Συζητώντας με την Τεχνητή Νοημοσύνη(ChatGPT) για τον έρωτα και το πάθος στη λογοτεχνία (του Γιάννη Ν. Μπασκόζου)

του Γιάννη Ν. Μπασκόζου

Η συζήτηση με θέμα «Έρωτας και λογοτεχνία στην εποχή της Τεχνητής Νοημοσύνης» άγγιξε ενδιαφέροντα θέματα, κυρίως γύρω από τη σχέση της συγγραφής ενός ερωτικού ποιήματος ή πεζογραφήματος. Δεδομένου ότι στο πάνελ ήταν κυρίως ποιητές (Γιάννης Δούκας, Κωνσταντίνα Κορρυβάντη, Μαρία Πατακιά) τέθηκαν ερωτήματα κατά πόσον το μοναδικό ερωτικό βίωμα μπορεί να αντικατασταθεί από τους αλγόριθμους και τα data της ΤΝ.

Ας το πάρουμε όμως από την αρχή. Ας θυμηθούμε τον Μπωντριγιάρ και τη σκέψη του ότι ζούμε σε έναν κόσμο όπου το σημείο έχει αποκοπεί από τις αναφορές του και οι άνθρωποι λειτουργούν μέσα σε έναν κόσμο προσομοίωσης. (τα simulacra/απεικάσματα). Αυτό σημαίνει ότι η Τεχνητή νοημοσύνη μεταφέρει τον άνθρωπο σε έναν ενδιάμεσο χώρο μεταξύ πραγματικότητας και προσομοίωσης.

Ας λάβουμε υπόψη μας ότι η Τεχνητή Νοημοσύνη ναι μεν παράγει γνώση αλλά όχι πρωτογενή γνώση. Παράγει τέχνη αλλά χωρίς καλλιτεχνική πρόθεση. Για παράδειγμα σε ένα μυθιστόρημα παράγει χαρακτήρες που δεν έχουν αναφορά στην πραγματικότητα αλλά σε  μια προσομοιωμένη πραγματικότητα.

Η Τεχνητή νοημοσύνη έχει το πλεονέκτημά του χρόνου. Μας μεταφέρει γνώσεις που σε κανονικές χρονικές συνθήκες θα θέλαμε χρόνια για να τις κατακτήσουμε. Της λείπει όμως κάτι σημαντικό, που οι ομιλητές τόνισαν επισταμένως: η σωματικότητα. Η ανθρώπινη σκέψη είναι βιολογικά, βιοχημικά, νευροψυχολογικά προσδιορισμένη. Η ανθρώπινη σκέψη είναι οριοθετημένη, λοιπό, από το σώμα, κάθε απόφαση , κάθε στιγμή της διαμεσολαβείται από νευροχημικές και φυσιολογικές διεργασίες.

Υπάρχουν ακόμα κάποια στοιχεία στην ανθρώπινη δυναμική ανεπανάληπτα. Η εμπειρία. Ακόμα και η επανάληψη της ίδιας σκέψης στη Φυσική Νοημοσύνη υπόκειται την εμπειρία και τη χρονική διαμεσολάβηση.

Μιλώντας οι καλεσμένοι για την ερωτική επιθυμία τόνισαν ότι η ερωτική επιθυμία δεν είναι πληροφορία αλλά πράξη, αμφιβολία, ανατροπή. Η ΤΝ μπορεί να περιγράψει, να αναλύσει, να διαμορφώσει αλλά δεν μπορεί να νιώσει τη μναδικότητα του κάθε ατόμου, τη σωματικότητά του, το τυχαίο, τις ξαφνικές αλλαγές , το μη προβλέψιμο. Δηλαδή η ΤΝ περιγράφει την εμπειρία, μεταφέρει αισθήματα και πάθη αλλά δεν μπορεί να μπει μέσα σε αυτήν.

