Χαρτί ή / και πυρίτιο;

2
196

Δημοσθένης Αγραφιώτης (*).

Τέλη της δεκαετίας του 1950 και στη διάρκεια των καλοκαιρινών οικογενειακών διακοπών στο Καρπενήσι Ευρυτανίας , ο πατέρας μου ο οποίος συνήθιζε να έρχεται για σύντομες διακοπές καθώς είχε επαγγελματικές υποχρεώσεις στο χώρο των μεταφορών και των συγκοινωνιών, για να με παρηγορήσει για την επιστροφή του στην Αθήνα, μου έδωσε ειδικό χαρτζιλίκι. Έτρεξα αμέσως στο στοιχειώδες βιβλιοπωλείο – τυπογραφείο – πρακτορείο τύπου (του «Καραγιώργου») και αγόρασα δύο τεύχη  των κλασσικών εικονογραφημένων της Άγκυρας.  Τα πήρα και άρχισα να τα διαβάζω στο δρόμο και τελικά κάθισα στην κεντρική (και μοναδική) πλατεία της πόλης δίπλα στο άγαλμα του Μάρκου Μπότσαρη, όπου και ροφούσα τις σελίδες με βουλιμία και ιδιαίτερη απόλαυση. Νομίζω ότι το ένα ήταν αφιερωμένο στον «Τρωικό πόλεμο» και το άλλο στην «Ιστορία των δυο πόλεων». Μόλις έφτασα στο μέσο του πρώτου, διαπίστωσα  πόσο γρήγορα διέσχιζα τη θάλασσα των εικόνων και των κειμένων. Άρχισα να στεναχωριέμαι ότι θα τελειώσει γρήγορα αυτή η έντονη κατανάλωση των λέξεων και των εικόνων. Διαπίστωσα ότι ο ρυθμός δεν μπορούσε να επιβραδυνθεί σε μεγάλο βαθμό. Τελείωσα το πρώτο και το δεύτερο κλασσικό με ετερόκλητα συναισθήματα απόλαυσης και θλίψης. Στην ηλικία των 11 χρονών, ανακάλυψα και το “πλήρες” και το “κενό” ,την ‘’χαρά’’ και τη ‘’θλίψη’’ που αφήνει η ανάγνωση και η θέαση των εικονογραφημένων εντύπων.

***

Η Angoulême, στην πολιτιστικο – καλλιτεχνική διαίρεση εργασίας στην Γαλλία, αποτελεί την πόλη που φιλοξενεί το Μουσείο των comics, των εικονογραφημένων περιοδικών, βιβλίων και εντύπων και ταυτόχρονα, που προσπαθεί να καλλιεργήσει γενικότερα όλες τις συνιστώσες της εικόνας . Στη νοτιοδυτική Γαλλία, και πάνω στο ποτάμι Charente και σ’ ένα μικρό νησάκι ένα αναπαλαιωμένο και ανακαινισμένο βιομηχανικό κτήριο στεγάζει τις συλλογές των τυπωμένων εικόνων και κειμένων (bandes dessinées, mangas,…) καθώς και τον ατελείωτο αντικειμένων που συνοδεύουν τους ήρωες και τις περιπέτειες τους και που στηρίζουν ένα σημαντικό τμήμα της λεγόμενης πολιτιστικής βιομηχανίας _ από μπλουζάκια μέχρι φακούς και από παιχνίδια μέχρι τετράδια.

Στη γενικότερη πολιτιστική πολιτική των ετών 1980, η Angoulême συνέδεσε την τύχη της με το σχετικά εφήμερο είδος των εικονογραφημένων εντύπων που ωστόσο, σήμερα αποτελούν αντικείμενα σοβαρών συλλογών. Επίσης τα πρωτότυπα σχέδια των σχεδιαστών παρουσιάζονται πια σε εξαιρετικά οργανωμένες εκθέσεις σε μουσεία σύγχρονης τέχνης. Τα comics έχουν αποκτήσει διπλώματα ή τίτλους ευγενείας! Πάντως η πόλη της Angoulême έχει δώσει ονόματα σε δρόμους και πλατείες από το πάνθεον των εικονογραφημένων ιστοριών (συγγραφείς, σχεδιαστές, ήρωες). Ακόμη και τα ονόματα των δρόμων είναι γραμμένα με τη μορφή των σύννεφων (speech balloons) στα οποία (παραδοσιακά)  τοποθετείται το κείμενο  μαζί με την εικόνα στη σελίδα του εντύπου. Πολλοί τοίχοι είναι ζωγραφισμένοι με εικόνες (πιστά ή όχι  πιστά αντίγραφα) βγαλμένες από το  μέγα πλήθος των εντύπων. Αγάλματα των πρωταγωνιστών και ηρώων από τον κόσμο των εντύπων (πχ του Hugo Pratt)κοσμούν σταυροδρόμια και  άλλους δημόσιους χώρους. Ένα τεχνικό κολλέγιο είναι προσανατολισμένο στο να παράγει τους τεχνίτες που σχετίζονται με την εικόνα, ψηφιακή και μη.  Το κτήριο του κολλεγίου, μείγμα αιγυπτιακο-ελληνικο-μεσαιωνικής αρχιτεκτονικής, μοιάζει να βγαίνει από σελίδα το Hergé-πατέρα του Τετέν. Η Σχολή Καλών Τεχνών του Poitiers έχει ειδικό τμήμα στην πόλη της Angoulême που ενδιαφέρεται για την αισθητική και την πολυδιάστατη υπόσταση της εικόνας. Τέλος, ένα παλιό εργοστάσιο που παρήγαγε το περίφημο τσιγαρόχαρτο “Ελέφαντας” και χάρτινα διακοσμητικά για το τραπέζι και το σπίτι που μιμούνται τις παλιές δαντέλες, και που χρησιμοποιούσε την ροή των νερών του Charente ως ενεργειακή πηγή, είναι σήμερα ένα μουσείο χαρτιού και μάλιστα σε μικρή απόσταση από το Μουσείο  των comics. Η πόλη ζει και αναπνέει με τις εικόνες όπως αυτές μορφοποιούνται στο όνομα των bandes dessinées.

