της Μαρίζας Ντεκάστρο
Σκέψεις για τις δυνατότητες της εικονογράφησης, την αισθητική και το περιεχόμενο.
Ο Ούγκο κάθε μέρα είναι κάπως αλλιώτικος: τη μια αγκαθωτός που πληγώνει, την άλλη μαύρη μουτζούρα όταν χάνεται στις σκέψεις του, κάποτε συννεφιασμένος, τετραγωνισμένος όταν ακολουθεί το πρόγραμμα, πότε πότε τρεμουλιάζει… Τα συναισθήματα που ξεπηδούν από μέσα του (φόβος, θυμός, χαρά, ανασφάλεια, δυσαρέσκεια, κ.ά.), και τα οποία κυριολεκτικά του αλλάζουν τη μορφή, θα τον μεγαλώσουν και θα τον κάνουν αυτό που είναι.
Σ’ αυτό το εξαιρετικά ευφυές βιβλίο, η εικονογράφος για να αποδώσει τα συναισθήματα του Ούγκο τον ζωγραφίζει με γραμμές διαφορετικών στυλ. Ήδη στο εξώφυλλο βλέπουμε το πρόσωπό του φτιαγμένο από ποικίλες γραμμές, οι οποίες επανεμφανίζονται στις αλλαγές του των εσωτερικών σελίδων.
Ο συνδυασμός εικονογραφικών στοιχείων και κειμένου (με συνηθισμένη γραμματοσειρά) διευρύνει τα αναγνωστικά επίπεδα του βιβλίου, όχι μόνο ως προς το περιεχόμενο αλλά και αισθητικά. Τα κείμενα άλλοτε αποκλίνουν από το συναίσθημα που εκφράζει ο Ούγκο δείχνοντας είτε τη στάση των άλλων ή τη δυσφορία του είτε είναι υποστηρικτικά της ψυχικής του διάθεσης.
Όλα είναι ευκρινή, συνεπή και λειτουργικά πάνω στην υποκίτρινη απόχρωση του χαρτιού.
Δεν βλέπουμε λοιπόν ένα χάος στις σελίδες όπως συμβαίνει σε βιβλία όπου, συχνά, τα κείμενα και μόνο γράφονται -για λόγους μοντερνισμού; με 2 και 3 διαφορετικές γραμματοσειρές ή πέφτουν πάνω στις εικόνες .
Παιχνίδι ανακάλυψης
Το δίδυμο Les canailles (τα Παλιόπαιδα) έφτιαξε ένα βιβλίο με καλλιτέχνες που άφησαν το αποτύπωμά τους στην εξέλιξη της τέχνης. Γνωρίζοντας ότι η τέχνη δεν περιορίζεται στη ζωγραφική και τη γλυπτική αλλά περιλαμβάνει καθετί που πιάνουμε, φοράμε, βλέπουμε, είτε είναι σινεμά, φωτογραφίες, μνημεία, ρούχα, κλπ, παρελαύνουν, από τους ανώνυμους κατασκευαστές των πυραμίδων και των κεραμικών, οι οποίοι έκαναν τομή στην εποχή τους, και πασίγνωστοι όπως ο Ντα Βίντσι, ο Μαν Ρέι, ο Σεν Λοράν, ο Μπασκιά και 12 ακόμα πρωτοπόροι καλλιτέχνες. «Ε, και; Όλα τα πρόσφατα βιβλία περί τέχνης για παιδιά στην ίδια λογική της πολυθεματικότητας χτίζονται!» θα πουν μερικοί. Αναμφίβολα, μόνο που οι τρόποι διαφέρουν!
