της Ξένης Δ. Μπαλωτή
(ανταπόκριση – Ζωγράφειον Λύκειον-Κωνσταντινούπολη, 14-18 Μαρτίου 2018)
Κατά την βυζαντινή περίοδο, η αγάπη για τη μάθηση και ο σεβασμός προς την πνευματική πολιτιστική κληρονομιά, κατέστησαν την εκπαίδευση πρωταρχικό μέλημα της Αυτοκρατορίας. Με την πτώση της Πόλης (1453), η ανάγκη διάσωσης της πνευματικής και εκπαιδευτικής ζωής του Ελληνισμού οδήγησε όλους τους λογίους στη Δύση.
Εκεί, μεταλαμπάδευσαν τους επόμενους αιώνες την κλασσική ελληνική παιδεία στους διανοητές του Διαφωτισμού, πριν την επαναφέρουν στον ελλαδικό χώρο με τον Νεοελληνικό Διαφωτισμό, όπως αυτός είχε διαμορφωθεί από τις πνευματικές του συνομιλίες με την Δύση.
Την παραμονή της Ελληνικής Επανάστασης, η Σμύρνη ήταν από τα πλέον ανεπτυγμένα πνευματικά κέντρα του Ελληνισμού, ενώ οι ευγενείς παροικούντες το Φανάρι λόγω τόσο της παιδείας τους όσο και των συναναστροφών τους με τα ευρωπαϊκά πανεπιστήμια, είχαν αναδειχθεί σε εξέχουσες προσωπικότητες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Μ’αυτό τον τρόπο, η λογιοσύνη επέστρεψε στον φυσικό της τόπο, την Κωνσταντινούπολη, διαπρέποντας στα χρόνια που ακολούθησαν, έως σχεδόν τα μέσα του 20ου αι., οπότε άρχισε η αντίστροφη μέτρηση για τους ανθρώπους και τα γράμματα.
Γι’αυτό, τα Μαθητικά Συνέδρια που οργανώνονται εδώ και ήδη 6 χρόνια, στην Κωνσταντινούπολη και τελούν υπό την αιγίδα του Οικουμενικού Πατριαρχείου, από το Ζωγράφειο Λύκειο και τα Εκπαιδευτήρια Μαντουλίδη, μπορούν να θεωρηθούν ως συνέχεια της προσπάθειας των λογίων να μην χαθεί οριστικά η ελληνική πολιτιστική κληρονομιά από την Πόλη.
Αν αυτή η σύγκριση φανεί υπερβολική, δεν έχουμε παρά να θυμηθούμε ότι οι Έλληνες, από πλειοψηφία εντός της Αυτοκρατορίας, περιορίστηκαν σε μειοψηφία, με ειδικό βάρος, στα τέλη του 19ου αι. και σήμερα, με τις καλλίτερες μετρήσεις, αριθμούν περί τους 3.500 ανθρώπους. Είναι γνωστό, πως η στήριξη στους λίγους είναι πάντα η δυσκολότερη αποστολή.
Το φετινό θέμα του 6ου Μαθητικού Συνεδρίου «Ο Κωνσταντινοπολίτης Γ.Θεοτοκάς» θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε ότι αντικατοπτρίζει και την πνευματική ιστορία της Πόλης, έτσι όπως περιγράφηκε εισαγωγικά.
Λόγιος της Πόλης ο Γ.Θεοτοκάς, μεγάλωσε σ’αυτήν, έζησε τις αγωνίες του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου ως «Λεωνής» και ήρθε στην Αθήνα το 1922 για να βρει «ηρεμία» μετά την μεγάλη Καταστροφή. Όμως, όσο δύσκολο είναι για ένα «Ελεύθερο Πνεύμα» να κουρνιάσει στην υποτιθέμενη σιγουριά, άλλο τόσο είναι εύκολο να τον συνεπάρει «το Δαιμόνιο» των ιδεών, του ανθρωπισμού, της ευθυκρισίας και της χάραξης ενός νέου τρόπου σκέψης. Σκέψης που συνδυάζει την πολιτιστική κληρονομιά του ελληνισμού με την ευρωπαϊκή παιδεία, την πολιτική δραστηριότητα με την ιστορική συνείδηση, τον δουλεμένο λόγο με την αισθητική της τέχνης, την κοινωνική πραγματικότητα και συναναστροφή με την εσωτερική ανάγκη του θρησκευτικού διαλόγου και, εν τέλει, με την παραδοχή -από αντικειμενικούς παρατηρητές- ότι ο Γ.Θεοτοκάς μας άφησε με το έργο του, επίκαιρη στις ημέρες μας, πλούσια παρακαταθήκη.