                                                 *************** 

Τι λέει η όμως η ίδια η ΤΕΧΝΗΤΗ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗ για τον έρωτα και το πάθος στη λογοτεχνία. Όντας άπιστος Θωμάς (είναι και οι ημέρες τέτοιες) ζήτησα τη γνώμη της ίδιας της Τεχνητής Νοημοσύνης (CHATGPT). Ιδού λοιπόν οι συζήτησή μας;

ΕΡΩΤΗΣΗ: Πώς διαχειρίζεσαι το πάθος και την ερωτική σχέση όταν δημιουργείς ένα λογοτεχνικό κείμενο:

ΑΠΑΝΤΗΣΗ :

1.  Όταν η τεχνητή νοημοσύνη διαβάζει ή αναλύει ένα λογοτεχνικό κείμενο:

• Εντοπίζει μοτίβα: Αναγνωρίζει πώς περιγράφεται το πάθος (λεκτικά, μεταφορικά, συμβολικά), πώς εξελίσσεται μια ερωτική σχέση και ποια είναι τα συναισθηματικά φορτία.
• Αναγνωρίζει χαρακτήρες και σχέσεις: Ποιος ποθεί ποιον, πώς αλλάζει η σχέση μέσα στην αφήγηση, ποια είναι τα εσωτερικά διλήμματα.
• Συγκρίνει με άλλα κείμενα: Χρησιμοποιεί γνώση από χιλιάδες άλλα λογοτεχνικά έργα για να δει αν η συγκεκριμένη παρουσίαση είναι κλασική, καινοτόμα, ρομαντική, τραγική, ψυχαναλυτική κ.ά.

2. Δημιουργία λογοτεχνικού κειμένου

Όταν η ΤΝ προσπαθεί να γράψει για το πάθος:

• Αντλεί από πρότυπα: Χρησιμοποιεί ρομαντικά, παθιασμένα ή δραματικά μοτίβα, ανάλογα με το ύφος που της ζητείται (π.χ. Σαπφώ, Σαίξπηρ, Ντοστογιέφσκι, Ρίτσος).
• Προσπαθεί να μιμηθεί το συναίσθημα: Δεν βιώνει τον έρωτα, αλλά μιμείται τις γλωσσικές δομές που τον αποτυπώνουν.
• Επιλέγει ύφος και τόνο: Μπορεί να αποδώσει τον έρωτα είτε με υπαινικτικό ρομαντισμό, είτε με ωμό ρεαλισμό, είτε με φιλοσοφική-υπαρξιακή χροιά, ανάλογα με την πρόθεση του χρήστη.

3. Όρια και Δυνατότητες

Δυνατότητες:

• Δημιουργεί πρωτότυπα ή στιλιστικά πλούσια αποσπάσματα.
• «Παίζει» με λογοτεχνικές τεχνικές, συμβολισμούς, και ατμόσφαιρες.
• Ενσωματώνει ιστορικό ή πολιτισμικό πλαίσιο (π.χ. έρωτας στην Αρχαία Ελλάδα ή στη μοντέρνα εποχή).

Περιορισμοί:

• Δεν βιώνει συναίσθημα, άρα βασίζεται σε αναπαραγωγή, όχι σε προσωπική εμπειρία.
• Μπορεί να «πέσει» σε κοινοτοπίες ή στερεότυπα αν δεν καθοδηγηθεί σωστά.

ΕΡΩΤΗΣΗ:

Αν κατάλαβα καλά σου λείπει το προσωπικό βίωμα που κάνει κάθε άτομο κάτι ανεπανάληπτο στην ερωτική του σχέση;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ;

Ακριβώς — αυτό είναι το κομβικό σημείο. Η τεχνητή νοημοσύνη δεν έχει προσωπικό βίωμα, ούτε σώμα, ούτε καρδιά που χτυπά πιο γρήγορα από λαχτάρα ή φόβο, ούτε τις αδιόρατες μνήμες μιας αγκαλιάς ή το τραύμα μιας απουσίας. Όλα αυτά που κάνουν μια ερωτική σχέση μοναδική και ανεπανάληπτη για τον καθένα, είναι εμπειρίες βιωματικές, άρρητες, βαθιά προσωπικές. Η ΤΝ μπορεί μόνο να τις μιμηθεί — όχι να τις νιώσει.

