές ρίζες της ελληνικής ανά τους αιώνες. Τα κείμενα αυτά είναι τα γραπτά κατάλοιπα ενός λαμπρού πολιτισμού, του μυκηναϊκού, συγχρόνως είναι τα αρχαιότερα μνημεία του ευρωπαϊκού και σε μεγάλο βαθμό του παγκόσμιου πολιτισμού.Ο Ιωάννης Προμπονάς παραθέτει τα λήμματα στον μυκηναϊκό τους τύπο, τα μεταφράζει (συχνά παρουσιάζοντας και ολόκληρο το κείμενο, στο οποίο εμπεριέχονται), παρέχει πληροφορίες για τον τόπο όπου βρέθηκαν, δίνει τον τύπο με λατινικούς χαρακτήρες και μεταγραμμένο στο ελληνικό αλφάβητο. Το πιο ενδιαφέρον είναι ότι παρακολουθείται η πορεία της μυκηναϊκής λέξης μέχρι τις μέρες μας, αποδεικνύοντας έτσι τη συνέχεια της ελληνικής γλώσσας. Αξίζει μάλιστα να αναλογιστούμε πως το γλωσσικό «στρώμα» που φέρουν μέσα τους οι λέξεις πηγαίνει πολύ πιο πίσω από τη χρονολόγηση των μυκηναϊκών κειμένων, καθώς και η ρίζα των Ομηρικών επών, δηλαδή η προφορική παράδοση που οδήγησε στη μορφή των ομηρικών επών, χρονολογείται πολύ πριν από την ηλικία των μυκηναϊκών πινακίδων (15ος-13ος π.Χ. αι.). Την έκδοση συμπληρώνει μια εκτενής βιβλιογραφία (περ. 200 σελίδες).
Θανάσης Μαρκόπουλος, Ο πηλός και το κανάτι, Παρεμβάσεις αιθεροβάμονος, Μελάνι
Ο Θανάσης Μαρκόπουλος είναι ποιητής και δοκιμιογράφος. Ζει μακριά από τα μεγάλα κέντρα αλλά αυτό δεν τον εμποδίζει να παρακολουθεί τα λογοτεχνικά γεγονότα και να τα σχολιάζει. Τα κείμενα του τόμου προϋπήρξαν ως χρονογραφήματα και άρθρα κυρίως στο περιοδικό Φιλόλογος που εκδίδει ο Σύλλογος Αποφοίτων της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘ. Τα θέματα που θίγει είναι διαχρονικά, από αυτά που η κοινότητα των συγγραφέων σχολιάζει δημόσια και πολλά από αυτά ιδιωτικά άλλοτε με απορία και αρκετές φορές με πικρία, όπως την απαξίωση του κέντρου προς την επαρχία: Η σύγκριση ποιητικού και πεζογραφικούς έργου και αν το μάρκετινγκ ή η αισθητική ρυθμίζει την αξία τους. Η διαφορά ποίησης και δημοσιογράφος στο ωραίο «Τα περιστέρια και η ρεντιγκότα» όπου συγκρίνει το κείμενο ενός δημοσιογράφου και ένα του Εγγονόπουλου με ανάλογο θέμα. Η σχέση τέχνης και τεχνικής στο «Ο πηλός και το κανάτι». Η εξωκειμενική πληροφόρηση για το ποίημα και πόσο μπορεί να αλλάξει την πρόσληψη του αναγνώστη. Η σχέση εικόνας και λέξης. Υπάρχουν όμως και κείμενα ευρύτερου κοινωνικού ενδιαφέροντος όπου ο ποιητής /σχολιαστής Θανάσης Μαρκόπουλος παρεμβαίνει χρονογραφικά για να δώσει ένα δικό του στίγμα, από θέματα καθημερινά, μικρά και μεγάλα, όπως ένας μαθητικός διαγωνισμός, το πάρκινγκ, η ο πόλεμος στη Γιουγκοσλαβία. Κείμενα ποιητικής ευαισθησίας, τα οποία διατηρούν ισχυρό κριτικό πνεύμα διατυπώνοντας με λίγες, απλές λέξεις σκέψεις που μας τριβελίζουν και δεν μας αφήνουν να ησυχάσουμε.