Το μόνο ιστορικό στοιχείο που μπορεί να αντιπαρατεθεί μ’ αυτήν την σχετικά πρόσφατη και ολική κυριαρχία της εικόνας, είναι η πρόσοψη του καθεδρικού ναού του Αγίου Πέτρου του 12ου αιώνα, ρωμανικού ρυθμού – επισκευή και συμπλήρωση από τον αρχιτέκτονα Paul Abadie (ο αρχιτέκτονας της εκκλησίας της  Moντμάντρ του Παρισιού, φίλος του Βίκτωρα Ουγκώ, λάτρης της βυζαντινής τέχνης, 1866-85),  όπου η παράθεση των 70 και πλέον  αγαλμάτων των αγίων θυμίζει σελίδα κλασσικού εικονογραφημένου. Δεν υπονοείται, ότι η Angoulême διαλέχτηκε ως «πολιτιστική πόλη» για τα εικονογραφημένα έντυπα λόγω της πρόσοψης της μητρόπολης, αυτή η σχέση διαπιστώνεται a-posteriori, η κύρια αιτία ήταν  βέβαια η πολιτική της πολιτιστικής αποκέντρωσης και η ιστορική διασύνδεση της πόλης με το χαρτί.

Είναι σαφές ότι τα εικονογραφημένα αφηγήματα, τα εικονογραφημένα έντυπα αποτελούν ένα εξαιρετικό πεδίο για να αποτυπωθεί η πολιτιστική ιστορία των σύγχρονων κοινωνιών στον 20ο και 21ο αιώνα. Βέβαια,  οι αναλύσεις μπορούν να γίνουν ιδιαίτερα πολύπλοκες, αν ληφθεί υπόψη ότι για τα mangas για παράδειγμα θα πρέπει να ανατρέξουν οι μελετητές σ’ όλη την ιστορία της γραφής και της απεικόνισης  της Ιαπωνίας, τη σημασία των ιδεογραμμάτων, το καίριο του λευκού υποστρώματος  για τα κείμενα και τις εικόνες. Πάντως, η σύγχρονη γαλλική (πολιτική και πολιτιστική) ιστορία μπορεί να ανιχνευθεί με τη βοήθεια των μεταβολών στην έκδοση των εικονογραφημένων βιβλίων και περιοδικών. Ωστόσο, υπάρχει το ερώτημα, σ’ ένα κόσμο πυριτίου, ποια μπορεί να είναι η τύχη των εικονογραφημένων εντύπων; Τώρα, που τα videogames , για παράδειγμα αρχίζουν να διαχέονται με μεγάλη ταχύτητα, μήπως τα έντυπα θα απαξιωθούν; Μήπως, όμως, είναι απαραίτητο στην ψυχο-κοινωνική ανέλιξη ενός ατόμου να υπάρχει μια φάση “εικονογραφημένου εντύπου”; Στη δεύτερη περίπτωση τα comics θα εξακολουθήσουν να συνοδεύουν τη μετάβαση από την παιδικότητα στην εφηβεία και εντέλει στην ενηλικίωση και σ’ αυτό το πνεύμα θα πρέπει να μεταμορφώνονται σε σχέση με τις μέγα και μίκρο και μέγα κοινωνικο-πολιτιστικές ανακατατάξεις.

