της Ελένης Γεωργοστάθη
Τον Ελόι Μορένο τον γνωρίσαμε πριν από έναν περίπου χρόνο μέσα από το μυθιστόρημά του Αόρατος, ένα συγκλονιστικό βιβλίο για τον σχολικό εκφοβισμό, που φτάνει να έχει ολέθριες, έως και θανατηφόρες συνέπειες. Στο βιβλίο του ο Μορένο κατακερματίζει την αφήγησή του για να την επανασυνδέει στη συνέχεια σοφά, φτιάχνοντας μια ιστορία συναισθηματικών εντάσεων που καθηλώνει τον αναγνώστη. Παρόν και παρελθόν, πρωτοπρόσωπη και τριτοπρόσωπη αφήγηση, διαφορετικές οπτικές εναλλάσσονται για να αποτυπώσουν με συγκλονιστικό τρόπο την αγωνία του θύματος αλλά και τους λόγους που οδήγησαν τον θύτη να γίνει εκφοβιστής και κακοποιητής, την παθητικότητα και, κάποτε, αδιαφορία του εκπαιδευτικού συστήματος, την αμήχανη κι αποστασιοποιημένη στάση συμμαθητών, φίλων, ακόμα και του κοριτσιού που είναι ερωτευμένο με το θύμα απέναντι στο μαρτύριό του. Ο τρόπος με τον οποίο ο Μορένο σπάει και μετά ανασυνθέτει κομμάτι κομμάτι, με τρόπο απρόσμενο, το υλικό του είναι υποδειγματικός αφηγηματικά, αν αναλογιστεί κανείς ότι η γεμάτη εντάσεις κι ανατροπές ιστορία του διαδραματίζεται σε ένα πολύ περιορισμένο και συνηθισμένο σκηνικό, μεταξύ σπιτιού και σχολείου, με ενδιάμεση στάση το πάρκο και τη σιδηροδρομική γραμμή.
Την ίδια αφηγηματική τεχνική ακολουθεί ο συγγραφέας και στο καινούργιο του μυθιστόρημα, Δίκτυα, μεταφρασμένο εξίσου άρτια με τον Αόρατο από τη Δέσποινα Δρακάκη. Εδώ η δράση εκκινεί και πάλι από το στενό σχολικό πλαίσιο για να απλωθεί σε ένα ευρύτερο πεδίο, αόρατο στο ανθρώπινο μάτι, αλλά κυρίαρχο στη ζωή μικρών και μεγάλων. Κεντρικό πρόσωπο του βιβλίου είναι μια έφηβη που ερωτεύεται έναν νεαρό ινφλουένσερ, αρχίζει να επικοινωνεί μαζί του και να ανταλλάσσει τολμηρές φωτογραφίες, ως τη στιγμή που εκείνος εξαφανίζεται. Οι Αρχές τον αναζητούν για πλήθος αδικημάτων και το κορίτσι ξαφνικά συνειδητοποιεί πόσο λίγα γνώριζε για εκείνον και σε πόσο μεγάλο κίνδυνο έχει βάλει τον εαυτό της.
Γύρω από την ιστορία της νεαρής Μπέτι εκτυλίσσονται πλήθος άλλες συνομηλίκων της, παιδιών κυρίως του περιβάλλοντός της, περισσότερο ή λιγότερο εξαρτημένων από τα δίκτυα. Της έφηβης ινφλουένσερ που έχει μετατραπεί σε εργαλείο πλουτισμού από τους άπληστους γονείς της. Του αγοριού που παρηγορεί τη μοναξιά του αναζητώντας ολοένα και τολμηρότερο πορνογραφικό υλικό στο διαδίκτυο. Του κοριτσιού που θεωρεί ότι επιτέλους γνωρίζει το αγόρι των ονείρων της στο πρόσωπο ενός παιδόφιλου με ψεύτικη ταυτότητα στα σόσιαλ. Του αγοριού που εξαιτίας ενός κινητού βλέπει όλα του τα όνειρα να γκρεμίζονται. Αλλά και της καθηγήτριας που λόγω ενός βίντεο έχει γίνει αντικείμενο κοροϊδίας των μαθητών της.
