Η Ελισάβετ Κοτζιά για το Βραβείο Μυθιστορήματος του Αναγνώστη 2018: Νίκος Μάντης, “Οι τυφλοί”

0
1892
O τυφλός οδηγεί τυφλούς, πίνακας του Πήτερ Μπρίγκελ, του πρεσβύτερου

 

της Ελισάβετ Κοτζιά

Με τους Τυφλούς επανεμφανίστηκε στα ελληνικά γράμματα το μεγάλο μυθιστόρημα το οποίο φιλοδόξησε να συλλάβει την ελληνική συνθήκη, να απεικονίσει τα δεινά της χώρας, να αντιληφθεί τα αίτια της κακοδαιμονίας της.  Θα μπορούσε να εικάσει κανείς πως επιλέγοντας το ψευδώνυμο Μάντης, ο πρωτοεμφανισθείς το 2006  Νίκος Λαμπρόπουλος είχε σε πρόδρομο  χρόνο συλλάβει ένα σχέδιο το οποίο  θα περιλάμβανε τη δημιουργία μυθιστορήματος με τίτλο  Οι τυφλοί.

Οι Τυφλοί (2017)  αποτελούν μια μεγάλη μυθιστορηματική σύνθεση  η οποία αποσκοπεί να αναπλάσει την ελληνική συνθήκη. Τι συμβαίνει στην κοινωνία μας και για πολλοστή φορά καταρρέει; Ποιοι αθέατοι και φανεροί παράγοντες ορίζουν το ριζικό της; Από ποια υλικά συντίθεται ο εθνικός κορμός και ο κοινωνικός ιστός μιας χώρας η οποία διαθέτει ιστορία που πάει στο παρελθόν όσο εμείς τη θέλουμε να πάει, βαρύνεται με αιματηρές εμφύλιες συγκρούσεις και περιπλέει  στα αχαρτογράφητα νερά ενός παγκοσμιοποιημένου κόσμου; Ο Νίκος Μάντης προσεγγίζει την ελληνική συνθήκη επιλέγοντας να διερευνήσει όψεις, ύφος, ενέργειες, νοοτροπίες  και ιδεολογίες του βαθέως έθνους, να απεικονίσει στάσεις, ήθος, κινήσει, αντιδράσεις και  συμπεριφορές  του άγνωστου ρυθμιστή που εντέλει κρατάει τα ηνία, να αναπλάσει φόβους, παραισθήσεις, ιδεοληψίες και παρακρούσεις πληθυσμιακών τμημάτων που άλλοτε υποτιμώνται, άλλοτε περιφρονούνται και άλλοτε λοιδορούνται, καταλήγουν όμως εντέλει κυρίαρχα.  Γιατί αν αθροίσει κανείς  ακροδεξιούς, ρατσιστές, πατριδοκάπηλους, αναρχικούς, θρησκόληπτους, νεοναζί, χούλιγκαν, μπαχαλάκηδες,  ακροαριστερούς, υπερεθνικιστές, αντισυστημικούς, υπέρμαχους της βίας, ένοπλους τρομοκράτες, υποστηρικτές των  συνωμοσιολογικών θεωριών και συνωμοσιολογούντες  κι ακόμα προσθέσει επιτήδειους, αδιάφορους και αφελείς λαμβάνει το γινόμενο  που ενίοτε οδηγεί στο χάος.

Από τέτοιες ομάδες αντλεί τους ήρωές του το μυθιστόρημα. Οι δύο κεντρικές φιγούρες είναι λοξίες, παρίες,  εκείνα τα τελώνια  που οικτίρουμε  στο δρόμο ώσπου με δέος διαπιστώνουμε πως οι ιδιοτυπίες,  οι μονομανίες, τα καπρίτσια και οι εμμονές τους αποτελούν διακριτικά, ιδιότητες, σουσούμια  κι άλλων πολλών ανθρώπων που συγκροτούνε δίκτυα, φτιάχνουν κυκλώματα, κατασκευάζουν πλέγματα  που απλώνονται, πυκνώνουν  και αγκαλιάζουνε πολύ συχνά θανάσιμα το εθνικό σώμα.  Μια από τις βασικές θεματικές του μυθιστορήματος είναι αυτές οι διακλαδώσεις που αθέατα, ανεπίγνωστα,  ανεπαισθήτως ανοίγονται κι εκτείνονται συστήνοντας λαβυρίνθους –συμβολικούς, μυθικούς, υπόγειους, υπέργειους, διαδικτυακούς –  οδούς, μονοπάτια, δρόμους που οδηγούν στο πουθενά και αγκαλιάζουν σφικτά τους οδοιπόρους παρασύροντάς τους σε ιλιγγιώδεις δίνες.

