Συνέντευξη στον Γ.Ν.Μπασκόζο.
Ο ευφυής 39χρονος γερμανός συγγραφέας, Ντάνιελ Κέλμαν, παγκόσμια γνωστός, μπεστσελερίστας , επισκέφθηκε πριν λίγες μέρες την Αθήνα για να παρουσιάσει το τελευταίο του βιβλίο υπό τον τίτλο «F» (2013, μετάφραση Κώστας Κοσμάς, εκδόσεις Καστανιώτη). Τα μυθιστορήματά του διακρίνονται για τον παγκοσμιοποιημένο χαρακτήρα τους και την διαπραγμάτευση διαφόρων ιδεών μέσα από τους ήρωες του. Στη συζήτηση μας διευκρίνισε κάποιες συνισταμένες της δημιουργικής του δουλειάς.
Τι σημαίνει το «F», οικογένεια (familie) , πεπρωμένο (fatum) ή τι άλλο;
Μάλλον οικογένεια αλλά έχει κι ένα ποσοστό από το πεπρωμένο…
Παρατηρώ ότι το μυθιστόρημά σας θέτει πολλά ερωτήματα και διλήμματα, τα οποία όμως αποφεύγετε να απαντήσετε. Θα έλεγε κάποιος ότι είστε αγνωστικιστής;
Όντως υπάρχουν πολλά ανοικτά μέτωπα για τα οποία δεν δίνονται απαντήσεις. Αλλά ακόμα και μερικά για τα οποία θα μπορούσαν να δοθούν απαντήσεις, δεν νομίζω ότι είναι το μυθιστόρημα το κατάλληλο μέσον για να δώσει απαντήσεις. Ένα μυθιστόρημα πρέπει να μπορεί να σε κάνει να κατανοήσεις τη ζωή σου, να δείξει τις αντιθέσεις και τα προβλήματα.
Το θέμα της μοίρας ή του πεπρωμένο κατέχει σημαντική θέση στο «F». Εσείς τι πιστεύετε, η ανθρώπινη υπόσταση δεν μπορεί να το ανατρέψει;
Μπορούμε να δούμε τη ζωή μας μόνον με έναν τρόπο. Τώρα έχεις μια οικογένεια, παιδιά, μια δουλειά. Θα μπορούσε να έχεις γνωρίσει μια άλλη γυναίκα, να έχεις μια άλλη οικογένεια, μια άλλη δουλειά αν π.χ. πριν δέκα χρόνια είχες πάρει ένα άλλο λεωφορείο, είχες γνωρίσει μια άλλη γυναίκα…κλπ. Δεν μπορούμε να αντέξουμε έναν τέτοιο τρόπο σκέψης. Μπορούμε να δούμε τη ζωή μας ως μια σύνθεση αυτών που μας έχουν συμβεί. Το νόημα στη ζωή μας το βρίσκουμε εκ των υστέρων.
Ο ήρωας σας, ο Λίντενμαν, θέτει το ερώτημα: για να είσαι καλός στην τέχνη πρέπει να τα αφήσεις όλα πίσω σου. Πώς το βλέπετε εσείς προσωπικά;
Είναι αλήθεια ότι δεν μπορείς να αφιερωθείς ταυτόχρονα σε πολλά πράγματα, ιδίως αν είσαι καλλιτέχνης. Δεν χρειάζεται όμως να υπερβάλλεις ή να χρησιμοποιείς την ενασχόληση με την τέχνη ως πρόσχημα για να καλύψεις την τεμπελιά σου ή να αγνοείς τις ευθύνες απέναντι στους δικούς σου. Αν σκεφτείς ότι ο Μπαχ είχε τόσα πολλά παιδιά και όμως ήταν εξαίρετος καλλιτέχνης, τι μπορείς να πεις; Εξάλλου και ο ήρωας μου ο Άρτουρ που επιχειρεί κάτι τέτοιο στο τέλος αναρωτιέται και ο ίδιος αν είχε κάποιο νόημα, αυτή του η απομόνωση από την οικογένεια του.
Με εκπλήσσει πόσο καλά περιγράψατε την αγορά μέσω του χαρακτήρα του Έρικ. Τι πιστεύετε γι αυτήν;
Με τη σημερινή κρίση είχα ασχοληθεί αρκετά, διάβαζα πολύ από το 2008 που άρχισε η κρίση και παρακολουθούσα τις εξελίξεις. Έτσι σκέφτηκα να βάλω σε αυτόν τον κόσμο μια φιγούρα, επηρεασμένος αρκετά από τη δράση του Μέιντοφ, που είχε φτιάξει, όπως και ο ήρωας μου, μια πυραμίδα. Πριν την κρίση νόμιζα ότι η οικονομία είναι μια σοβαρή επιστήμη, Μετά την κρίση παρατήρησε ότι οι περισσότεροι οικονομολόγοι και άνθρωποι της αγοράς είναι άσχετοι και ανίκανοι. Απλώς οι ίδιοι παρουσιάζουν τα πράγματα ως περίπλοκα για να μπορούν να κάνουν τις δουλειές τους. Έχω χάσει κάθε ίχνος σεβασμού προς τον κόσμο αυτόν.
