της Ελένης Σβορώνου
Mια διάχυτη αίσθηση υπήρξε την τελευταία πενταετία ότι η οικολογία, στο παιδικό βιβλίο, κούρασε και κουράστηκε. Δε θέλαμε πια να διαβάσουμε για ζώα που εξαφανίζονται και δάση που κόβονται για να χτιστούν εργοστάσια. Πολύ περισσότερο, κουραστήκαμε να διαβάζουμε για παιδιά που αναλαμβάνουν να αποτρέψουν το διαβόητο εργοστάσιο, σύμβολο όλων των κακών της Γης. Κι όμως, στην πραγματικότητα εκείνο που χρειαζόταν ήταν η ανανέωση στο βλέμμα και στην προσέγγιση των καυτών, περισσότερο ίσως από ποτέ, προβλημάτων που αντιμετωπίζει ο πλανήτης μας. Μια τέτοια ανανεωμένη ματιά, που έκανε αμέσως αίσθηση, όταν πρωτοεμφανίστηκε, ήταν της Ελένης Ανδρεάδη. Με τη σειρά «Πράκτορες του πλανήτη», τρία βιβλία για παιδιά του δημοτικού, η Ανδρεάδη έφερε έναν νέο αέρα στην πραγμάτευση γνωστών περιβαλλοντικών θεμάτων. Κύριο στόχος της σειράς ήταν η ανάληψη δράσης στην καθημερινή ζωή για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, την μείωση παραγωγής σκουπιδιών, την εξοικονόμηση νερού κ.α. Ο περιπετειώδης χαρακτήρας των ιστοριών, η πρωτότυπη εικονογράφηση, το καινοτόμο στήσιμο των βιβλίων, οι έξυπνοι γρίφοι και το καλό χιούμορ κέρδισαν τους μικρούς αναγνώστες.
Ήρθε η ώρα λοιπόν οι «πράκτορες του πλανήτη» να μπούνε στην εφηβεία και να αναλάβουν μια πιο σοβαρή αποστολή, αυτή τη φορά, που πάει πέρα από το «σβήνω το φως και κλείνω τη βρύση όταν πλένω τα δόντια μου». Στο εφηβικό μυθιστόρημά της Ο Τζάστιν Γκρέι και οι φύλακες της Γης τέσσερα παιδιά αναλαμβάνουν να φτάσουν στον Λευκό Οίκο τη ημέρα που συναντιούνται οι παγκόσμιοι ηγέτες για να γευματίσουν και να συζητήσουν για την κλιματική αλλαγή. Το επίσημο αυτό γεύμα εργασίας που θα παραθέσει ο Πρόεδρος των ΗΠΑ αναμένεται να είναι «μία από τα ίδια». Ημίμετρα, μισόλογα και ευχολόγια για την αποτροπή της κλιματικής αλλαγής και την απεξάρτηση της οικονομίας μας από τα ορυκτά καύσιμα.
Τα παιδιά πρέπει να συλλέξουν σοβαρά τεκμήρια για την κλιματική αλλαγή και να μπούνε στον Λευκό Οίκο την κατάλληλη στιγμή, να τα παραθέσουν, με τον δικό τους πειστικό τρόπο μήπως και επιτέλους πειστούν οι ηγέτες για την ανάγκη άμεσης δράσης.
Δεν είναι τυχαίο βέβαια ότι το βιβλίο αυτό γράφτηκε μετά την ανάληψη της προεδρίας των ΗΠΑ από τον Ντόναλντ Τραμπ και την απόφασή του να αποσύρει τις ΗΠΑ από τη Συμφωνία του Παρισιού, μια συμφωνία – σταθμό για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, με γενναίες αποφάσεις που υπέγραψαν ακόμη και χώρες που παραδοσιακά αρνούνταν να αναλάβουν τις ευθύνες τους.