Μέσα σε παρόμοιους λαβυρίνθους οδεύουν και οι ήρωες του Μάντη. Ο λαβύρινθος αποτελεί την κεντρική ιδέα του μυθιστορήματος. Είναι το Ένα που περιλαμβάνει το Όλον,  είναι το Όλον που συνέχει την αδιάκοπη κατάτμηση, είναι  η αρχή της μαγικής σκέψης του Ισίδωρου και του Κλεάνθη που παρανοϊκά αναζητούν λύση στο αίνιγμα του κόσμου μέσα από ατέρμονους αριθμοσοφικούς υπολογισμούς και ατελείωτους λεξαριθμικούς χάρτες. Ο λαβύρινθος είναι ο περίπλοκος γρίφος που συνιστούν οι σκέψεις  ηρώων οι οποίοι αποδίδουν όλα τα κακά σε παραφυσικές μεθόδους, σε ύπουλα ενεργειακά κύματα, σε εμβολιασμούς και ψεκασμούς, σχέδια διεθνών μασονιών που υποτίθεται πως απεργάζονται  την απάλειψη της Ελλάδας απ’ τον παγκόσμιο χάρτη των σπουδαίων. Ο λαβύρινθος αποτελεί ακόμα το σύμβολο της ακροδεξιάς οργανώσης «Διπλούς πέλεκυς» που εξυφαίνει συνωμοσίες στο ημίφως των κοινωνικών παρυφών της πόλης αντλώντας από τις περιπέτειες του μυθολογικού Μινώταυρου και του Βασιλιά Ραδάμανθυ, δικαστή των νεκρών του Κάτω Κόσμου. Ο λαβύρινθος είναι το αντικειμενικό σύστοιχο των σκοτεινών  σχέσεων που συνδέουν μέλη της δημόσιας διοίκησης, Αμερικανούς πράκτορες, Έλληνες απόστρατους, παρακρατικούς  υπάλληλους και δημοσιογράφους σε pay roll  που εμφανίζονται να βυσοδομούν με άγνωστα σχέδια και αδιάγνωστες προθέσεις. Ο λαβύρινθος συμβολοποιεί το απέραντο δίκτυο φανατικών θέσεων, βίαιων λόγων κι αιματηρών πράξεων  τις οποίες φαντασιώνονται και στις οποίες επιδίδονται οι ποικιλώνυμων ακτιβιστές αριστερού ιδεολογικού φορτίου που κυκλοφορούν  στις μυθιστορηματικές σελίδες. Ο λαβύρινθος φανερώνει τη νέα ιλιγγιώδη συνθήκη του παγκόσμιας εμβέλεια δικτυακού ιστού που πριν ακόμα κατανοήσουμε το πολλαπλό βάθος του και τις τεράστιες επιπτώσεις του, μετατραπήκαμε σε εθισμένους χρήστες. Ο λαβύρινθος εξεικονίζει την άσκημη, πανάθλια, ρυπαρή αρχιτεκτονική και πολεοδομική πραγματικότητα του αθηναϊκού άστεως. Ο λαβύρινθος  τέλος αντιστοιχεί στην πεποίθηση πως τίποτα δεν είναι όπως φαίνεται, πως τα πάντα  βρίσκονται σε στενή  αλληλοεξάρτηση μαζί με τη συνοδό πίστη  για την ύπαρξη υπόγειων  στοών   που υποτίθεται πως συνδέουν μυστικά τους πυλώνες της ελληνικής δημόσιας ζωής (τη Μητρόπολη με τη Βουλή)  και τους συμβολικούς πυλώνες  του τρεισχιλιετούς μεγαλείου της χώρας (την Ακρόπολη με την Αγία Σοφιά).

Πρόκειται για την πρωτόγονη ανάγκη συνολικών σχημάτων κι ολιστικών ερμηνειών προκειμένου ν’ αντέξουν οι ήρωες τον απίστευτο κατακερματισμό, την αφόρητη πολυπλοκότητα,  την αφάνταστη συνθετότητα ενός κόσμου που καθίσταται ολοένα και πιο ακατάληπτος.  Είναι οι λαβύρινθοι μέσα στο στο μυαλό τους που τους καθιστούν ανίκανους, ανίδεους, τυφλούς. Και η ειρωνεία του έργου, διότι Οι τυφλοί είναι στο βάθος τους  ένα σαρκαστικό μυθιστόρημα (δεδομένου ότι ο υποβλητικός Κάτω Κόσμος του αρχαίου Ραδάμανθυ συνδέεται  με την παιδική αμερικανική φαντασμαγορία του Οζ),  η ειρωνεία λοιπόν του μυθιστορήματος έγκειται στο ότι και το ίδιο προσφεύγει σε αυτό ακριβώς που λοιδορεί, υιοθετεί και στηρίζεται στην καλλιτεχνικά ιδιαίτερα πρόσφορη ιδέα του λαβύρινθου. Λαβύρινθος δεν υπάρχει επομένως μονάχα στα παραληρηματικά ανθρώπινα μυαλά αλλά και στην πλαστικά περίτεχνη μυθιστορηματική δομή  των Τυφλών με τη γόνιμη ποιητική τους.

