της Μαρίζας Ντεκάστρο
Δανείστηκα τον τίτλο από το εικονογραφημένο βιβλίο του Αμερικανού Kobi Yamada Τι μπορείς να κάνεις με μια ιδέα; (https://www.oanagnostis.gr/mia-idea-ite-katastrefete-ite-apogionete/ ). [Εκδόθηκε από τις εκδ. Λιβάνη το 2015, εξαντλήθηκε και πρόσφατα επανακυκλοφόρησε από τις εκδ. Διόπτρα σε μετάφραση της Μυρσίνης Γκανά].
Η κεντρική ιδέα είναι πως οποιαδήποτε ιδέα φύγει από τον πρώτο που τη συνέλαβε, γίνεται κοινό κτήμα και δημιουργεί κάτι καινούριο. Θυμήθηκα λοιπόν το βιβλίο όταν αποφάσισα να γράψω για το Γυναίκα, Ελευθερία, Ζωή, έναν τόμο για την κατάσταση των γυναικών στο Ιράν που επιμελήθηκε η Marjane Satrapi.
Η γνωστή Ιρανή σκιτσογράφος και κινηματογραφίστρια Marjane Satrapi, η οποία αναχωρώντας από τη δυτικόφοβη και μισόγυνη πατρίδα της άνθισε στη Δύση, εξέδωσε το Persepolis, (1η αγγλόφωνη έκδοση 2004 και Οξύ, 2024), το πρώτο αυτοβιογραφικό γκράφικ νόβελ της. Στο Persepolis μας μετέφερε στην Περσία της εποχής του Σάχη, μετέπειτα Ιράν όπως καθιερώθηκε να ονομάζεται η χώρα πριν ακόμα επικρατήσει η ισλαμική επανάσταση και η θεοκρατία. Η Satrapi πέρασε σε κόμικ (και ταινία animation) το πνίξιμο που ένιωθε σαν κορίτσι από τους αφόρητους περιορισμούς που είχαν επιβληθεί στις γυναίκες. Επιστρέφοντας κάποια στιγμή στην Τεχεράνη έζησε ξανά τη μεγάλη απογοήτευση που δημιούργησαν τα νέα ήθη στην πατρίδα της. Γραμμένο από την πλευρά των νέων Ιρανών γυναικών που διεκδικούν την ελευθερία των επιλογών τους, αιχμηρό πολιτικά και τραγικά επίκαιρο το πρώτο βιβλίο της.
Στο Γυναίκα, Ελευθερία, Ζωή, η Satrapi, αντί να επιμεληθεί έναν τυπικό τόμο με ενημερωτικά κείμενα για την κατάσταση στο Ιράν, συνέλαβε την ιδέα να παρουσιάσει διαφορετικές πλευρές της καταπίεσης του ιρανικού λαού και ιδιαίτερα των γυναικών με τη μορφή σύντομων θεματικών κόμικς. Συνομιλητές για τον καθορισμό του περιεχομένου ήταν δύο προσωπικότητες της ιρανικής διασποράς, οι Φαρίντ Βαχίντ (πολιτολόγος) και Αμπάς Μιλανί (ιστορικός και διευθυντής των Ιρανικών Σπουδών στο Στάνφορντ), ο ρεπόρτερ της εφημερίδας Libération Ζαν-Πιέρ Περέν και η γαλλίδα εκδότρια Αλμπά Μπεκαριά. Οι τέσσερις συνεργάστηκαν και δημιούργησαν τα κείμενα και τα σενάρια, τα οποία δόθηκαν σε σκιτσογράφους προκειμένου να γίνουν κόμικς και εικόνες. Στο έργο συμμετέχουν δεκαεπτά καλλιτέχνες, τέσσερις Ιρανοί και δεκατρείς από την Ευρώπη και την Αμερική.
Δεν είναι καινούργιο ότι τα κόμικς προσφέρονται ως προσιτή επιλογή για την ανάδειξη κοινωνικών ζητημάτων, την προβολή διεκδικήσεων, συναισθημάτων, καταστάσεων, κ.ά. και δεν είναι τυχαίο ότι απευθύνονται σε διαφορετικές ηλικίες αναγνωστών, από την παιδική ηλικία μέχρι και τους νεαρούς ενηλίκους όπως τα συγκεκριμένο.