Ένα άλλο ζήτημα που θέτετε είναι αυτό της αυθεντικότητας της τέχνης. Γιατί σας απασχολεί;
Είναι μια συζήτηση που υπάρχει χρόνια, από τη δεκαετία του ΄20 όταν ο Βάλτερ Μπένγιαμιν έγραψε το δοκίμιο του «περί αναπαραγωγής της τέχνης». Η έννοια της αυθεντικότητας παίρνει ορισμένες φορές μεταφυσικές ιδιότητες, ειδικά οι εκτιμητές νομίζει κανείς ότι επικοινωνούν μεταφυσικά με το ίδιο το πνεύμα του καλλιτέχνη. Είναι μια παλιομοδίτικη αντίληψη της αυθεντικότητας. Βέβαια το χρειάζεται η αγορά για να μπορεί να κινείται. Καμιά φορά οι πλαστογράφοι είναι περισσότερο ειδήμονες του έργου ενός καλλιτέχνη από έναν εκτιμητή.
Τα θέματα σας δείχνουν ότι δεν ενδιαφέρεστε για τα αμιγώς γερμανικά θέματα (κρίση, ναζί κ.ά), παρά το ότι οι ήρωες σας είναι γερμανοί και κινούνται στη Γερμανία;
Μ΄ αρέσει τα μυθιστορήματα να είναι «α- τοπα», να μη θυμίζουν κάποιον συγκεκριμένο τόπο, δεν είμαι αυτό που θα λέγαμε οπαδός του κοινωνικού ρεαλισμού. Διαβάζω και μ΄αρέσει ο Τομ Γουλφ αλλά δεν είναι το στυλ μου. Με ενδιαφέρουν κυρίως οι ιδέες, οι χαρακτήρες παρά οι κοινωνικές δομές. Στο «F» είναι ίσως το πρώτο μυθιστόρημά μου στο οποίο εμφανίζονται κάποια στοιχεία κοινωνικών δομών. Στο κάτω – κάτω η Γερμανία είναι για μένα ένας ξένος τόπος, εγώ γεννήθηκα στην Αυστρία, αλλά κι αυτή μου είναι ξένη.
Τελικά τι αισθάνεστε: γερμανός ή αυστριακός
Είμαι και τα δύο, αλλά δεν έχω κρίση ταυτότητας. Όταν μένω πολύ στην Αυστρία νοσταλγώ τη Γερμανία και όταν μένω πολύ στην Γερμανία νοσταλγώ την Αυστρία.
Αισθάνεστε συγγένεια με κάποιους άλλους ξένους συγγραφείς;
Στο “F» ήθελα να αφήσω πολλά πράγματα ανοικτά, που κι εγώ ο ίδιος δεν καταλάβαινα, ήταν θέματα μυστήρια, παράξενα. Με ενθάρρυνε σε αυτή την απόφαση μου ο Ρομπέρτο Μπολάνιο που είχε το θάρρος να αφήνει πολλά πράγματα ανοικτά, ή ο Ντένις Τζόνσον , ο Τζόναθαν Φράζεν- με τον οποίον ήμαστε και φίλοι.
Στην Ελλάδα συζητάμε πολύ αν οι διανοούμενοι πρέπει να παρεμβαίνουν στην πολιτική ή όχι. Πώς το βλέπετε εσείς;
Δεν αισθάνομαι την πίεση να κάνω κάτι τέτοιο. Υπέγραψα βέβαια μια διαμαρτυρία για την κατασκοπία του NSA αλλά οι συγγραφείς που με εμπνέουν όπως ο Μπέκετ, ο Μπόρχες ή ο Ναμπόκοφ δεν έκαναν ποτέ κάτι τέτοιο. Εξάλλου ας θυμηθούμε τι φρικτά πράγματα είπαν κατά καιρούς συγγραφείς του 20ου αιώνα, που εξύμνησαν δικτάτορες και ανελεύθερα καθεστώτα, πράγμα που προκαλεί σήμερα αποτροπιασμό. Δεν πιστεύω επίσης ότι ένας συγγραφέας έχει οπωσδήποτε καλύτερη πολιτική αντίληψη από έναν οδοντογιατρό.
Ποια είναι η γνώμη σας για τη σύγχρονη γερμανική λογοτεχνία;
Δεν πολυδιαβάζω σύγχρονη γερμανική λογοτεχνία .Προτιμώ περισσότερο τη βορειοαμερικάνικη και λατινοαμερικάνικη,. Στο αεροπλάνο διάβασα έναν υπέροχο γάλλο συγγραφέα , τον Ζερόμ Φεράρι. Πλην εξαιρέσεων η γερμανική λογοτεχνία νομίζω ότι είναι άχρωμη και αποκομμένη από το παγκόσμιο γίγνεσθαι.