Σ’ αυτό το σύμπαν εικόνων, κειμένων, σκέψεων και ιδεών που σχετίζονται άμεσα με την Angoulême, έρχεται να αναδυθεί ένα Φεστιβάλ Ποίησης και Επιτέλεσης (Performance)[INTON’ACTION, rencontres internationals de  poésie et d’ art  action#4] που οργανώνουν η Hortense Gauthier και Philippe Boisnard [DATABAZ,centre d’ art  intermédia] με την υποστήριξη της πόλης και της περιοχής.{ Centre DATABAZ, littérature et arts numériques.www.databaz.org/centre}. Το ενδιαφέρον αυτού του Φεστιβάλ είναι η σύνθετη διάπλεξη της ποίησης και των νέων τεχνολογιών, της γραφής και της εικόνας με το όλο και πιο ισχυρό οπλοστάσιο της τεχνολογίας πληροφόρησης και τηλεπικοινωνίας. Η ποίηση ή καλύτερα οι ποιητές βρίσκονται μπροστά σε ένα δίλλημα: σε ποιο βαθμό θα πρέπει να υιοθετήσουν τις νέες τεχνολογίες για να αποτυπώσουν τα (ποιητικά) εγχειρήματα τους; Στους τελευταίους αιώνες κυριάρχησε το βιβλίο και η γραπτή ποίηση «κατατρόπωσε» την προφορική ποίηση στις λεγόμενες δυτικές κοινωνίες – η περίπτωση της Κίνας, Ιαπωνίας και Ινδίας εμφανίζονται ως μια άλλη εκδοχή – τώρα  όμως με τις νέες τεχνολογίες θα υπάρξουν ριζικές ανακατατάξεις; Το ποίημα θα μεταμορφωθεί για να υπάρξει στον πολυδιάστατο χώρο του διαδικτύου και των ψηφιακών νεφών; Στο μεταξύ ποιητές, καλλιτέχνες και επιτελεστές (performers)  διευρύνουν τις πολλαπλές διασυνδέσεις της ποίησης με τις άλλες τέχνες και τις νέες τεχνολογίες εν αναμονή και εν παραγωγή περιδινήσεων στα ποιητικά αρχιπελάγη. Το φεστιβάλ είναι αφιερωμένο ακριβώς σε αυτή τη διερεύνηση. Υπάρχει έτσι μια παραλληλία ανάμεσα στο φεστιβάλ (μικροκλίμακα) και τη διαδρομή των εικονογραφημένων εντύπων σε αναφορά με το ταχύ ρυθμό που παρατηρείται στην ανάδυση των  τεχνολογικών  καινοτομιών(μακροκλίμακα).

Η προσωπική μου συμβολή με τίτλο «Crisiologi_e» αποτέλεσε μια συμμετοχική επιτέλεση σχετικά με τη «κρίση – λύση» με υπόβαθρο τη λέξη κρίση μεταφρασμένη σε 40 γλώσσες και τη μουσική του Μιχάλη Παλαιολόγου βασισμένη σ’ ένα μουσικό αλγόριθμο με  σημείο εκκίνησης τις 40 γλωσσικές εκδοχές της «κρίσης»: (βλέπε www.dagrafiotis.com). Για το υπόλοιπο πρόγραμμα[βλέπε//www.facebook.com/photo.php?fbid=10152359066651027&set=a.388135186026.175391.736276026&type=1&theater].

***

Άνοιξη του 2008, στα περίχωρα του Τόκυο -κοντά στα μεσάνυχτα-  κατά την επιστροφή  από το  Φεστιβάλ Επιτέλεσης(Performance)/NIPAF, διακρίνω  ένα κτήριο 3-4 ορόφων, μοντερνιστικής αρχιτεκτονικής, φωτισμένο  πολύ έντονα. Έμοιαζε να φεγγοβολά μέσα στη νύχτα σαν  ένα διαστημόπλοιο σε αναχώρηση! Με πληροφόρησαν ότι το κτήριο είναι ανοικτό όλο το εικοσιτετράωρο και είναι  ένας από τους πολυάριθμους  τόπους αγοράς , πώλησης και ανταλλαγής των  mangas  από εκατομμύρια  αναγνώστες/ριες.Σε μια χώρα , εξαιρετικά προηγμένη στις νέες τεχνολογίες πληροφόρησης, η ανάγνωση  των εικονογραφημένων εντύπων παραμένει  ισχυρή και κυρίαρχη. Παράδοξο ? Μια παράδοση  της σύμπλεξης κειμένου και εικόνας  τυπωμένης στο χαρτί ανθίσταται στην έφοδο του πυριτίου ! Η αντίσταση αυτή  ωστόσο, δεν  εμποδίζει ένα σημαντικό  σύνολο καλλιτεχνών και ποιητών  να πειραματίζονται με   τις νανό-βιό-τηλέ-τεχνολογίες  και την ρομποτική. Πυρίτιο  ή  χαρτί? Το ερώτημα έχει τεθεί, και οι απαντήσεις συσσωρεύονται σε πλανητική κλίμακα.

 

 

(*)  O Δημοσθένης Αγραφιώτης είναι ποιητής, καλλιτέχνης διαμέσων(intermedia).

Προηγούμενο άρθροTo διαφανές κακό
Επόμενο άρθροΠαιδικά βιβλία που ξεχωρίζουν

2 ΣΧΟΛΙΑ

ΑΦΗΣΤΕ ΜΙΑ ΑΠΑΝΤΗΣΗ

εισάγετε το σχόλιό σας!
παρακαλώ εισάγετε το όνομά σας εδώ