από την Αλεξάνδρα Χαΐνη
Αρκετό χιούμορ, αυτοσαρκασμό αλλά προπαντός ειλικρίνεια και λέξεις που χτυπάνε κατευθείαν στο ψαχνό, αποκομίσαμε από την παρουσία της Βρετανίδας συγγραφέως Rachel Cusk κατά την εκδήλωση που διοργάνωσαν οι εκδόσεις Gutenberg την Τρίτη, 27 Μαΐου στην Δημοτική Αγορά της Κυψέλης. Η συγγραφέας συνομίλησε με τη συγγραφέα Αμάντα Μιχαλοπούλου και την ποιήτρια Δανάη Σιώζιου.
Η Rachel Cusk έχει εκδώσει 12 μυθιστορήματα και 6 μη μυθοπλαστικά έργα, έχει λάβει πληθώρα βραβείων ήδη από το πρώτο βιβλίο της «Saving Agnes» (1993), ενώ το 2003 το περιοδικό Granta την περιέλαβε στη λίστα με τους καλύτερους νέους Βρετανούς συγγραφείς.
Γεννήθηκε στο Σασκατούν του Καναδά από βρετανικής καταγωγής και καθολικής παιδείας γονείς. Μεγάλωσε στο Λος Άντζελες μέχρι το 1974 όταν μετακόμισαν οικογενειακώς στη Βρετανία. Τα σχολικά της χρόνια τα πέρασε στο καθολικό μοναστήρι St. Mary στο Cambridge. Σπούδασε Αγγλικά στο Πανεπιστήμιο Oxford. Από το 2021 ζει στο Παρίσι, αντιδρώντας εν μέρει στην έξοδο του Ηνωμένου Βασιλείου από την Ευρωπαϊκή Ένωση.
Πέντε βιβλία της έχουν κυκλοφορήσει στα ελληνικά από τις εκδόσεις Gutenberg (η τριλογία «Κύδος»-«Περίγραμμα»-«Μετάβαση», το μυθιστόρημα «Δεύτερο Σπίτι» και πρόσφατα το non-fiction «Περί Γάμου και Χωρισμού») και ένα, το «Άρλινγκτον Παρκ», από τις εκδόσεις Τόπος
Εδώ, προσπάθησα να αποδώσω (και να οργανώσω) όσα ενδιαφέροντα είπε την περασμένη Τρίτη η Rachel Cusk ανά θεματική ενότητα, ώστε να γίνουν πιο σαφή και κατανοητά, ακόμη και για όσους και όσες δεν έχουν διαβάσει (ακόμη) τα βιβλία της.
Ειλικρίνεια
Η ειλικρίνεια είναι απολύτως απαραίτητη για τη δουλειά μου, αποτελεί κομμάτι της προσωπικότητάς μου, αυτού που είμαι. Ωστόσο με έχει δυσκολέψει πολλές φορές – γιατί οι περισσότεροι άνθρωποι είναι αμφίθυμοι σε σχέση με την ειλικρίνεια, είναι σε διαρκή διάλογο με αυτήν, την λαχταρούν, ως ένα είδος ελευθερίας, αλλά ταυτόχρονα την φοβούνται. Παρόλο που η ειλικρίνεια έχει κάνει τη ζωή μου δύσκολη, προσπάθησα να δημιουργήσω με τη συγγραφή έναν τόπο όπου αυτός ο διάλογος με την ειλικρίνεια μπορεί να ανθίσει.
Μητρότητα
Γράφοντας για τη μητρότητα (στο βιβλίο «A Life’s Work: On Becoming a Mother»), δέχτηκα τις πιο βίαιες, άγριες επιθέσεις από πολλούς ανθρώπους, επειδή είχα πει πόσο δυσάρεστα αισθανόμουν (δείτε σχετικά: Mother Luck: A Review of A Life’s Work: On Becoming a Mother and The Lucky Ones – Literary Mama).