Το ζήτημα είναι ποια εικονογράφηση υπηρετεί τη βαθύτερη ιδέα του βιβλίου. Θυμίζοντάς μου τη δουλειά του δικού μας Κώστα Μαρκόπουλου, οι δημιουργοί εικονογράφησαν τα πάντα σχηματικά (πρόσωπα, εργαλεία, έργα), αφαιρώντας στοιχεία που θα τα παρουσίαζαν με ακρίβεια, όπως τα εργαλεία των καλλιτεχνών που παρέμειναν σχεδόν ίδια σε όλες τις εποχές. Το αποτέλεσμα είναι να συνδυάζονται το σύντομο πληροφοριακό κείμενο για τον καθένα με μία λαμπρή ιδέα για παιχνίδι: ένα κυνηγητό ανακάλυψης της εποχής, της φυσιογνωμίας του καλλιτέχνη και των έργων του. Παράδειγμα από τον γνωστό μας Λεονάρντο, η Τζιοκόντα ως σκιά και ο στοιχειωδώς σχεδιασμένος άνθρωπος του Βιτρούβιου. Ο αναγνώστης, με το πρόσχημα να βρει έναν κρυμμένο εισβολέα, όπως προτείνουν οι Canailles, εκ των πραγμάτων ανιχνεύει τα εικονίδια των σελίδων που έχουν αφιερωθεί στον κάθε καλλιτέχνη. Στο τέλος δίνονται οι λύσεις χωρίς καμιά πληροφορία. Κι έτσι, το παιχνίδι της αναζήτησης συνεχίζεται έξω από το βιβλίο.
Πληρότητα-προεκτάσεις
Στο εξώφυλλο της ελληνικής έκδοσης, τιμής ένεκεν το Νέο Μουσείο της Ακρόπολης, και πιο μέσα το Μουσείο Μπενάκη της Αθήνας, μια ιδέα που τελεσφόρησε χάρη στην ευελιξία των Γάλλων εκδοτών!
Έχοντας επισκεφτεί τα 7 από τα 12 μουσεία που παρουσιάζονται, στάθηκα πρώτα στα εκθέματα που θεωρήθηκαν σημαντικά για να αναδείξουν τη φυσιογνωμία και την ποικιλία των εκθεμάτων τους. Αναφέρω ως παραδείγματα: Παρίσι, Λούβρο- Αφροδίτη της Μήλου, αιγυπτιακές μούμιες, Τζιοκόντα, Αθήνα, Ακρόπολη- Κόρες, Μοσχοφόρος, κουκουβάγια, – Μπιλμπάο, Γκουγκενχάιμ – Αράχνη της Μπουρζουά και λουλουδένια Μασκότ του Κουνς, Άμστερνταμ, Ρέικσμουζέουμ- – Ρέμπραντ, Βερμέερ, Φυσικής Ιστορίας -Νέα Υόρκη- δεινόσαυροι…
Στη συνέχεια μπήκα σε λεπτομέρειες:
– Για να ξέρουμε πού βρισκόμαστε σε μικρό χάρτη η θέση της πόλης και η σημαία της χώρας.
– Ο περιβάλλον χώρος γεμάτος επισκέπτες, εξωτερικός ή εσωτερικός, δίνει το στίγμα του μουσείου, όπως λόγου χάριν το χτισμένο πάνω σε βράχους Ωκεανογραφικό Μουσείο του Μονακό, η μεγαλοπρεπής σκάλα του Ερμιτάζ, οι δεκάδες παραδοσιακές στέγες του Μουσείου της Απαγορευμένης Πόλης με το σύγχρονο Πεκίνο στο βάθος και μια παρέα να κάνει τάι- τσι, ο περίφημος κήπος του Μπλε Σπιτιού της Φρίντα Κάλο στο Μεξικό…
– Τα σύντομα συμπληρωματικά κείμενα με θέματα αρχιτεκτονικής, εργαζομένων, εθελοντών, πυρόσβεσης, χορηγιών, συντήρησης, κλπ. τα οποία ενημερώνουν για το πώς λειτουργούν οι οργανισμοί των μουσείων.
– Προτάσεις κατά την επίσκεψη, από αγορές ενθυμίων μέχρι το σκανάρισμα των QRcodes για να μάθεις περισσότερα.
Μια πλούσια πολύπλευρη σύνθεση που θα μας βάλει στα μουσεία και θα μας κρατήσει για ώρα!
Για την Ιστορία
Ανοίγω στην πρώτη σελίδα και βλέπω τον Πικάσο με το σώβρακο να κάνει τον ταυρομάχο κρατώντας μια πετσέτα και σκέφτομαι… να λοιπόν ένας καθημερινός άνθρωπος που αστειεύεται αφήνοντας κατά μέρος τη φήμη που τον ακολουθούσε!