*****

Οι τυφλοί είναι ένα εξαιρετικά πολυάνθρωπο,  πολυεπίπεδο μυθιστόρημα που εκτυλίσσεται σε τρείς χρόνους – στο παρόν της σοβαρής νεοελληνικής πτώχευσης, των ευρωπαϊκών  Μνημονίων και των Αγανακτισμένων της  πλατείας Συντάγματος’ στην περίοδο της δεκαετίας του ’80 του ΠΑΣΟΚ όπου άρχισε να ανδρώνεται η σύγχρονη αιματηρή τρομοκρατία’  και στην καρδιά της επτάχρονης δικτατορίας με τις εθνικιστικές φιέστες στο Καλλιμάρμαρο. Και ταυτόχρονα οπισθοδρομεί στα χρόνια του Εμφυλίου και ακόμα πιο παλιά στις αρχές του περασμένου αιώνα προσπαθώντας να εντοπίσει ορισμένες από τις συστατικές πηγές της εθνικής ψυχοσύνθεσης  – εκείνες που διαμορφώνουν ακραίες συλλογικές στάσεις και αρδεύουν τη νεοελληνική ιδεολογία με αιματηρές βίαιες παραστάσεις. Διότι βρίσκονται άραγε πολύ μακριά τα παράλογα ιδεολογήματα που τοποθετούν τις απαρχές του ελληνικού παρελθόντος στις χαμένες Ατλαντίδες και φαντασιώνονται ρίζες των ελληνικών σε προ-ινδοευρωπαϊκούς γλωσσικούς κώδικες  από τα οράματα του  μεγαλοϊδεατισμού και την φιλοδοξία αναβίωσης του αρχαιοελληνικού πνεύματος  μέσα απ’ τις δελφικές χλαμύδες; Και είναι άραγε άσχετες οι σημερινές υψωμένες γροθιές, η ευρύτατη απήχηση της κουλτούρας των αναρχικών και τα στερεοτυπικά  «θάνατος στους φασίστες», «κρεμάλες στους προδότες» και «τσεκούρι στ’ αφεντικά» προς το άγριο εμφυλιακό παρελθόν  που πριν από εβδομήντα χρόνια αιματοκύλησε τον τόπο;

Οι τυφλοί αποτελούν μια ρεαλιστικότατη, αδρή ανάπλαση του τμήματος της σύγχρονης Ελλάδας  που βυθισμένο  σε ψευδαισθήσεις και παραισθήσεις  ζει συντροφιά με τις νεκρές, οπισθοδρομικές ή προοδευτικές δεν κάνει διαφορά, σκιές της φαντασίας του.  Και ταυτόχρονα αποτελεί ένα «μυθοποιητικό» μυθιστόρημα που ενίοτε εγκαταλείπει τις ρεαλιστικές  συντεταγμένες του για να  προσφύγει  στις τεχνικές της φανταστικής μυθιστορίας και της αλληγορίας προκειμένου να φωτίσει με ακόμα πιο καταυγαστικό τρόπο την αλήθεια. Εξού και η ανάσταση εξαφανισμένων ή πεθαμένων χαρακτήρων και η τηλεπαθητική εισβολή του ήρωα μες στο μυαλό των άλλων με στόχο την ανασύσταση  περιπετειών από το απώτατο παρελθόν  της ελληνικής Ιστορίας. Εξού και η ζωηρή ανάπλαση  της λαβυρινθώδους υπόγειας πολιτείας κάτω απ’ την επιφάνεια της Αθήνας όπου οι ήρωες λαμβάνουν το Μέγιστο Μάθημα:  διδάσκονται το εύπλαστο της ανθρώπινης φύσης απέναντι  σε πλανευτικές παροχές, αντιλαμβάνονται τη  φενακιστική  φύση της Εξουσίας και ανακαλύπτουν την  κανιβαλική υπόσταση της Ιστορίας.

 

info: Νίκος Α. Μάντης Οι τυφλοί, εκδ. Καστανιώτης, σελ. 599. Βραβείο μυθιστορήματος στα Λογοτεχνικά Βραβεία του Αναγνώστη 2018

 

Προηγούμενο άρθροΒραβείο Ν.Θέμελη: Η “Λούνα” της Ρίκας Μπενβενίστε (της Κατερίνας Σχινά)
Επόμενο άρθρο«Γυναίκες -ή και όχι- μόνες στην πόλη Ιούλιο μήνα με 40°C»

ΑΦΗΣΤΕ ΜΙΑ ΑΠΑΝΤΗΣΗ

εισάγετε το σχόλιό σας!
παρακαλώ εισάγετε το όνομά σας εδώ