Θόδωρος Σούμας, Ο έρωτας στο σινεμά, Αιγόκερως
Μια ενδελεχής ματιά στον ερωτικό κινηματογράφο ή καλύτερα στον έρωτα και πως αποτυπώθηκε διαχρονικά και μέσα από διάφορες σχολές στο σινεμά. Ο ΘΑ διαχωρίζει το τι είναι πορνογράφημα και τι ερωτική λογοτεχνία για να επεκτείνει τις σκέψεις του για τη σεξουαλικότητα και τον ερωτισμό στις κινηματογραφικές ταινίες. Στο εισαγωγικό κεφάλαιο εξετάζει τους διάφορους κανόνες ερωτικής φιλμογράφησης αναφερόμενος σε σπουδαίους κινηματογραφιστές όπως ο Παζολίνι, ο Μπουνιουέλ, ο Κλοσόφσκι, ό Όσιμα κ.α. σε μια παραλληλία με την ερωτική λογοτεχνία των Μπατάιγ, ΝτεΣαντ, Μπρυκνέρ, Μίλερ κ.ά χωρίζοντας τελικά την ερωτική κινηματογραφία στο καλλιτεχνικό τμήμα της, στα soft porno και τα hardcore. Ακολουθούν οι μεγάλες ενότητες κινηματογραφικών ταινιών του ερωτισμού στο ευρωπαϊκό σινεμά (από τον Μπουνιουέλ στον Χάινεκε και με λίγο ασιατικό κινηματογράφο π.χ. Όσιμα), ειδική μνεία στο γαλλικό σινεμά και τη σεξουαλικότητα (από τον Ρομέρ στον Γκοντάρ), στον αμερικάνικο κινηματογράφο (από τον ντε Μιλ στον Κιούμπρικ) και τέλος στο ελληνικό σινεμά (από τον Δαμιανό στον Λάνθιμο). Οι ταινίες παρουσιάζονται αρκετά αναλυτικά με αποτέλεσμα το ογκώδες κάπως αυτό βιβλίο να έχει και τον χαρακτήρα μας ανθολογία ή μιας εγκυκλοπαίδειας, ενός πανοράματος των ερωτικών ταινιών σε όλο τον κόσμο.
Πολλοί είναι αυτοί που δεν έχουν διαβάσει το μεγαλόπνοο έργο του Προυστ, αρκετοί έχουν διαβάσει κομμάτια και αποσπάσματα και άλλοι φιλοδοξούν να το διαβάσουν κάποια στιγμή όταν βρουν εκείνον τον άπλετο χρόνο που χρειάζεται για να βυθιστούν στην Αναζήτηση του χαμένου χρόνου. Για όλους αυτούς η Κλαίρη Μιτσοτάκη έκανε μια σπουδαία δουλειά: επέλεξε και μετάφρασε τα κατά τη γνώμη της βασικά κομμάτια του έργου και τα παρουσίασε σε έναν ευσύνοπτο τόμο. Στην αρχή σταχυολόγησε θέματα από το βιβλίο , κατόπιν πρόσωπα και στο τέλος σκηνές. Παρουσίασε έτσι μια ακτινογραφία του έργου πάνω στον σκελετό «θέματα, πρόσωπα, σκηνές». Πρόσεξε επίσης να μην αλλάξει την αισθητική του μυθιστορήματος και γίνει μια απλή καταγραφή της πλοκής. Φρόντισε να διατηρήσει ένα από τα σπουδαιότερα αισθητικά του χαρακτηριστικά, την επαναληπτικότητα των βασικών συναισθηματικών συνιστωσών του έργου, η οποία διοχετεύεται στις σκηνές που επιλέγει ώστε ο αναγνώστης των αποσπασμάτων να κοινωνεί την ιδιόμορφη αισθητική του Προυστ. Κάθε κεφαλαίου προηγείται μια παράγραφος με τα βασικά γεγονότα της υπόθεσης ώστε να διατηρείται μια αναγνωστική συνέχεια. Η προσπάθεια αυτής της Κ.Μιτσοτάκη να προσφέρει ένα εργαλείο ανάγνωσης αυτού του τόσο σημαντικού και επιδραστικού έργου του 20ου αιώνα και βοηθάει την προσέγγιση ή και την επαναπροσέγγιση του από αναγνώστες χωρίς χρόνο ανάγνωσης.