Το βιβλίο αποτελείται από είκοσι τέσσερα μικροκόμικς μοιρασμένα σε τρία μέρη που συνθέτουν με εξαιρετικά άμεσο τρόπο όσα γέννησε η αφόρητη καθημερινότητα στο Ιράν. Επιπλέον, οι καλλιτέχνες που ανέλαβαν τις αποδόσεις σε κόμικ των ιστοριών ενισχύουν αφενός το καλλιτεχνικό αποτέλεσμα- μια πινακοθήκη διαφορετικών στιλ και χρωματικών παλετών- αλλά και αφετέρου φανερώνουν ότι η καταγωγή και το φύλο δεν παίζουν ρόλο στην υποστήριξη και πολιτική ενθάρρυνση κάθε δίκαιου αγώνα όπως αυτόν των Ιρανών γυναικών.
Τα μέρη
- Τα Γεγονότα, που πυροδότησαν την εξέγερση, δέκα ιστορίες που εκκινούν από τηδολοφονία της Μάχσα Αμινί στην Τεχεράνη τον Σεπτέμβριο του 2023, επειδή δεν φορούσε σωστά τη μαντήλα της, μέχρι τον ύμνο της εξέγερσης, τις διαδηλώσεις, τις φυλακίσεις, τους περιορισμούς της νεολαίας.
- Λίγη Ιστορία για να ενημερωθούμε για τις πολιτικές καταστάσεις που έζησε η χώραμέχρι σήμερα, ήτοι επτά κομμάτια περί λογοκρισίας, Φρουρών της Επανάστασης, διοίκησης, συμπαθούντων. Ιδιαίτερα το τελευταίο με τίτλο Ο διάλογος των νεκρών αφορά έναν φανταστικό διάλογο μεταξύ των σκοτωμένων στον πόλεμο Ιράν-Ιράκ και τους διαδηλωτές της τωρινής εξέγερσης που έγραψε ο Ζαν-Πιέρ Περέν και εξιστόρησε με εικόνες ο Ισπανός Paco Roca.
- Ένα σιδηρούν καθεστώς… Ένας λαός που αντιστέκεται. Δανείζομαι από το βιβλίοτην περσική παροιμία Οι σταγόνες κάνουν τη θάλασσα. Οι σταγόνες: εκείνα που απαγορεύονται επειδή θεωρούνται από τους ισλαμιστές επικίνδυνα για τα ήθη- ο αθλητισμός, ο χορός, το φλερτ, το τραγούδι, τα τατουάζ, τα ρούχα, οι σχέσεις, η αμφισβήτηση… Η θάλασσα: η εξέγερση και η αντίσταση που αγκαλιάζει γυναίκες και άντρες!
Το εξώφυλλο (φιλοτεχνημένο από την Satrapi) με τα γυναικεία πρόσωπα εξεγερμένα, θυμωμένα μέσα σε φλόγες, υποδεικνύει και προδιαθέτει για όσα θα ειπωθούν μέσα από τις σελίδες ώστε να καταλάβουμε εμείς που απολαμβάνουμε μια σχετικά ‘αξιοπρεπή’ ζωή ως γυναίκες, τη ζωή που στερούνται οι Ιρανές.
Το Ιράν έχει απασχολήσει συστηματικά- αρνητικά- τη διεθνή σκηνή και για μεγάλο χρονικό διάστημα.Το φιλόδοξο εγχείρημα Γυναίκα, Ελευθερία, Ζωή, της ομάδας Satrapi είναι σήμερα περισσότερο επίκαιρο. Επίκαιρο και στην Ελλάδα, αφού παρά τις θετικές πρωτοβουλίες για την ισότητα των φύλων- ζήτημα που έχει μπει στην εκπαίδευση-, οι γυναικοκτονίες εμφανίζονται ολοένα και συχνότερα, οι εργασιακές διακρίσεις εξακολουθούν να υφίστανται, το ίδιο και οι σεξουαλικές παρενοχλήσεις!
Σημειώνω το τελευταίο κόμικ, το Και μετά;…, το οποίο χρωματίστηκε στο κόκκινο της επανάστασης και του κραγιόν που αγαπούν οι γυναίκες…
ΥΓ
Πέρσι στην Πινακοθήκη του Δήμου Αθηναίων παρουσιαζόταν η έκθεση 17 γυναικών εικαστικών, ελληνίδων και ξένων, με τίτλο Γυναικεία Ζητήματα, σε επιμέλεια της Μπίας Παπαδοπούλου και του Χριστόφορου Μαρίνου.
Προτείνω να παρακολουθήσετε την 11λεπτη κινηματογραφική παρουσίαση. Τα γυναικεία ζητήματα δεν αφορούν μόνο τις γυναίκες!
https://www.youtube.com/watch?v=LAf3cp–NYKg
INFO
Marjane Satrapi (επιμέλεια), Γυναίκα, Ελευθερία, Ζωή, Μτφρ. Στεφανία Γεωργάκη, Επόμενος Σταθμός, 2025.