Μ’αυτή την κληρονομιά του Γ.Θεοτοκά ασχολήθηκε το 4ήμερο προς τιμήν του Συνέδριο, μέσα από τις 9 θεματικές του συνεδρίες που μελέτησαν τη σχέση του συγγραφέα με : την Κωνσταντινούπολη, την ιδέα της ελληνικότητας, το Ελεύθερο Πνεύμα, την πολιτική του δραστηριότητα, την ιστορία, τις τέχνες, τα θέματα πεζογραφίας, την ορθοδοξία και τη γλώσσα.[1]
Μέσα από έναν άψογο συνδυασμό θεωρητικής προσέγγισης των θεμάτων και συναφών μαθητικών δρώμενων, άνθρωποι των γραμμάτων και των τεχνών, από τον Ακαδημαϊκό και τον Πανεπιστημιακό χώρο[2], μαζί με περίπου 200 μαθητές, προσέφεραν σε όλους μας, επιπρόσθετα, την θετική εκδοχή -έστω και αποσπασματική- της σύγχρονης ελληνικής κοινωνίας.
Το Ζωγράφειο Λύκειο και τα Εκπαιδευτήρια Μαντουλίδη εγγυήθηκαν την αρτιότερη οργάνωση που έχω συναντήσει σε πολυπληθές συνέδριο, τον χώρο στο ίδιο το σχολείο και την Πολίτικη φιλοξενία, ενώ οι μαθητές την φαντασία τους, τις δεξιότητές τους, την επιθυμία τους για μάθηση και, τελικά την ελπίδα ότι όσο υπάρχουν ακόμη τέτοια παιδιά, οικογένειες που μεγαλώνουν παρόμοια παιδιά, τίποτα δεν έχει χαθεί για τη χώρα μας.
Ακούσθηκε πως, αν όχι όλα, τα περισσότερα από τα 20 Σχολεία που πήραν μέρος σ’αυτό το Συνέδριο είχαν αποκομίσει σπάνιες εμπειρίες από τα προηγούμενα χρόνια γι’αυτό και ανανέωναν την συμμετοχή τους. Άραγε, θα μπορούσαν να υπάρξουν καλύτεροι πρεσβευτές του ελληνισμού της Πόλης από τα νέα παιδιά που αποτελούν και το μέλλον κάθε κοινωνίας;
Το ότι ο «Λεωνής» μονοπώλησε το ενδιαφέρον των συμμετεχόντων, ήταν λογικό αφού σ’αυτό του το έργο ο Γ.Θεοτοκός είναι κατεξοχήν Κωνσταντινοπολίτης. Ωστόσο, από τα υπόλοιπα έργα του λίγα παρέμειναν στο περιθώριο, όπως π.χ. το «Ασθενείς και οδοιπόροι». Άλλωστε, ποιος δεν αγάπησε την «Αργώ», για παράδειγμα, ώστε να μην επανέλθει σ’αυτή με την πρώτη ευκαιρία;
Αν το Μαθητικό Συνέδριο απέφερε κάτι σημαντικό, αυτό δεν ήταν η ανατροπή στον τρόπο που διαβάζεται ο Θεοτοκάς, αλλά η συνειδητοποίηση της εξαιρετικής επικαιρότητάς του. Δεν ήταν η πολυάριθμη συμμετοχή των μαθητών, αλλά η ανάδειξη μεταξύ αυτών κάποιων πολύ καλών μυαλών ή καλλιτεχνικών ταλέντων. Δεν ήταν οι καλοί επιστήμονες που επιβεβαίωσαν την αξία τους, αλλά οι εξαιρετικές παρουσιάσεις και τα πειστήρια που άφησαν πίσω τους οι μαθητές τους οποίους καθοδήγησαν. Δεν ήταν οι συζητήσεις στρογγυλής τραπέζης που οργανώθηκαν για την επικαιρότητα του έργου του Θεοτοκά ή την έμφυτη ανάγκη του ανθρώπου να εκφράζεται και μέσω της γραφής, αλλά η απόδειξη πως μόνο ένας ουσιαστικά καλλιεργημένος άνθρωπος μπορεί να σταθεί σε τέτοιες συζητήσεις χωρίς, σε κλάσμα δευτερολέπτου, να θυμίσει πως «ο βασιλιάς είναι γυμνός»!
