της Όλγας Σελλά
Στη μέση, ένας χώρος τακτοποιημένος, που εκπέμπει ασφάλεια: ένα ψηφιδωτό καλοσχηματισμένο, λιτό, αυστηρό. Το ιερό της Θέτιδας. Και έξω από αυτόν, γύρω γύρω, σκόρπιες πέτρες, ατάκτως ερριμμένες, του χαλασμού, του πολέμου, της αστάθειας, της ανασφάλειας. Αυτό ήταν το σκηνικό που έστησε ο Σάκης Μπιρμπίλης στην ορχήστρα της Επιδαύρου για να υποδεχθεί τους ήρωες μιας τραγωδίας του Ευριπίδη που σπανίως παίζεται: την «Ανδρόμάχη», αυτή που επέλεξε η Μαρία Πρωτόπαππα για την πρώτη της σκηνοθετική κάθοδο στην Επίδαυρο.
Στο ιερό της Θέτιδας, στη Φθία (σημερινή Φθιώτιδα) έχει καταφύγει η Ανδρομάχη (Αργύρης Ξάφης) για να σωθεί από τα φθονερά και δόλια σχέδια της Ερμιόνης (Τάσος Λέκκας). Η πρώτη, πρώην βασίλισσα στην Τροία, και τώρα δούλα και στις ερωτικές ορέξεις του Νεοπτόλεμου, του γιου του Αχιλλέα, του ανθρώπου που ευθύνεται και για τον θάνατο του πρώτου γιου της, του Αστυάνακτα. Η κατοχή του σώματός της από τον Νεοπτόλεμο, έφερε στον κόσμο έναν νέο παιδί, τον Μολοσσό. Η νόμιμη σύζυγος του Νεοπτόλεμου όμως, η Ερμιόνη, δεν μπορεί να κάνει παιδιά, και επιβουλεύεται την Ανδρομάχη. Ο Μενέλαος (Γιάννης Νταλιάνης), πατέρας της Ερμιόνης, φτάνει για να πλειοδοτήσει σε φθόνο, έπαρση, αναλγησία και βία, απειλώντας ότι θα σκοτώσει τον γιο της Ανδρομάχης, αν η ίδια δεν παραδοθεί στο σπαθί του. Ο ερχομός του γέροντα Πηλέα (Δημήτρης Πιατάς), πατέρα του Αχιλλέα και παππού του Νεοπτόλεμου, δίνει ξανά χώρο στη λογική, στην ενσυναίσθηση, την ανθρωπιά: «Οργίστηκε η παλιά γενιά, φυλαχτείτε», λέει, εξευτελίζοντας τον Μενέλαο και τους Σπαρτιάτες. Δεν είναι τυχαίο, ότι το έργο παρουσιάστηκε περίπου το 424 π.Χ. λίγα χρόνια μετά την έναρξη του Πελοποννησιακού Πολέμου. Η δικαιοσύνη αποδίδεται και η θεϊκή παρέμβαση, αν και όχι τόσο ισχυρή όσο σε άλλους τραγωδίες, η Θέτιδα (Στέλλα Γκίκα), προαναγγέλλει μια επιστροφή σ’ έναν πιο δίκαιο κόσμο.
Δεν πρόκειται για ένα οικογενειακό μελόδραμα. Πρόκειται για ένα αντιπολεμικό έργο, που θεωρείται από τα λιγότερο ισχυρά του Ευριπίδη, στο οποίο, όμως, η Μαρία Πρωτόπαππα διέκρινε τους χυμούς του, τους απόσταξε κι έδωσε τις γεύσεις που έκρυβε. Γιατί είχε, και σ’ αυτό όπως και στα περισσότερα έργα του ο Ευριπίδης, «το οικείο μαζί με το πικρό, τα διανοήματα με τις συγκινήσεις», τις διαχρονικές αλήθειες, μαζί με αρκετές ανατροπές, που δεν στηρίζονταν όλες σε μια λογική σειρά.