Ακόμη και γυναίκες, δεν θεώρησαν λάθος να μου επιτεθούν. Δεν το πήρα προσωπικά, αλλά φανταζόμουν ότι οι άνθρωποι που θα διάβαζαν αυτές τις κριτικές, θα αποφάσιζαν να μην μιλήσουν ποτέ ανοιχτά για τέτοια θέματα, οι μητέρες δεν θα εξέφραζαν ποτέ τα αληθινά τους συναισθήματα. Θα έλεγαν: «Αν αυτό συνέβη σε εκείνη, θα συμβεί και σε μένα. Δεν θα μιλήσω ποτέ!»
Μόλις, όμως, συνειδητοποίησα αυτόν τον μυστικό τρόπο επικοινωνίας, για όσα δεν μπορούσαν να ειπωθούν, δεν με ενδιέφερε πλέον αν ήμουν εγώ ο στόχος. Γιατί στην πραγματικότητα ο στόχος ήταν πολύ μεγαλύτερος από εμένα και αφορούσε ένα σύστημα αξιών και συμβάσεων, μια σκληρότητα προς όλους και όλες. Ειδικά από τις γυναίκες, ήταν μια σκληρότητα που είχε εγκαθιδρυθεί μέσα τους, μια σκληρότητα κατά του εαυτού· ένα είδος αυτoτραυματισμού.
Αλλαγή
Κατάλαβα επίσης ότι το σοκ και η αποδοκιμασία είναι ουσιαστικά συστατικά της αλλαγής. Τίποτα δεν αλλάζει και τίποτα δεν είναι καινούργιο, και ό,τι είναι καινούργιο σοκάρει τους ανθρώπους γιατί ξέρουν ότι είναι αλήθεια.
Οι ίδιοι αυτοί άνθρωποι που σοκαρίστηκαν και αποδοκίμασαν, δεν άργησαν να αποδεχτούν αυτά που έγραφα. Μέχρι να γράψω κάτι άλλο και να συμβεί ακριβώς το ίδιο. Γιατί δύσκολα παραδεχόμαστε ότι κάποιος/α λέει την αλήθεια, και ίσως να πρέπει να περνάμε από αυτή τη δύσκολη διαδικασία κάθε φορά.
Ωστόσο, πιστεύω ότι είναι κάτι που οι άνθρωποι θέλουν να καταφέρουν να κάνουν στη ζωή τους, παρόλο που είναι δύσκολο. Εγώ δεν ξέρω γιατί το κάνω, αλλά νομίζω ότι αφορά την αξία που δίνεις στον εαυτό σου ως άτομο.
Πάντως, κάποια στιγμή, όταν πλέον ήρθε η αποδοχή, μόνο και μόνο στην ιδέα ότι είμαι επιτυχημένη, αηδίαζα. Και αυτό ήταν επίσης απελευθερωτικό. Σα μια θεραπεία από την ανάγκη να αρέσεις. Με βοήθησε να δώσω περισσότερη αξία στον εαυτό μου.
Ντροπή
Νομίζω ότι η Γαλλίδα συγγραφέας Annie Ernaux έχει θέσει με τον καλύτερο τρόπο το ζήτημα της ντροπής. Γιατί τα γραπτά της εμπεριέχουν, θα έλεγα, το φυσικό γυναικείο σώμα της, που προέρχεται από μια χαμηλότερη κοινωνική τάξη, σε μια χώρα όπου η κουλτούρα είναι αποκλειστικό προνόμιο των ανώτερων τάξεων.
Η Ernaux χρησιμοποίησε το σώμα της ως όχημα για να μιλήσει με ειλικρίνεια και αυτό που με εξέπληξε είναι ο τρόπος που χρησιμοποιεί την ντροπή. Σαν να είναι ένα σημάδι, μια ένδειξη ότι κάτω από αυτό το συναίσθημα κρύβεται η αλήθεια για την οποία θέλει να γράψει.