Ησαΐας, μτφρ Νικόλαος Α.Ε,Καλοσπύρος, Άρτος Ζωής
Στη σειρά σημαντικών εκκλησιαστικών κειμένων ο Άρτος Ζωής εξέδωσε τον Ησαΐα. Ο προφήτης έζησε τον 8ο αι.π.Χ.στην Ιερουσαλήμ και έχει καταχωρηθεί ως ο μεγαλύτερος προφήτης. Το βιβλίο του Ησαΐα περιλαμβάνεται και στην εβραϊκή Τορά και στον χριστιανικό κανόνα της Παλαιάς Διαθήκης. Περιέχει 60 κεφάλαια από τα οποία τα 39 θεωρούνται ότι ήταν ομιλίες του προφήτης Ησαΐα ενώ τα υπόλοιπα αποτελούν συλλογή προφητειών που συγκροτήθηκε στη διάρκεια των αιώνων και αποκρυσταλλώθηκε στην τελική του μορφή ως βιβλίο στον 2αι.π. Χ. Το βιβλίο ως εκ τούτο χωρίζεται από το δεύτερο μέρος και μετά στον Δευτεροησαΐα και τον Τριτοησαΐα αποδίδοντας τα κείμενα σε άλλους προφητικούς συγγραφείς. Στο πρώτο μέρος ο προφήτης κανονικοποεί την έννοια του περιούσιου λαού με διδακτικές και απειλητικές νουθεσίες. Αν δεν φοβηθείτε συνεχίζετε στο δεύτερο μέρος όπου άλλος προφήτης ερμηνεύει την καταστροφή της Ιερουσαλήμ από τους Ασσυρίους και την αιχμαλωσία ως θεία τιμωρία ενώ υπόσχεται τη σωτηρία του Ισραήλ. Ο τρίτος προφήτης προφητεύει την επικράτηση του Μεσσία και την επικείμενη δόξα του Ισραήλ. Για αυτό τον λόγο ο Ησαΐας χαρακτηρίστηκε «ευαγγελικός» και «μεσσιανικός» προφήτης ενώ τα κείμενα αυτά έχουν επηρεάσει την Καινή Διαθήκη καθώς χωρία του βρίσκονται ενσωματωμένα σε αυτήν.
Ο ρομαντισμός ήταν ένα από τα σπουδαιότερα κινήματα στις τέχνες και τη φιλοσοφία έχοντας αφήσει μέχρι σήμερα διακριτά σημεία επίδρασης. Ειδικότερα ο κύκλος της Ιένας πατώντας πάνω στα έργα των Καντ, Γκαίτε, Σίλλερ έθεσε νέες αισθητικές βάσεις στο έργο της κριτικής με στόχο την ενότητα όλων των μορφών της τέχνης. Στον κύκλο αυτόν ανήκαν τα αδέλφια Αλέξανδρος και Φρίντριχ Σλέγκελ, ο Νοβάλις, ο Σέλλινγκ, ο Σλάιερμάχερ και οι κυρίες Κ.Μπέμερ, Ντ.Φάιτ. Το βασικό περιοδικό μέσα από το οποίο εκφραζόταν ο κύκλος της Ιένας ήταν το Αθήναιον (Athenaeum). Στο παρόν βιβλίο υπάρχουν κείμενα από το Αθήναιον, μοιάζουν με μικρούς αφορισμούς, τα οποία καλούνται fragmenta μεταφρασμένα ως θραύσματα. Είναι κομμάτια που συλλαμβάνονται και συντίθενται αυτόνομα. Οι ρομαντικοί πιστεύαν ότι η αποσπασματικότητα είναι η απόδειξη της ατομικότητας του δημιουργού, ταυτόχρονα απόδειξη ανάγκης και αρετής, τα οποία στο σύνολό τους απαρτίζουν το όλον. Το ρομαντικό ιδανικό είναι η ενότητα της ποίησης, της τέχνης, της επιστήμης, της φιλοσοφίας και της ζωής, δηλαδή είναι το συνεχές έργο όλων των δημιουργών. Απότοκοι του ρομαντισμού σήμερα μπορεί να θεωρηθούν η φανταστική λογοτεχνία, η λογοτεχνία τρόμου κ.ά. Το κείμενο διαβάζεται ευχάριστα και κατά τη γνώμη μου παραμένει ζωντανός λόγος. Μικρό δείγμα θραύσματος: «Διαρκώς λένε η εποχή δεν είναι ακόμη ώριμη γι αυτό. Και είναι αυτός λόγος για να μη γίνει τίποτα; Εάν κάτι δεν μπορεί ακόμα να υπάρξει, θα πρέπει τουλάχιστον διαρκώς να γίνεται».
