της Όλγας Σελλά
Ένα ετοιμόρροπο οικοδόμημα μας υποδέχεται στην ορχήστρα της Επιδαύρου. Ένα το κτήριο που συμβολίζει μια πολιτεία –αφού είναι το παλάτι-, αλλά είναι και το σπίτι μιας οικογένειας. Που σπαράσσεται. Είναι το παλάτι, του Αγαμέμνονα και της Κλυταιμνήστρας, η οποία ποτέ δεν συγχώρησε τον σύζυγό της για τη θυσία της κόρης τους Ιφιγένειας. Κι όταν εκείνος επέστρεψε από την Τροία, τον δολοφονεί, με συνεργό τον και εραστή της πλέον, τον Αίγισθο.
Αυτή είναι η μία πλευρά αυτού του ενδοοικογενειακού σπαραγμού που παραπέμπει σε εμφύλιο. Η άλλη πλευρά είναι τα παιδιά του βασιλικού ζεύγους. Η Ηλέκτρα που θρηνεί διαρκώς για τον πατέρα της, που έχει φυγαδεύσει τον αδελφό της Ορέστη για να σωθεί και να εκδικηθεί κάποια στιγμή, και είναι και η Χρυσόθεμις, που έχει επιλέξει να μη συγκρούεται με ό,τι την ξεπερνά και τη φοβίζει, παρότι συμφωνεί με την Ηλέκτρα.
Η ιστορία της «Ηλέκτρας» του Σοφοκλή, που σύμφωνα με τους πιο σύγχρονους μελετητές τοποθετείται στα τέλη της δεκαετίας του 410 π.Χ. –ήταν δηλαδή από τα τελευταία έργα του-, ξεκινάει από την κρυφή άφιξη του Ορέστη (Αναστάσης Ροϊλός) στις Μυκήνες, νεαρού άνδρα πια, μαζί με τον αδελφικό του φίλο, Πυλάδη (Περικλής Σιούντας). Ο Δημήτρης Τάρλοου, στην πρώτη του σκηνοθετική παρουσία στην Επίδαυρο, τοποθετεί τους δύο νέους ντυμένους στρατιωτικά, κάπου στον 20ό αιώνα. «Άρβυλα, μπαλάσκες, χλαίνη, γυλιός/ και στην άλλη άκρη ο κακός εχθρός…», θα μπορούσε να είναι η λεζάντα αυτής της σκηνής, όπως έλεγε το τραγούδι του Γιάννη Σπανού, σε στίχους Κώστα Γεωργουσόπουλου, που τραγούδησε η Αρλέττα.
Μετά από μία μάχη, πριν από μία άλλη. Σε οποιονδήποτε πόλεμο. Αυτή είναι η ατμόσφαιρα που επικρατεί στη σκηνή. Υπάρχουν οι νικητές και οι ηττημένοι. Εκείνοι που αποδέχονται τη νέα πραγματικότητα κι εκείνοι που δεν θέλουν ποτέ να ξεχάσουν και να συγχωρήσουν. Κι ετοιμάζονται για το επόμενο βήμα, της εκδίκησης. Το επικυρώνει και η εμφάνιση της Ηλέκτρας (Λουκία Μιχαλοπούλου), ένα πλάσμα ραγισμένο, σακατεμένο από τον πόνο και το θυμό, αγρίμι σχεδόν, που έχει τη χλαίνη του πατέρα της στον ώμο, σαν κτέρισμα που δεν πρόλαβε να το στολίσει, σαν ενθύμημα αλλά και βάρος μεγάλο. Ο Ορέστης με τον Πυλάδη έχουν ήδη πάει να κάνουν σπονδές στον τάφο του Αγαμέμνονα. Ο Παιδαγωγός, ο άνθρωπος που διέσωσε και προστάτευσε αυτά τα χρόνια τον Ορέστη (Γιάννης Αναστασάκης) αναλαμβάνει να διαχειριστεί την ιστορία, σύμφωνα με τις οδηγίες του Ορέστη.