Τριάντα και χρόνια πίσω, οι Editions d’ Art Albert Skira (1991) κυκλοφόρησαν την παιδική βιογραφία του Πικάσο. Οι εκδ. Άμμος που την εξέδωσαν στην Ελλάδα, δεν έκαναν εκπτώσεις στο χαρτί, την εκτύπωση και την ποιότητα των ασπρόμαυρων ή έγχρωμων αναπαραγωγών των έργων (υποθέτω ότι περιλαμβάνονταν στους όρους του συμβολαίου με τον μεγάλο Ελβετό εκδότη) και απ’ όσο θυμάμαι τέτοιο πείραμα ποιότητας σε βιβλίο τέχνης για παιδιά δεν επαναλήφθηκε έκτοτε στη χώρα μας. Απ’ όσο επίσης θυμάμαι, εκείνα τα χρόνια ξεκίνησαν οι βιογραφίες προσωπικοτήτων σε πρωτοπρόσωπη αφήγηση, μια εντελώς καινούργια ιδέα που δημιούργησε σχολή!
Καλλιτέχνες και έργα στην υπηρεσία της παιδικής λογοτεχνίας δίνουν την πρώτη ύλη για χιουμοριστικά μυθιστορήματα μυστηρίου και περιπέτειας.
Άγγελος Αγγελίδης, σειρά, Μεταίχμιο, 2023).
Η παθιασμένη Τιμωρός της τέχνης, Τρίξι Πικλ, χρησιμοποιεί τις γνώσεις της για την τέχνη για να τιμωρήσει νταήδες, κακά κορίτσια κι αντιπαθητικούς μεγάλους, να λύσει κάποιο μυστήριο, να κάνει φάρσες. Παίρνει λοιπόν ιδέες από τους ‘Φάκελους Στοιχείων’ που έχει συγκεντρώσει με τα χαρακτηριστικά αγαπημένων της καλλιτεχνών και τα εφαρμόζει στις εμπνεύσεις της! Το μεγάλο κύμα του Χοκουσάι της έδωσε την ιδέα να καταβρέξει την αντίπαλη κοριτσίστικη παρέα, οι βούλες της Κουσάμα χρησίμεψαν για να τρομοκρατήσουν τον ενοχλητικό μικρό αδελφό, τα λιωμένα ρολόγια του Νταλί εκδικήθηκαν την καθηγήτρια που έχει μανία με την ώρα και άλλες τέτοιες τρέλες, πάντα με την ‘καλλιτεχνική’ συνδρομή διαφόρων, όπως οι Πόλλοκ, Μπουρζουά, Μποτιτσέλι, Ροντέν, Χιρστ, κ.ά.
Στα βιβλία της Τρίξι Πικλ το κείμενο διακόπτεται και συμπληρώνεται/σχολιάζεται με εικόνες, όπως στις διεθνείς best seller σειρές Πένι Πέπερ, Σπασίκλας, Ξενέρωτη… Σκέφτομαι λοιπόν ότι μπορεί να είναι το ενδιάμεσο στάδιο ανάγνωσης για παιδιά 9-10 ετών που διστάζουν να πιάσουν βιβλία χωρίς εικόνες.
Παραστράτημα η επιβολή των γονεϊκών ‘θέλω’.
Οι γονείς της Όλιβ, διάσημοι ζωγράφοι, περιμένουν από την κόρη τους να ακολουθήσει την οικογενειακή παράδοση. Η Όλιβ ούτε ένα απλό σχήμα δεν μπορεί να ζωγραφίσει! Ως μικρός θηλυκός Πόλλοκ, δημιουργεί λοιπόν έργα χαοτικά γεμάτα πιτσιλιές και πασαλείμματα, ζωγραφίζει αυτά που νιώθει και μπορεί. Συμπέρασμα όλων των βιβλίων που παρουσιάζουν όψεις της δημιουργικότητας των παιδιών: τα αφήνουμε να εκφραστούν με τον τρόπο τους και αν συνεχίσουν να πειραματίζονται με μολύβια και μπογιές, και το θέλουν, η σπουδή της τέχνης τα περιμένει .
