της Μαρίζας Ντεκάστρo
Η τρέχουσα αντίληψη θεωρεί πως τα εικονογραφημένα βιβλία είναι για μικρά παιδιά. Ωστόσο, ιδιαίτερα όσοι έχουμε να κάνουμε με παιδιά, τα διαβάζουμε αν θεωρήσουμε ότι αξίζει να τα συζητήσουμε με τους μικρούς.
Τα περισσότερα από τα πάρα πολλά εικονογραφημένα που κυκλοφορούν εστιάζουν και προτείνουν μεθόδους και ιδέες για να αντιμετωπιστεί κάποιο ζήτημα όπως, λόγου χάριν, τα γνωστά ψυχολογικά των παιδιών. Προσωπικά, στην πλειονότητά τους τα θεωρώ γραμμένα ‘εξ επί τούτου’. Οι ιστορίες που αφηγούνται είναι προσχηματικές. Συνήθως πατούν σε ‘αιώνια’ καθημερινά θέματα (φιλία, θυμός, γκρίνια, αδέλφια, αποδοχή, κλπ.) και γράφονται για να πετύχουν το στόχο της ‘βοήθειας’ και της ‘συνειδητοποίησης’ των αναγνωστών για όσα τους απασχολούν. Το αποτέλεσμα είναι να επαναλαμβάνονται, ενώ ταυτόχρονα ψάχνουν αγωνιωδώς την πρωτοτυπία που θα τα βοηθήσει να ξεχωρίσουν- είναι ελάχιστα!
Κατά καιρούς, εμφανίζονται νέες θεματικές τάσεις οι οποίες υποστηρίζονται, και καλά κάνουν, από τα εικονογραφημένα βιβλία σκοπεύοντας μέχρι και την παραμικρή πτυχή του παιδικού ψυχισμού και των παιδικών ερωτημάτων που προκύπτουν από την κοινωνική πραγματικότητα. Ενδεικτικό παράδειγμα είναι το πέρασμα από το γνωστό πλέον θέμα της αποδοχής της διαφορετικότητας και την καλλιέργεια της ενσυναίσθησης σε πιο προχωρημένα ζητήματα όπως οι έμφυλες ταυτότητες και οι ιδιαιτερότητες των φύλων.
Θα μπορούσαμε λοιπόν να πούμε ότι τα εικονογραφημένα υποτάσσονται σ’ αυτά που επιβάλλεται να μάθουν τα παιδιά και είναι κρίμα που τα παραμύθια «ζήσαν αυτοί καλά κι εμείς καλύτερα», ολοένα λιγοστεύουν.
****
Υπάρχουν και τα εικονογραφημένα με διαφορετική σύλληψη. Ως παράδειγμα αναφέρω δυο πολύ γνωστά, τα οποία προσφέρονται για συζήτηση μεταξύ συν-αναγνωστών: Ο εχθρός, του Ντάβιντε Καλί (Πατάκης) και Ο πόλεμος, των Λετρία, πατέρα και γιου (Πουά).
Το ιδιαίτερο με τα βιβλία των Λετρία /Καλί, είναι ότι συνθέτουν μια συγκροτημένη εικαστική/κειμενική αφήγηση με αρχή, μέση, έχουν ανοιχτό τέλος και δεν καταλήγουν σε διδακτικά συμπεράσματα όπως τα περισσότερα βιβλία του είδους. Οι εικόνες και κείμενα αλληλοσχολιάζονται και δημιουργούν κενά τα οποία μπορεί να συμπληρώσει ο αναγνώστης με τις σκέψεις του.
Σε παρόμοιο συγγραφικό και εικονογραφικό μοτίβο Η μονομαχία, της Inès Viegas Oliveira (1995), επίσης από την Πορτογαλία όπως και οι Λετρία.
Οι μονομαχίες, συνηθισμένη πρακτική τον παλιό καιρό για τη λύση των προσωπικών διαφορών, μας παρουσιάζεται από τη συγγραφέα με τη μορφή μιας εικονογραφημένης επιστολής του ενός προς τον αντίπαλό του:
Προς: Εξοχότατο κύριο Ροντέν Ροστόφ.
Οδός: Κάπου πολύ μακριά με πολύ κρύο, αρ. 17
Οι δυο παίρνουν θέση πλάτη με πλάτη και ξεκινούν να μετρούν τα εκατό βήματα που θα τους φέρουν απέναντι και όποιος προλάβει πρώτος… Βήματα λοιπόν, όμως όχι μόνο τα δικά τους αλλά και αυτών που συντάσσονται με τον καθένα. Ήδη διαβλέπουμε ότι η προσωπική σύγκρουση των δυο μπορεί να εξελιχτεί σε κάτι μεγαλύτερο, μια γενικευμένη βία για να λυθεί το ζήτημα (και στην πραγματική ζωή χρειάζονται πολλά βήματα μέχρι να ξεσπάσουν συγκρούσεις). Ωστόσο, περνάει ο καιρός, τόσος καιρός που ξεχνούν την αιτία που τους οδήγησε στην απόφαση να μονομαχήσουν. Εκείνος που καταπατά τη συμφωνία των εκατό βημάτων είναι ο επιστολογράφος. Σελίδα τη σελίδα εξακολουθεί να προχωράει, και απομακρύνεται από τον τόπο της μονομαχίας μετρώντας πάντοτε βήματα. Στην περιπλάνησή του θα γνωρίσει την ποικιλία του κόσμου, πόλεις, ανθρώπους, τη φύση. Οι ομορφιές που θα συναντήσει, η ανακάλυψη της ειρηνικής ζωής θα τον συνεφέρει, θα κατευνάσει το θυμό του και θα τον συμφιλιώνει με τον αντίπαλο προτείνοντάς του τη λήξη της διαμάχης. Οι σελίδες που αποκτούν σταδιακά χρώμα, μουντές με γκρίζα και καφετιά στην αρχή της ιστορίας και πολύχρωμες στο τέλος, υποστηρίζουν την αλλαγή της οπτικής του ήρωα, όπως φαίνεται στα τελευταία λόγια της επιστολής:
Φίλε μου, αδελφέ μου, άσε στην άκρη τα όπλα κι έλα αμέσως να με βρεις. Έλα, αγαπητέ Ροστόφ, απλώς συνέχισε να προχωράς.
Ένα βήμα τη φορά, στην αντίθετη κατεύθυνση κάνει τη διαφορά.
΄
INFO
Inès Viegas Oliveira, Η μονομαχία, Μτφρ. Ελένη Βλάχου- Κλεοπάτρα Ελαιοτριβιάρη, Πουά, 2025.