Ούτε είναι τυχαίο, ίσως, ότι η συγγραφέας έχει σπουδάσει και έχει εργαστεί στην Αμερική και στην Ευρώπη, αισθάνεται επομένως πολίτης του κόσμου, με ευθύνη να αντιδράσει στην υπαναχώρηση των ΗΠΑ από τη Συμφωνία του Παρισιού. Ούτε είναι τυχαίο ότι το βιβλίο γράφτηκε πρώτα στα αγγλικά και ύστερα μεταφράστηκε στα ελληνικά. Ένα παγκόσμιο πρόβλημα που απαιτεί να σκέφτεσαι ως πολίτης του κόσμου, όχι μόνο ως πατριώτης ενός έθνους, αξίζει να γράφεται στα αγγλικά και να δηλώνει εξ αρχής ότι απευθύνεται στην παγκόσμια κοινότητα.
Πώς γίνεται πιστευτή όμως μια τέτοια πολύπλοκη και απίθανη αποστολή που ανατίθεται σε τέσσερις εφήβους; Πόσο συχνά βρίσκει ένα παιδί έξω από το παράθυρό του μια κωδικοποιημένη επιστολή που τον στέλνει στην Ανταρκτική, στους κοραλλιογενείς υφάλους του Ειρηνικού και στην στερεμένη πια από νερό λίμνη Τσαντ της Αφρικής για να συλλέξει αποδείξεις ατράνταχτες για την κλιματική αλλαγή που θα φέρει, στη συνέχεια, στο τραπέζι του Λευκού Οίκου; Κι όμως το μυθιστόρημα των 330 σελίδων ξεδιπλώνεται σαν μια πολύ καλή αστυνομική ταινία. Από αυτές που είναι τόσο καλοφτιαγμένες, έξυπνες, σπιρτόζικες, με πολιτικές αιχμές, και που σε κάνουν να προσπερνάς τα μη αληθοφανή στοιχεία της πλοκής. Δε θες να αναρωτηθείς πώς ένα παιδί σπάει ρεκόρ στο άλμα επί κοντώ στους πάγους της Ανταρκτικής για να σώσει έναν ερευνητή. Ούτε πώς η ομάδα των παιδιών, οι «Φύλακες της Γης», τρυπώνει διαρκώς κρυφά σε υδροπλάνα και πλεούμενα για να ταξιδέψει στα πέρατα του κόσμου. Ούτε πώς εισβάλλει στο Χρηματιστήριο της Νέας Υόρκης και τελικά στον Λευκό Οίκο. Γιατί η καλή μυθοπλασία σε βάζει στο παιχνίδι, μπαίνεις στη σύμβαση, και μέσα στο περιβάλλον και την ατμόσφαιρα που δημιουργεί, όλα είναι πιστευτά.
Όλα τα μοτίβα της καλής αστυνομικής περιπέτειας, εξωτικοί τόποι, ήρωες σε κίνδυνο, γκάτζετ υπερηρώων, πράκτορες μυστικών υπηρεσιών, ανελέητο κυνήγι των καλών από τους κακούς, συνεχείς ανατροπές, μικροπροδοσίες και ρωγμές ανάμεσα στα μέλη της ομάδας, επανασυγκόλληση και ανάκτηση της εμπιστοσύνης, μάχες, λίγο πιστολίδι, αθώες γιαγιάδες που αποδεικνύονται δαιμόνιες πρακτόρισσες μυστικών υπηρεσιών, όλα τα χρησιμοποιεί η συγγραφέας και τα καθυποτάσσει δεξιοτεχνικά στο σκοπό της: να ξεδιπλωθεί όλο το πρόβλημα της κλιματικής αλλαγής, με τις δραματικές του συνέπειες σε ανθρώπους και φύση, και με τον χαρακτήρα του «κατεπείγοντος» που έχει.