Η Μαρία Πρωτόπαππα, που κράτησε για τον εαυτό της στην παράσταση τον ρόλο της αφηγήτριας, βάδισε με ευαισθησία ακριβώς αυτούς τους δρόμους του Ευριπίδη και έφερε στην Επίδαυρο μια λιτή, ουσιαστική, οικεία αλλά όχι επιφανειακή τραγωδία, που άγγιξε πολλά, σημαντικά, διαρκή και άλυτα: την αντιμετώπιση του ξένου και τη «χρήση» της γυναίκας (κάτι που δεν αφορά μόνο την Ανδρομάχη αλλά και την Ερμιόνη). «Οίκτο δεν νιώθω για τους ξένους» λέει ο Μενέλαος. «Ουδέποτε συναίνεσα στις συνευρέσεις», λέει η Ανδρομάχη και συμπυκνώνει σ’ αυτή τη φράση όλα τα «Όχι» που έχουν ειπωθεί και δεν ακούστηκαν. Την αλαζονεία της εξουσίας και την ισχύ της σύνεσης και της δικαιοφροσύνης. Τις διαρκείς συνέπειες των πολέμων. Τις σχέσεις του συμφέροντος και τις σχέσεις της αγάπης.
Αυτά είναι τα βασικά διακυβεύματα της «Ανδρομάχης». Και η Μαρία Πρωτόπαππα τα ανέδειξε θαυμάσια, αφαιρώντας επιδέξια τα μέρη του κειμένου που το βάραιναν, υπαινισσόμενη με θεατρική γλώσσα πρόσωπα που θα ήταν παρόντα (όπως τα παπουτσάκια του Μολοσσού που θέλει να θανατώσει ο Μενέλαος). Το κείμενο το διασκεύασε δραματουργικά και πολύ ωραία (μαζί με την Έλενα Τριανταφυλοπούλου). Έδωσε χώρο για ν’ ακουστούν και φράσεις του κειμένου στα αρχαία –περπατώντας, λες, στα 70 χρόνια του Φεστιβάλ Επιδαύρου- και την επόμενη στιγμή έφερνε τη σύγχρονη γλώσσα του θεάτρου στην παράσταση με διάφορες σκηνικές ή ερμηνευτικές επιλογές της (όπως η επιλογή οι κεντρικοί γυναικείοι ρόλοι να αποδοθούν από άνδρες ηθοποιούς). Ο Σάκης Μπιρμπίλης φώτισε θαυμάσια τα σκηνικά που ο ίδιος έστησε (συναρπαστικοί οι φωτισμοί οι πέρα από την ορχήστρα). Τα κοστούμια και η μουσική συνόδευσαν ταιριαστά τη σκηνοθετική ματιά. Το μόνο σημείο που χώλαινε σημαντικά ήταν ο χορός. Και η κίνηση και αρκετές από τις ερμηνείες των μελών του. Υπήρχαν ωραίες ιδέες, υπήρχαν ωραίες στιγμές, αλλά συνολικά ήταν άνισος ως προς την ένταξή του και τη συνομιλία του με την παράσταση. Παρότι μετείχαν σ’ αυτόν πολλοί ταλαντούχοι ηθοποιοί. Νομίζω ότι το βασικό πρόβλημα είναι ότι δεν έχουν συνηθίσει το ανοιχτό θέατρο οι ηθοποιοί αυτής της γενιάς. Έπαιζαν, όπως σ’ έναν κλειστό χώρο. Μόνη εξαίρεση ο Δημήτρης Γεωργιάδης που έχει πάρει μέρος σε αρκετές παραστάσεις αρχαίου δράματος.
Ο Αργύρης Ξάφης με εμπειρία και στερεότητα έδωσε την προσωπικότητα, τον δυναμισμό και την τραγικότητα της Ανδρομάχης. Ο Τάσος Λέκκας έκανε μια εξαιρετική πρώτη εμφάνιση στην Επίδαυρο και απέδωσε την επιθετικότητα, τη σκληρότητα, την απελπισία, τον εγκλωβισμό της Ερμιόνης σε στερεότυπα κάθε είδους. Ο Γιάννης Νταλιάνης απέδωσε εύστοχα τον ποταπό, επηρμένο, σκληρό, προσβλητικό, ανάλγητο και τελικά ψοφοδεή Μενέλαο (στον οποίο ο Ευριπίδης «επανειλημμένα ανέθεσε τους πιο άχαρους ρόλους»), δηλώνοντας έτσι την αποστροφή του στη Σπάρτη. Η Στέλλα Γκίκα είχε το ρόλο της διακριτικής, τρυφερής και συναισθηματικής θεότητας που έσμιξε με θνητό και γέννησε θνητό (τον Αχιλλέα), και τραγούδησε υπέροχα κι ένα από τα χορικά. Τελευταίος, αλλά διόλου έσχατος, ο Πηλέας του Δημήτρη Πιατά, που άφησε πίσω του τη σκηνική γλώσσα που έχουμε δει συχνά σε παραστάσεις του κι έπλασε έναν άνθρωπο ανήμπορο μεν, αποφασισμένο και δυναμικό δε, που υπερασπίζεται με πάθος το δίκαιο. Ίσως η καλύτερη ερμηνεία των τελευταίων χρόνων του καλού ηθοποιού.