Ηλία Έρενμπουργκ, Άνθρωποι, χρόνια, ζωή, Απομνημονεύματα, μτφρ. Άρης Αλεξάνδρου, Γκοβόστης
Το διάβασα πριν χρόνια στην έκδοση της Νεφέλης και το ξαναδιάβασα ευχάριστα στη νέα έκδοση του Γκοβότη, πάντα στην καλή μετάφραση του Άρη Αλεξάνδρου. . Ο Ηλία Έρενμπουργκ ήταν μια μεγάλη μορφή των ρωσικών γραμμάτων(1891-1967). Στις αρχές του αιώνα έζησε στο Παρίσι όπου συναναστράφηκε με αυτοεξόριστους επαναστάτες (Κολοντάι, Λουνατσάρσκι) αλλά και Γάλλους συγγραφείς και καλλιτέχνες. Το 1917 γύρισε στη Μόσχα και εντάχθηκε στις γραμμές των επαναστατών. Στις αρχές της δεκαετίας του ΄30 γύρισε ξανά στο Παρίσι ως δημοσιογράφος και ανταποκριτής ρωσικών εφημερίδων. Συμμετείχε με την ιδιότητα του δημοσιογράφου στον ισπανικό εμφύλιο και έμεινε στη Γαλλία μέχρι την πτώση της το 1940 οπότε και επέστρεψε στη Μόσχα, όπου υπηρέτησε ως πολεμικός ανταποκριτής. Ήταν από τους πρώτους που διατύπωσαν επικριτικά σχόλια για τον σταλινισμό ενώ πρωτοστάτησε με τον Ζολιό Κιουρί στο κίνημα της Παγκόσμιας Ειρήνης. Τα απομνημονεύματά του γραμμένα με γραμμική αφήγηση είναι συναρπαστικά καθώς διακρίνεις έναν συγγραφέα που θα προτιμούσε να είχε γεννηθεί στο Παρίσι αλλά έμαθε να κρατάει και τις ισορροπίες με το κόκκινο καθεστώς. Στις αναμνήσεις του παρελαύνουν γνωστοί διανοούμενοι, Μαλρώ, Μπρεχτ, Ζιντ, Τολστόι, Μπαρμπύς, Αραγκόν, Ζέγκερς, Χέμινγουέι, Τζόυς, Ρομαίν Ρολλάν, Τόμας Μαν, Σίνκλερ Λιούις και άλλοι συγγραφείς από όλο τον κόσμο που συσπειρώνονταν κυρίως γύρω από το αντιφασιστικό μέτωπο. Ο λόγος του ζωηρός, ανάμικτος με νοσταλγία και πάθος μεταφέρει τα δύσκολα χρόνια πριν και μετά τον καταστροφικό Β΄ παγκόσμιο πόλεμο.