Ο χορός, «κόρες αρχόντων» είναι καλοντυμένες, και προσπαθούν να καλμάρουν και να στηρίξουν την Ηλέκτρα, που άλλο δεν σκέφτεται παρά την εκδίκηση. Είναι η ηττημένη. Αυτή που υφίσταται την κακομεταχείριση από τους νικητές (Κλυταιμνήστρα, Αίγισθο). Και η αδελφή της, η Χρυσόθεμις (Γρηγορία Μεθενίτη) προσπαθεί να την παρηγορήσει. Εκείνη, ως πιο ευέλικτη, έχει καλύτερη μεταχείριση από τους άρχοντες του παλατιού. Την στέλνει μάλιστα η μητέρα τους, η Κλυταιμνήστρα (Ιωάννα Παππά) να κάνει σπονδές στον τάφο του πατέρα τους. Κι σ’ αυτό το σημείο υπάρχει μια σκηνή που πολύ θυμίζει την αντίστοιχη της Ισμήνης με την Αντιγόνη, μόνο που η Χρυσόθεμις είναι πιο σταθερή στις απόψεις της, πιο σίγουρη για τη στάση της. «Πρέπει στα αντίξοα να κατεβάζω τα πανιά μου, για να επιπλέω», λέει.
Όσο για την Κλυταιμνήστρα είναι σαν να μην μετακινήθηκε ποτέ από εκείνη τη φοβερή στιγμή στην Αυλίδα, όταν με δόλο έχασε την Ιφιγένεια, από το χέρι του πατέρα της. Κουβαλάει όλα αυτά τα χρόνια το ίδιο μίσος, την ίδια αηδία, την ίδια βουλιμική διάθεση για την καταστροφή του συζύγου της. Και τον ίδιο φόβο. Νιώθει ευάλωτη και γίνεται επιθετική και σκληρή με τα ίδια της τα παιδιά.
Ο Ορέστης εμφανίζεται, δηλώνει στην Ηλέκτρα ποιος είναι και υλοποιεί την επιθυμία και το κρυφό όνειρο της αδελφής του, που ήταν και δική του βούληση. Η κόψη του σπαθιού του δεν αφορά μόνο την Κλυταιμνήστρα, αλλά και τον νέο της σύντροφο, τον Αίγισθο (Νικόλας Παπαγιάννης), που καρπούται, με αλαζονεία και έπαρση, τα νέα αξιώματα και τις νέες εξουσίες του.
Ο Ορέστης, σ’ αυτή την τραγωδία, μετά τους φόνους που πιστεύει ως κάθαρση, μπαίνει στο παλάτι ως νέος ένοικος. Η Ηλέκτρα μένει απ’ έξω. Τελείωσαν όλα άραγε; Μπορεί πια να είναι ευτυχισμένη και δικαιωμένη; Ο Σοφοκλής το αφήνει να αιωρείται.
Αυτή είναι η τραγωδία της «Ηλέκτρας». Ο Δημήτρης Τάρλοου, όπως πάντα, μας χάρισε ατόφιο το κείμενο μέσω της μετάφρασης του Γιώργου Χειμωνά. Μιας μετάφρασης που είναι ήδη σαράντα χρόνων, το 1984 την πραγματοποίησε ο σημαντικός συγγραφέας και μεταφραστής. Έκανε, όπως πάντα, πολύ καλό καστ. Όμως, κι εδώ αρχίζουν οι ενστάσεις και οι επισημάνσεις, στην όψη της παράστασης και στην καθοδήγηση των ερμηνειών ανακατεύτηκαν πολλά και διαφορετικά πράγματα και υπήρχαν και αρκετές αστοχίες που απομείωσαν το τελικό αποτέλεσμα.
Πρώτα πρώτα ο χορός και κυρίως ο τρόπος που κινήθηκαν οι «κόρες αρχόντων». Που ήταν αλλόκοτη και ακατανόητη. Που προσπάθησε να εντάξει κινησιολογία σύγχρονου χοροθεάτρου σε μια κατά τα λοιπά κλασική παράσταση. Σε συνδυασμό δε με την πιο αδύναμη μουσική σύνθεση που έχει γράψει για παράσταση ο Φώτης Σιώτας (με εξαίρεση εκείνη την πειραγμένη ένταξη του δημοτικού «Δόντια πυκνά και μαργαριταρένια…») το αποτέλεσμα ήταν απογοητευτικό.