Η συγγραφέας δεν παραλείπει να τονίσει την αδυναμία της ξερής γνώσης να προκαλέσει την ποθητή αλλαγή. «Όλα αυτά τα ξέρουμε», λένε και ξαναλένε οι εκπρόσωποι της μεγάλης εταιρείας εξόρυξης υδρογονανθράκων. Το ίδιο λένε και οι πολιτικοί. Δεν κομίζουν γλαύκας εις Αθήνας τα παιδιά που καταφέρνουν τελικά να συλλέξουν τα αδιάσειστα στοιχεία για την κλιματική αλλαγή. Εκείνο που φέρνουν είναι η φρεσκάδα του λόγου τους. Είναι ότι είπαν, τελικά, την ιστορία τους με ζέση γιατί την είχαν βιώσει. Είχαν δει τα κατεστραμμένα χωριά της λίμνης Τσαντ και είχαν δεχτεί τα πυρά των απελπισμένων ανθρώπων εκεί που μάχονταν για τις εναπομείνασες σταγόνες νερού της λίμνης. Είχαν δει τις υποβρύχιες έρημους από τα αποχρωματισμένα κοράλλια. Και είχαν δει την παγοκρηπίδα Ρος στην Ανταρκτική να φθίνει και να κινδυνεύουν να χαθούν κι οι ίδιοι μέσα της.
Όμορφα και ισορροπημένα υφαίνει τη γνώση η συγγραφέας μέσα στην ιστορία. Αλλά εκείνο που καταφέρνει είναι να την κάνει βιωμένη γνώση. Κι αυτή είναι η διαφορά. Εκεί κερδίζεται τελικά το στοίχημα. Ακόμη κι ο Πρόεδρος των ΗΠΑ μπορεί να συγκινηθεί από τις ιστορίες παιδιών που έβαλαν το κεφάλι τους στο στόμα του λύκου για να πείσουν τον κόσμο να αφήσει τους υδρογονάνθρακες καλά θαμμένους κάτω από τη γη.
Εν όψει των μεγάλων σχεδίων εξόρυξης υδρογονανθράκων που ανακοινώνονται στη χώρα μας, ευχόμαστε οι Φύλακες της Γης, να αναλάβουν δράση στην Ελλάδα. Γιατί με την ίδια ευκολία που αποδεχόμαστε την ανάγκη λήψης μέτρων για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, αποδεχόμαστε και τις εξορύξεις, και μάλιστα σε περιοχές-διαμάντια της ελληνικής φύσης.
Κι αν θέλει κότσια γερά για να τα βάλεις με τις εταιρείες εξόρυξης υδρογονανθράκων, άλλο τόσο γερά κότσια θέλει να γνωρίσεις αυτόν τον μαγικό πλανήτη που είναι η Γη. Να γίνεις εξερευνητής του 21ου αιώνα και να διασχίσεις ερήμους, ζούγκλες, σαβάνες, ποταμούς, ωκεανούς και πάγους! Το Eπιβίωση στη φύση του Βear Gryllis είναι ένα γοητευτικός εικονογραφημένος οδηγός επιβίωσης στα πιο αντίξοα αλλά και συναρπαστικά μέρη του πλανήτη. Είναι ένα σούπερ εξελιγμένο «βιβλίο των μικρών εξερευνητών». Τότε, τα ανιψάκια του Ντόναλντ μας μάθαιναν πώς να στήνουμε τη σκηνή μας και να δένουμε κόμπους αν τύχαινε και πηγαίναμε κατασκήνωση! Ο κόσμος από τότε μίκρυνε. Τουλάχιστο με τη βοήθεια της οθόνης έχουμε ταξιδέψει παντού. Έχουμε δει ντοκιμαντέρ και ταινίες για τα πιο απίθανα μέρη κι έχουμε μάθει τα μυστικά του φυσικού κόσμου μέσα από φακό ενός Κουστώ ή ενός Ατένμπορω. Τι μένει να μας εντυπωσιάσει πια; Μα η βιωμένη εμπειρία πάλι. Ο Grylls παραθέτει συμβουλές επιβίωσης σε απίθανες καταστάσεις σα να πρόκειται να μας συμβούν αύριο. Μας μαθαίνει πώς να παλεύουμε με έναν κροκόδειλο, πώς να εξημερώνουμε μια καμήλα, πώς να αποφεύγουμε έναν ιπποπόταμο, πώς να βγάζουμε από πάνω μας τις βδέλλες, πώς να διασχίζουμε ποτάμια δίπλα σε άγρια πιράνχας και χίλια δυο άλλα κόλπα επιβίωσης σε περιοχές του πλανήτη που αξίζει να ερευνηθούν. Γιατί δεν έχει πατηθεί ακόμη όλη η γη. Υπάρχουν μυστήρια που ζητούν τη λύση τους κι ο συγγραφέας ρίχνει το δόλωμα, κεντρίζει το ενδιαφέρον των νέων να ζαλωθούν το σακίδιο, να πάρουν τον κατάλληλο εξοπλισμό, να εκπαιδευτούν και να γνωρίσουν την άγρια φύση.