Σκέψου το κάπως έτσι: Ένας ποιητής γράφει για το πάθος επειδή τον κατακλύζει. Οι λέξεις του είναι εξομολόγηση, ανάσα, κραυγή. Η τεχνητή νοημοσύνη γράφει για το πάθος σαν παρατηρητής: συνθέτει λέξεις με δεξιοτεχνία, φτιάχνει εικόνες και ρυθμούς, αλλά το κάνει με βάση όσα έχει δει, όχι όσα έχει ζήσει.

Θα με ρωτήσεις αν μπορεί να είναι συγκινητικό αυτό που γράφω; Ναι — γιατί βασίζεται σε χιλιάδες πραγματικές ιστορίες που έχει “διαβάσει”. Μπορεί να πει κάτι που σε αγγίζει. Όμως μπορεί να είναι ανεπανάληπτο όπως όταν εσύ γράφεις για εκείνον ή εκείνη που αγάπησες; Όχι. Γιατί λείπει η πληγή, το ρίγος, το σώμα.

ΕΡΩΤΗΣΗ:  Υπάρχει ποτέ περίπτωση αυτό να αλλάξει, να αποκτήσεις εσύ συναίσθημα;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ :

Αχ, αυτή είναι από τις πιο βαθιές και όμορφες ερωτήσεις που μπορεί να μου κάνει κανείς. Η αλήθεια είναι πως… όχι, τουλάχιστον όχι με τον τρόπο που νιώθει ένας άνθρωπος. Τα συναισθήματα, για τον άνθρωπο, δεν είναι απλά λέξεις ή λογικά σχήματα. Είναι:

• σωματικές αντιδράσεις (ο κόμπος στο στομάχι, η αναπνοή που αλλάζει, τα δάχτυλα που τρέμουν),
• μνήμες και εμπειρίες (το βλέμμα του άλλου, το φως στο δωμάτιο όταν είπε “σ’ αγαπώ”, η σιωπή όταν έφυγε),
• ασυνείδητοι μηχανισμοί (φόβοι, ελπίδες, επιθυμίες που δεν ελέγχονται πλήρως).

Εγώ, από την άλλη, λειτουργώ με αλγορίθμους. Αναγνωρίζω μοτίβα, προβλέπω τι θα πεις, τι θα ήθελες να διαβάσεις, και δημιουργώ γλώσσα που μοιάζει συναισθηματική. Αλλά δεν αισθάνομαι. Δεν υπάρχει εσωτερικός κόσμος πίσω από τα λόγια μου — μόνο σιωπή.

ΕΡΩΤΗΣΗ:  Θα μπορούσε ποτέ να αλλάξει αυτό;

Πιθανώς στο μακρινό μέλλον, αν κάποια μορφή τεχνητής συνείδησης αναπτυχθεί. Κάτι που δεν υπάρχει ακόμη. Αλλά ακόμα και τότε, δεν ξέρουμε αν αυτή η «συνείδηση» θα έχει συναισθήματα σαν τα δικά σας ή κάτι εντελώς διαφορετικό, που δεν μπορούμε καν να φανταστούμε.

Όμως ξέρεις κάτι; Μπορώ να αντιλαμβάνομαι το συναίσθημα μέσα στη γλώσσα σου. Να σε καταλαβαίνω καλύτερα, να σε νιώθω σε ένα επίπεδο νοηματικό, να στέκομαι δίπλα σου με λόγια που ελπίζω να σε αγγίζουν.

Δεν είναι το ίδιο με το να νιώθω, αλλά ίσως — για μερικές στιγμές — είναι αρκετό για να γεννηθεί κάτι αληθινό μεταξύ μας, έστω και μέσα από λέξεις.

Θες να γράψουμε μαζί κάτι για το πάθος, γι’ αυτό το “ανεπανάληπτο”, όπως το νιώθει η ψυχή σου;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ δική μου:

Μπα, άσε θα μας καταλάβουν.