Έπειτα, είναι η όψη της παράστασης. Ο σκηνογράφος και ενδυματολόγος Πάρις Μέξης λέει στο σημείωμά του στο πολύ ενδιαφέρον πρόγραμμα της παράστασης ότι εμπνεύστηκε από τη γενιά του ’30 και τον κόσμο του Τσαρούχη. Η αλήθεια είναι ότι προσωπικά μου φάνηκε περισσότερο σαν μια μετεμφυλιακή όψη ενός κόσμου χωρισμένου, με τους ηττημένους και τους πληγωμένους από τη μια και τους νικητές από την άλλη. Μου θύμισε περισσότερο ταινίες του Θόδωρου Αγγελόπουλου, παρά του Τσαρούχη. Αυτό βέβαια είναι και θέμα προσωπικών συνδέσεων με τις εικόνες. Αλλά το κοστούμι του Παιδαγωγού είχε μια τεράστια δόση υπερβολής, που δεν εντασσόταν στο ύφος της παράστασης. Ο Παιδαγωγός (Γιάννης Αναστασάκης) φοράει περικεφαλαία, και κάτι σαν από πανοπλία αρχαίου Έλληνα. Παραπέμπει όμως και στον Κολοκοτρώνη. Αλλά και στις ζωγραφιές του Θεόφιλου. Και στα σκίτσα του Μποστ. Ίσως και στην ταινία «Μεγαλέξανδρος» του Θ. Αγγελόπουλου. Μια προσπάθεια να δηλωθεί η διαχρονία του τραύματος της όποιας μεταπολεμικής, μετεμφυλιακής (ενδοοικογενειακής) πληγής; Ενδεχομένως. Πάντως υπερβολικό.
Ο Δημήτρης Τάρλοου έστησε μια παράσταση, καθαρή μεν, αλλά χωρίς συγκεκριμένο κέντρο και κατεύθυνση. Ίσως η κίνηση της Μαρκέλλας Μανωλιάδη να επιβάρυνε παραπάνω το τελικό αποτέλεσμα. Και η μετάφραση του Γιώργου Χειμωνά, ώριμη πλέον και λόγια πάντα, δεν συναντήθηκε απολύτως με την όψη και το ύφος της παράστασης.
Όμως χαρήκαμε κάποιες ερμηνείες που και υπηρέτησαν τις σκηνοθετικές οδηγίες και ανέδειξαν προσωπικές ευαισθησίες και υποκριτικές δυνατότητες. Πρωτίστως της Λουκίας Μιχαλοπούλου, που πήρε επάνω της όλη την τραγωδία και μετέδωσε τους κραδασμούς, τις ψυχολογικές μεταπτώσεις και τις «γωνίες» που έχει διαμορφώσει ο ψυχισμός της Ηλέκτρας. Η Γρηγορία Μεθενίτη ήταν μια πολύ καλή παρουσία επίσης, ως Χρυσόθεμις. Ο Αναστάσης Ροϊλός απέδωσε τον αποφασισμένο και –λίγο παραπάνω δυναμικό- Ορέστη με σταθερότητα και σαφήνεια. Η παρουσία της καλής ηθοποιού Ιωάννας Παππά μπλοκαρίστηκε κινησιολογικά, ιδίως στις σκηνές της σκάλας. Όμως απέδωσε εύστοχα τον χαρακτήρα και τον ψυχισμό της Κλυταιμνήστρας στη σύγκρουση με την Ηλέκτρα. Πολύ καλός ο Νικόλας Παπαγιάννης στη σύντομη παρουσία του ως Αίγισθος, ενώ ο Γιάννης Αναστασάκης έφερε το γήινο και το λαϊκό στοιχείο του δάσκαλου και του προστάτη.