Δεν ξέρω πόσοι από τους συμμετέχοντες επέστρεψαν ήδη στην ελλαδική πραγματικότητα, αλλά κάποιοι παραμένουμε ακόμη εκεί. Στη θύμηση της θεατρικής παράστασης «Το ημερολόγιο του Λεωνή» που σκηνοθέτησε ο Θ. Γκόνης, στους ωραίας αρχιτεκτονικής αισθητικής χώρους του Σισμανόγλειου Μεγάρου του Γενικού Προξενείου της Ελλάδας, όπου ο Γενικός Πρόξενος Ε.Σέκερης μας δεξιώθηκε αμέσως μετά την ξενάγησή μας στην ‘Έκθεση «Τα ωραία του Πέραν» -επιμέλειας Ι.Κρητικού-, στην ιδιαίτερης προσέγγισης ξενάγηση στην Αγία Σοφία από έλληνα συμπατριώτη μας, στην συγκινητική επίσκεψη στο Φανάρι και την έγνοια του Πατριάρχη αν «γράφετε για το Βυζάντιο;», στην επίσκεψη στο Ζάππειο Λύκειο όπου από το όνομά του αποκαλύπτει τις εκλεκτικές συγγένειές του με τον Ηπειρώτη δωρητή, στην επίσκεψη στην Θεολογική Σχολή της Χάλκης και στη βιβλιοθήκη της με εκδόσεις από τον 15ο αι., στη βόλτα, με άμαξα, στην Πρίγκηπο, όπου συνυπάρχει το χριστιανικό κοιμητήριο με το κρεμασμένο «μπλέ μάτι για την γλωσσοφαγιά» (!!) στις πόρτες των κατοικημένων σπιτιών, στην περιήγηση στο Βόσπορο όπου εκεί αισθάνεσαι πραγματικά τι σημαίνει να «αλλάζουνε εντός σου τα σύνορα του κόσμου», στον ύμνο «Τη Υπερμάχω» (Ι. Ναός Ταξιαρχών, Κοινότητα Μεγάλου Ρεύματος) και, βέβαια, στους υποδειγματικούς υπευθύνους της εμπειρίας μας, τον Γιάννη Δερμιτζόγλου για το Ζωγράφειο Λύκειο και την Άσπα Χασιώτη για τα εκπαιδευτήρια Μαντουλίδη.
Καθώς οι Βυζαντινοί διέσωσαν και διέδωσαν την ρωμαϊκή φράση «ο βασιλιάς πέθανε, ζήτω ο βασιλιάς», δικαιούμαστε να πούμε πως «το 6ο Μαθητικό Συνέδριο πέθανε, ζήτω το 7ο Μαθητικό Συνέδριο», του 2019.
Εν τω μεταξύ, η πρόεδρος της Κριτικής Επιτροπής του «Ζωγράφειου Αγώνα», Catherine Βελισσάρη, θα ανακοινώσει τα αποτελέσματα του διαγωνισμού διηγήματος «Στις γειτονιές της Πόλης», ενός φιλολογικού θεσμού που βραβεύει δέκα εκθέσεις μαθητών «περί ζώντων μνημείων», ενώ όλοι οι πιθανοί σύνεδροι του 2019 καλούνται να ξεκουραστούν γιατί το επόμενο Συνέδριο είναι αφιερωμένο στον Αντώνη Σαμαράκη, το «αιώνιο έφηβο»!
[1] Το Μαθητικό Συνέδριο είναι διαθέσιμο στο διαδίκτυο, στον ακόλουθο σύνδεσμο: http://www.livemedia.gr/theotokas2018#.Wqu5C7nqwnY.facebook
[2] Συμμετείχαν οι : Ν.Αλιβιζάτος,Φ. Αμπατσοπούλου, Α.Ανεστίδης, Θ. Βαλτινός, Ν.Βατόπουλος, Κ. Βελισσάρη, Κ.Γιαβής, Γ.Γεωργής, π. Ε. Γκανάς, Ν. Δαββέτας Κ.Καραβίδας,Ε. Καψωμένος, Θ.Κοροβίνης, Β. Κουτσού, Α.Λούδη,Λ.Λυχναρά, P.Μackridge,Α. Μπαζούκης, Κ.Μουστακάτου, Ξ.Μπαλωτή, Μ.-Κ.Μώρος, Ε. Νικολουδάκη-Σουρή, Damla Demirozu, Γ.Παπαναστασίου, Γ. Πάσχος, Γ.Σκαμπαρδώνης, Κ.Σχινά, Ο. Σαχοπούλου, Δ.Τζιόβας, Α.Χασιώτη, Ε.Χατζησάββα
Εξαιρετική ανταπόκριση που εκφράζει όλους όσοι συμμετείχαμε στο ευλογημένο αυτό μαθητικό συνέδριο