Δημοσθένης Βουτυράς, Το καράβι του θανάτου και άλλες ιστορίες, Τόπος
Ο Δημοσθένης Βουτυράς, πολυγραφότατος, υποτιμημένος στην αρχή, χάρη σε μικρούς εκδοτικούς οίκους συνεχίζει να εμφανίζεται εκδοτικά και να κερδίζει νέους φίλους και αναγνώστες. Ο ιστορικός Βάσιας Τσοκόπουλος, χρόνια μελετητής του Βουτυρά, επιλέγει σε αυτό το τομίδιο 13 ιστορίες μαύρες, γκόθικ, φαντασμάτων, ένα είδος στο οποίο έδωσε υπέροχα διηγήματα. Όλα είναι γραμμένα από το 1902 έως το 1924. Τα μοτίβα των διηγημάτων είναι : οι εμμονικές ιδέες ορισμένων ηρώων, κάποιος πιστεύει ότι είναι το χέρι της μοίρας, άλλος πιστεύει ότι είναι σταλμένος ως τιμωρός, άλλος θέλει να προσφέρει αίμα για να ξορκίσει το θάνατο, άλλοι διέπονται από φοβικές αναμνήσεις προσώπων που τους καταδιώκουν. Όπως σημειώνει ο Β.Τσοκόπουλος η τεχνική του είναι αυτή της μεταστροφής, δηλαδή το διήγημα στο τέλος μεταστρέφεται σε ένα άλλο είδος από ρεαλιστικό σε ονειρικό, από κοινωνικό σε υπερβατικό κ.ά. Συνολικά πολλά διηγήματα του Βουτυρά ανακαλούν μια ονειρική ατμόσφαιρα και οι διηγήσεις του μετατρέπονται σε «αφηγήσεις ονείρων». Κάποια κινούνται στο πεδίο των ψυχικών διαταραχών με έντονα φροϋδικά στοιχεία. Έντονες είναι και οι κινηματογραφική επιρροές στις πολλές εικονοποιήσεις των διηγημάτων, ειδικά με σκιές, σκοτάδια, μαύρα ανθρώπινα πεδία. Το βιβλιαράκι αυτό δεν απευθύνεται μόνο στους ρέκτες του είδους της μαύρης λογοτεχνίας αλλά αποτελεί έναυσμα για να ανακαλύψει ο αναγνώστης ένα παραγνωρισμένο λογοτεχνικό ταλέντο και στα υπόλοιπα διηγήματά του.
Ζορζ Περέκ, W ή η παιδική ανάμνηση, μτφρ. Αχιλλέας Κυριακίδης, Ύψιλον
Ο αφηγητής εξιστορεί την πρώιμη ιστορία του και μιλά για το θάνατο του πατέρα του όταν ο ίδιος ήταν σχεδόν έξι. Αυτό μοιάζει λίγο πολύ με την ιστορία του ίδιου του Perec. Γεννήθηκε το 1936 και ο πατέρας του πέθανε στρατιώτης το 1940. Ο αφηγητής δεν κάνει καμία αναφορά στη μητέρα του. Η μητέρα του Perec πέθανε στο Άουσβιτς, δολοφονημένη από τους Ναζί.