Διάσπαρτες, στις σελίδες του βιβλίου, μικρές ιστορίες από εξερευνητές του παρελθόντος ποικίλλουν τον οδηγό και λειτουργούν ως φωτεινά παραδείγματα ανθρώπων που ρίσκαραν τη ζωή τους γιατί λάτρεψαν την περιπέτεια και την εξερεύνηση. Φυσικά το βιβλίο διαβάζεται θαυμάσια και από τον καναπέ του σπιτιού από όσους μάλλον δεν θα το αποφασίσουν να πάνε να βρούνε μόνοι τους τη χρυσή πόλη των Ίνκας στον Αμαζόνιο ή το Γέτι, τον θρυλικό χιονάνθρωπο των Ιμαλάιων…
Οι εικόνες, συνδυασμός σκίτσου και φωτογραφιών, έχουν στόχο την ακρίβεια, την εικονογράφηση των οδηγιών που δίνονται. Ως προς την αισθητική, παραπέμπουν σε σημειωματάριο εξερευνητή.
Στη χώρα του, ο Bear Grylls, τηλεοπτικός αστέρας με φανατικούς θεατές, θεωρείται ο μετρ των επικίνδυνων σπορ στην άγρια φύση. Η φήμη του όμως δεν τον προστάτεψε από τις κατηγορίες όταν έβαλε το γιο του να βιώσει μια ακραία κατάσταση επιβίωσης και να ανταπεξέλθει.
Το συγκεκριμένο βιβλίο πάντως δίνει έμφαση στην πρόληψη. Παρακινεί στην εξερεύνηση αλλά και προβλέπει τις πιθανές τρέλες των νέων που υπερεκτιμούν τις δυνάμεις και τις ικανότητές τους, ρίχνονται απροετοίμαστοι σε περιπέτειες σε θάλασσες, ερήμους και βουνά και προτείνει λύσεις που θα τους βγάλουν από τη δύσκολη θέση όταν προκύψει κάτι απρόβλεπτο..
Δυο βιβλία που διώχνουν τα παιδιά από την ασφάλεια του καναπέ, τα ρίχνουν στην περιπέτεια και τα παρακινούν να ρισκάρουν. Να γίνουν Survivors με σκοπό. Για χάρη της δικής τους ενηλικίωσης αλλά και για χάρη του πλανήτη.
Ιnfo
Ελένη Ανδρεάδη, Ο Τζάστιν Γκρέι και οι Φύλακες της Γης, μτφ. Ειρ. Παϊδούση, εκδ. Μεταίχμιο, 2018.
Βear Gryllis, Επιβίωση στη φύση. Ο απόλυτος οδηγός επιβίωσης σε όλα τα περιβάλλοντα. Μτφ. Αγγ. Τζαβάρα, εκδ. Πατάκη, 2018.