Πιστεύω ότι κάποια βιβλία και κάποιοι συγγραφείς σου λένε πώς να ζήσεις, σε βοηθούν. Ειδικά αν έχουν περάσει δύσκολη ζωή. Νομίζω ότι η Ernaux είναι μια από αυτές τις συγγραφείς.
Στο τελευταίο βιβλίο μου, το «Parade» (μεταφράζεται ήδη από τις εκδόσεις Gutenberg), αναφέρομαι στην παρουσία της ντροπής. Το να μιλήσεις με ειλικρίνεια για τη ντροπή μπορεί να είναι ακραία βίαιο ή πολύ αστείο – υπάρχει ένα στοιχείο αναρχίας ή παιχνιδιού που μας πάει πίσω στην πηγή της ντροπής, εκεί απ’ όπου προέρχεται: είναι μια παιδική αντίδραση και είναι ο πρώτος τρόπος στον οποίο καταφεύγουν οι ενήλικες για να ελέγξουν ένα παιδί· κάνοντάς το να νιώσει ντροπή.
Πραγματικότητα χωρίς αναισθητικό
Δεν πιστεύω ότι το γράψιμο μπορεί να θεραπεύσει. Το καλύτερο που μπορεί να κάνει είναι να «τιμήσει» τις πληγές που έχεις. Δεν το βρίσκω θεραπευτικό.
Έχει βέβαια να κάνει με κάθε άνθρωπο ξεχωριστά και τη σχέση του με την πραγματικότητα, πώς τη διαχειρίζεται, πώς καταφέρνει να επιβιώσει μέσα σε αυτήν και πώς τελικά θα την δεχτεί χωρίς αναισθητικό.
Αρκετοί συγγραφείς προσφέρουν αναισθητικό, εγώ προσπαθώ να κάνω το αντίθετο. Μπορεί να μην είναι ιδιαίτερα ανεβαστικό, ή θεραπευτικό, αλλά είναι ανακουφιστικό με διαφορετικό τρόπο.
Παιδική ηλικία
Η παιδική μου ηλικία ήταν απαίσια, πράγμα που σου διδάσκει πολλά πράγματα για το γράψιμο. Από μικρή είχα τη δική μου άποψη για την πραγματικότητα. Γι’ αυτό και ένιωθα διαφορετική και απομονωμένη από τους άλλους. Κι αυτό ήταν μεγάλο πρόβλημα ειδικά όταν θέλεις να διηγηθείς τη δική σου πραγματικότητα. Θα ευχόμουν να μην είμαι συγγραφέας, αλλά είμαι.
Θυμός vs συμφωνία
Ο θυμός είναι μια πολύ χρήσιμη δύναμη. Είναι ένα αναγκαίο συναίσθημα ως απάντηση στην καταπίεση και στην αδικία. Δεν μπορώ να φανταστώ τι θα μπορούσε να αντικαταστήσει τον θυμό, που συχνά οδηγεί στη βία. Όταν οι διαπραγματεύσεις αποτυγχάνουν, έχουμε πόλεμο.
Αυτό που αναζητούσα στα πιο πρόσφατα βιβλία μου όμως, είναι η δημιουργία συμφωνίας χωρίς να καταφεύγω στον θυμό. Αυτό προσπάθησα να κάνω ακόμη και στη μορφή τους. Περιλαμβάνοντας περισσότερες και διαφορετικές απόψεις, παρά το δίπολο του ο ένας νικάει ο άλλος χάνει, του καλού και του κακού κλπ.
Ώστε το μυθιστόρημα να μην είναι τελικά ένας τόπος που είτε ελκύει είτε απωθεί τους ανθρώπους.
Info: Μια ενδιαφέρουσα συνέντευξη στο Paris Review – Rachel Cusk, The Art of Fiction No. 246.