Το βιβλίο έχει δύο μέρη ή μάλλον δύο ιστορίες που τα κεφάλαιά τους διαδέχονται εναλλάξ την αφήγηση. Η πρώτη ιστορία αναφέρεται στα πρώτα σχολικά χρόνια και τη φυγή του, χωρίς τη μητέρα του, σε μια ασφαλέστερη περιοχή της Γαλλίας. Καταγράφει όλα όσα έγιναν και μερικά από αυτά που θα μπορούσαν να έχουν συμβεί. Στο δεύτερο μέρος ο πρωταγωνιστής αφηγητής, σε ηλικία 13 ετών γράφει ένα περιπετειώδες αφήγημα όπου πρωταγωνιστεί ένας νεαρός άνδρας, λιποτάκτης του γαλλικού στρατού, που έχει καταφύγει στη Γερμανία. Τον βρίσκει ο Otto Apfelstahl, εκπρόσωπος μιας οργάνωσης ναυτικής διάσωσης. Η ιστορία δίνει τη θέση της σε μια κοινωνιολογική ανάλυση μιας κοινωνίας σε ένα κατά τα άλλα ανεξερεύνητο νησί, το W, στην άκρη της Νότιας Αμερικής. Οι άποικοι είναι όλοι σκανδιναβικής καταγωγής και αντανακλώντας το πάθος του Wilson, του ηγέτη τους, η κοινωνία διέπεται και οργανώνεται από μια φανατική αφοσίωση στον αθλητισμό. Το W είναι αφοσιωμένο στον αθλητισμό, θα μπορούσε να είναι μια φιλική κοινοπολιτεία σε έναν κατά τα άλλα ταραγμένο και φαύλο κόσμο.. Η αφοσίωση, όμως, σε ένα μοναδικό ιδανικό έχει παραμορφώσει μια κοινωνία που αποτελείται από μια ιδιότροπη άρχουσα τάξη και τα θύματά της. Για κάποιον ηλικίας 13 ετών που έχει δημιουργήσει μια χώρα με τόσα βασανιστήρια για τους κατοίκους αυτής της γης, μας προδιαθέτει να φανταστούμε τι είδους πράγματα έχει δει ή ακόμα και βιώσει αυτό το μικρό παιδί. Ο Perec δημιουργεί έτσι δύο κόσμους, αλλά είναι ίδιοι είτε τους βλέπουμε ως τα δεινά ενός παιδιού είτε ως τη φυλακή μιας δυστοπίας.
Η Μεταπολίτευση απ΄ ότι φαίνεται θα συνεχίσει να μας απασχολεί για καιρό, οπότε αυτή η συλλογή άρθρων που εκδόθηκε πέρυσι συνιστά ένα σώμα απόψεων για διάφορα θέματα αυτής της 50ετούς πορείας στα οποία θα επανερχόμαστε κάθε φορά που θα αντιμετωπίζουμε τη συνέχεια τους. Η διαπραγμάτευση των θεμάτων είναι πλούσια. Θεσμοί, κοινωνικές εξελίξεις, διεθνή ζητήματα, οικονομία, πολιτική, δημογραφικό, εργασία, ασφάλιση, υγεία, δικαιοσύνη, περιβάλλον, τεχνολογία, συμπεριφορές, ψυχολογία. Διαβάζοντας τα επί μέρους κεφάλαια καταλαβαίνει ο αναγνώστης πόσο μεγάλες ήταν οι αλλαγές από το 1974 έως σήμερα. Ποιες από αυτές ήταν ριζικά ποιοτικές, ποιες ακολούθησαν την πεπατημένη, δηλαδή απλώς εξελίξανε παλιότερα επιτεύγματα και ποιες ήταν αποτυχημένες. Από την άλλη ο αναγνώστης διακρίνει καθαρά πόσο άλλαξε συνολικά ο τρόπος ζωής, οι συντεταγμένες της καθημερινότητας αλλά και από τι κύματα πέρασαν οι προσδοκίες για το μέλλον. Συνολικά τα άρθρα του βιβλίου προσφέρουν την συνολική εικόνα του βίου μας και χαράσσουν πιθανές προοπτικές, οι οποίες όμως απαιτούν γενναίες υπερβάσεις.