Ο Μορένο φτιάχνει μια υπερβολικά ζοφερή πραγματικότητα, όπου οι πάντες, μικροί και μεγάλοι, ζουν απομονωμένοι παρέα με το κινητό ή το τάμπλετ τους – κι όμως οι εικόνες που ζωντανεύουν μπροστά στα μάτια του αναγνώστη δεν απέχουν πολύ από την πραγματικότητα που μας περιβάλλει: οικογενειακές στιγμές σκηνοθετημένες στο όνομα των λάικ, μωρά παρκαρισμένα μπροστά σε τάμπλετ, άνθρωποι εγκλωβισμένοι σε μια αβέβαιη ή και εντελώς εξωπραγματική ψηφιακή πραγματικότητα, όπου τίποτα δεν είναι όπως δείχνει.
Παράλληλα, μέσα από τις σκηνές που εκτυλίσσονται σε συσκέψεις μεγάλων εταιρειών και από τις κουβέντες μεταξύ μεγαλοστελεχών, ο Μορένο φωτίζει, ίσως κάποιες φορές κάπως σχηματικά αλλά και πάλι ξεκάθαρα, τους τρόπους με τους οποίους χειραγωγούνται οι νεαροί καταναλωτές από πρόσωπα που λειτουργούν γι’ αυτούς ως πρότυπα ώστε να υιοθετήσουν συγκεκριμένες –και εξαιρετικά προσοδοφόρες για τις εταιρείες– καταναλωτικές συνήθειες.
Ωστόσο, το βιβλίο κρύβει και μια μεγάλη έκπληξη για όσους έχουν ήδη διαβάσει τον Αόρατο, καθώς τα περισσότερα πρόσωπα που εμφανίζονται σε αυτό δεν είναι άλλοι από τους χαρακτήρες που συναντήσαμε σε εκείνο το βιβλίο. Αλλαγμένοι, αναβαπτισμένοι, μετανιωμένοι, ματαιωμένοι, αναγεννημένοι. Με αλλιώς μοιρασμένους τους πρωταγωνιστικούς και δευτεραγωνιστικούς ρόλους. Με μια ευκαιρία να ολοκληρώσουν ό,τι άφησαν στη μέση στο τέλος του Αόρατου. Με κάποια από τα κενά να συμπληρώνονται, με το καλό και το κακό να μην είναι απόλυτες έννοιες αλλά, κυρίως, αποχρώσεις, με τις ιδιοσυγκρασίες και τις προθέσεις να φωτίζονται διαφορετικά.
Χωρίς να είναι απλώς η συνέχεια του Αόρατου, τα Δίκτυα κινούνται στο ίδιο περιβάλλον με αυτόν, επεκτείνουν, διευρύνουν και συμπληρώνουν ό,τι εκεί έμεινε στη μέση. Από αυτή την άποψη, και η αφηγηματική συνάφεια των δύο βιβλίων είναι εξηγήσιμη. Ωστόσο, αν στον Αόρατο η κατακερματισμένη αφήγηση παράγει αγωνία και συναισθηματικές εντάσεις, εδώ επιτρέπει στον συγγραφέα να απλωθεί σε ένα πλήθος ανθρώπινων ιστοριών, τεμνόμενων, διασταυρούμενων, αλλά και παράλληλων ή ασύμπτωτων, με βασικό κοινό σημείο τη συνύπαρξή τους στο αχανές και αχαρτογράφητο πολλές φορές τοπίο του διαδικτύου. Εκεί όπου ανθρώπινες προθέσεις και ταυτότητες είναι πολύ δύσκολο να ανιχνευθούν και να αξιολογηθούν ή επαληθευτούν. Και με την τεχνητή νοημοσύνη και την ταχύτατη εξέλιξή της, όπως εμφατικά δηλώνει ο συγγραφέας, να κάνει ακόμα πιο δύσκολη και πολλαπλάσια εφιαλτική την εξίσωση.
INFO
Ελόι Μορένο, Αόρατος. Mτφρ. Δέσποινα Δρακάκη, Ψυχογιός, 2024.
Ελόι Μορένο, Δίκτυα, Mτφρ. Δέσποινα Δρακάκη, Ψυχογιός, 2025.