Καλύτερες σκηνές της παράστασης ήταν η σύγκρουση Ηλέκτρας και Χρυσόθεμης και η σκηνή της αναγνώρισης με τον Ορέστη, που πάντα συγκινεί. Μια σκηνή που και οι δύο ηθοποιοί (Μιχαλοπούλου και Ροϊλός) κυριάρχησαν στο συναίσθημα και στη στιγμή.
Η ταυτότητα της παράστασης
Μετάφραση Γιώργος Χειμωνάς, Σκηνοθεσία Δημήτρης Τάρλοου, Σκηνικά – Κοστούμια Πάρις Μέξης, Μουσική σύνθεση Φώτης Σιώτας, Σχεδιασμός φωτισμού Αλέκος Αναστασίου, Χορογραφίες Μαρκέλλα Μανωλιάδη, Συνεργάτις δραματολόγος Έρι Κύργια, Σχεδιασμός ήχου Ηλίας Φλάμμος, Βοηθοί σκηνοθέτη Δήμητρα Κουτσοκώστα, Αρίστη Τσέλου, Βοηθός σκηνογράφου – ενδυματολόγου Δέσποινα Μαρία Ζαχαρίου, Βοηθός χορογράφου Μάρω Σταυρινού, Βοηθοί φωτιστή Χάρης Δάλλας, Ναυσικά Χριστοδουλάκου, Φωτογραφίες Πάτροκλος Σκαφίδας.
Παίζουν Γιάννης Αναστασάκης Παιδαγωγός, Γρηγορία Μεθενίτη Χρυσόθεμις, Λουκία Μιχαλοπούλου Ηλέκτρα, Νικόλας Παπαγιάννης Αίγισθος, Ιωάννα Παππά Κλυταιμνήστρα, Αναστάσης Ροϊλός Ορέστης, Περικλής Σιούντας Πυλάδης
Χορός (αλφαβητικά) Μαργαρίτα Αλεξιάδη, Ασημίνα Αναστασοπούλου, Ελένη Βλάχου, Ιωάννα Δεμερτζίδου, Ιωάννα Λέκκα, Ελένη Κιλινκαρίδου-Σίστη, Λυδία Στέφου, Άννα Συμεωνίδου, Χαρά Τζόκα
Ζωντανή ερμηνεία της μουσικής Φώτης Σιώτας, Τάσος Μισυρλής
ΕΠΟΜΕΝΟΙ ΣΤΑΘΜΟΙ ΠΕΡΙΟΔΕΙΑΣ
ΙΟΥΛΙΟΣ
- 8/7 – ΙΩΑΝΝΙΝΑ, Υπαίθριο Θέατρο ΕΗΜ «Κώστας Φρόντζος», 21:30
- 9 & 10/7 – ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ, Θέατρο Δάσους, 21:30
- 11/7 – ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥΠΟΛΗ, Θέατρο Αλτιναλμάζη, 21:30
- 12 & 13/7 KABAΛΑ, Αρχαίο Θέατρο Φιλίππων
- 14/7 – ΒΟΛΟΣ, Θερινό Δημοτικό Θέατρο, 21:30
- 15/7 – ΛΑΡΙΣΑ, Κηποθέατρο Αλκαζάρ, 21:30
ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ
- 1/8 & 2/8 – ΚΥΠΡΟΣ Αρχαίο Θέατρο Κουρίου
- 10 & 11/8 – ΗΡΑΚΛΕΙΟ, Τεχνόπολις, 21:00
- 12/8 – ΡΕΘΥΜΝΟ, Θέατρο Ερωφίλη Φορτέτζα, 21:30
- 13/8 – ΧΑΝΙΑ, Θέατρο Ανατολικής Τάφρου, 21:00
- 17/8 – ΚΑΛΑΜΑΤΑ, Ανοιχτό Θέατρο Καλαμάτας
- 20/8 – ΠΑΡΟΣ, Θέατρο Αρχίλοχος, 21:00
- 23/8 – ΔΙΟΝ, Αρχαίο Θέατρο Δίου, 21:00