Κώστας Κρυστάλλης, ΑΠΑΝΤΑ, επιμ. Ευάγγελος Γρ. Αυδίκος, έκδόσεις Κ.&Μ. Σταμούλη
Ένα σημαντικό έργο επανεκτίμησης ενός εν πολλοίς παραγνωρισμένου λογοτέχνη, στο οποίο περιλαμβάνονται όλα τα έργα του ηπειρώτη συγγραφέα αλλά και δευτερογενής βιβλιογραφία που αφορά το έργο του. Το έργο περιλαμβάνει εκτενή εισαγωγή σε μια προσπάθεια επανεκτίμησης του έργου του Κρυστάλλη μέσω της πλούσιας πια βιβλιογραφίας και κριτικογραφίας. Αυτή η επανεκτίμηση περιλαμβάνει την κοινωνιολογική, φιλολογική και αναγνωστική οπτική του έργου του. Διερευνά επίσης τη βιογραφία, τα αυτοβιογραφικά στοιχεία του συγγραφέα, όπως και τις διαδοχικές εκδόσεις, μερικές ή συγκεντρωτικές. Κυρίως περιλαμβάνει την πρόσληψη από τους ομοτέχνους, τους ιστορικούς και κριτικούς της λογοτεχνίας. Όπως σημειώνει ο Ν.Ε.Καραπιδάκης στην εισαγωγή του πολυσέλιδου αυτού έργου ο σημερινός αναγνώστης θα μπορέσει χρησιμοποιώντας όλες τις προσφερόμενες πηγές να δει με άλλη οπτική την πρόσληψη, τη συγκίνηση και την αισθητική απόλαυση που προσέφερε ο Κρυστάλλης με το έργο του: «Να κατανοήσει τη φυσιολατρία, τις τοπικές ταυτότητες (συνήθως περιφρονημένες από τα εξουσιαστικά κέντρα , πολιτικά ή ακαδημαϊκά) και πως καθόρισε έναν εμπνευσμένο πατριωτισμό (την εποχή που οι άνθρωποι μάχονταν και πεθαίναν για τα σύνορα), εξοικείωσε με μια ιστορία που, αλλοίμονο, ακόμα και σήμερα δεν είναι γνωστή , κι ακόμα λιγότερο κατανοητή, εκτός από ορισμένους ειδικούς, αφού ποιος ξέρει ή κατανοεί τις εντάσεις που υπήρχαν στους ορεινούς όγκους της Πϊνδου τον 18ο και 19ο αιώνα; Ποιος ξέρει ή καταλαβαίνει τον πλούσιο φαντασιακό κόσμο των ορέων αλλά και την οικονομία του και τη γεωγραφία του, που συνιστούν αυτό που εύστοχα ονομάζεται ορεινότητα». Έργο ζωής του επιμελητή Ε. Αυδίκου.(Διαβάστε το ποίημα του Κρυστάλλη «Στον Σταυραητό»).
Πωλ Βερλαίν, Οι φυλακές μου, μτφρ. Ελένη Σαραμάσκου, Εκδόσεις Μικρό Οροπέδιο
Ο ποιητής Πωλ Βερλαίν, από τη γενιά των «καταραμένων» Γάλλων είναι γνωστός πέρα από το έργο του και για την πολυτάραχη ζωή του. Στα πιο γνωστά επεισόδια της ζωής του είναι ο τσακωμός με τον εραστή του επίσης «καταραμένου» ποιητή Αρθούρου Ρεμπώ με αποκορύφωνα να βγάλει ένα πιστόλι και να τον πυροβολήσει. Τον τραυμάτισε ευτυχώς ελαφρά αλλά ο ίδιος πέρασε δύο χρόνια στη φυλακή Μονς. Στη βέλγικη αυτή φυλακή γίνεται και η μεταστροφή του στον καθολικισμό. Όμως αυτή η φυλάκισή του δεν ήταν η μόνη, ο αλήτικος βίος του, η τοποθέτησή του με τους κομμουνάρους, μια σκληρή φιλονικία με την μητέρα του τον έκαναν τακτικό τρόφιμο των φυλακών. Το 1893 έδωσε μια διάλεξη στις Βρυξέλλες για τις εμπειρίες του από τις φυλακές, διάλεξη που παρακολούθησαν όπως γράφεται πολλοί συγγραφείς του Βελγίου και αποτέλεσε και τη βάση γι αυτό το μικρό πόνημα με τίτλο «Οι φυλακές μου». Οι σελίδες που αφορούν στη φυλάκισή του στη Μονς είναι ίσως οι πιο ενδιαφέρουσες. Στη φυλακή , μακριά από περισπασμούς και πειρασμούς όπως το αψέντι και οι στιγμιαίες παρορμήσεις αφιερώνεται στην ανάγνωση και τη συγγραφή. Οι σελίδες αυτές σε ύφος ανάλαφρο είναι χρήσιμες για την κατανόηση πτυχών της προσωπικότητας ενός από τους πιο σημαντικούς ποιητές της νεότερης εποχής.