Η Μαρία Πρωτόπαππα ως αφηγήτρια ήταν μαζί παρατηρητής και στοχαστής όσων θίγει αυτή η τραγωδία. Και χωρίς αμφιβολία κέρδισε το στοίχημα της Επιδαύρου. Και για μία ακόμα φορά αφοσιώθηκε με συνέπεια και επιμονή, ανέδειξε ένα κείμενο άγνωστο, αλλά πολύ ενδιαφέρον, και συνένωσε κομψά, θεατρικά και εύστοχα τις φάσεις του αρχαίου δράματος. Και κάτι ακόμα. Νομίζω ότι η Μαρία Πρωτόπαππα έκανε, ηθελημένα πιστεύω, μια διαγενεακή παράσταση (που αποτυπώθηκε στο καστ), συνομιλώντας και μ’ αυτόν τον τρόπο με τις διαφορετικές συμπεριφορές των γενεών και μέσα στο κείμενο. Η τρυφερή υπόσχεση συνάντησης Πηλέα και Θέτιδας στο τέλος της τραγωδίας, η σχέση μιας προηγούμενης γενιάς, ήταν ο ζητούμενος αντίποδας των σχέσεων συμφέροντος, φόβου, επιβολής και εξουσίας που κυριαρχούν σε όλη την υπόλοιπη.
Η ταυτότητα της παράστασης
Μετάφραση Γ. Β. Τσοκόπουλος, Σκηνοθεσία – Απόδοση – Δραματουργική επεξεργασία Μαρία Πρωτόπαππα, Συνεργασία στη δραματουργική επεξεργασία Έλενα Τριανταφυλλοπούλου, Καλλιτεχνική συνεργασία Ελένη Σπετσιώτη, Σκηνικά – Φωτισμοί Σάκης Μπιρμπίλης, Κοστούμια Βάνα Γιαννούλα, Μουσική Λόλεκ, Κίνηση Αλέξανδρος Βαρδαξόγλου, Φωνητική δραματουργία – Διδασκαλία Άννα Παγκάλου, Βοηθός σκηνοθέτριας Εύη Νάκου, Βοηθός σκηνογράφου Νατάσα Τσιντικίδη, Κατασκευή μακέτας Όλγα Κουτρουμάνου, Διεύθυνση & Εκτέλεση παραγωγής Kart Productions, Φωτογραφίες promo – Βίντεο Μαρίζα Καψαμπέλη, Φωτογραφίες παράστασης Ελίνα Γιουνανλή
Παραγωγή ΘΕΑΤΡΟΥ ΤΕΧΝΗ Ε.Ε.
Διανομή Μαρία Πρωτόπαππα Γυναίκα, Αργύρης Ξάφης Ανδρομάχη, Δημήτρης Γεωργιάδης Θεράπαινα, Τάσος Λέκκας Ερμιόνη, Γιάννης Νταλιάνης Μενέλαος, Δημήτρης Πιατάς Πηλέας, Κωνσταντίνος Πασσάς Τροφός, Δημήτρης Μαμιός Ορέστης, Γιάννης Μάνθος Αγγελιοφόρος, Στέλλα Γκίκα Θέτιδα
Χορός (αλφαβητικά) Δημήτρης Γεωργιάδης, Νώντας Δαμόπουλος, Δημήτρης Μαμιός, Γιάννης Μάνθος, Κωνσταντίνος Πασσάς και Γιώργος Φασουλάς
Ως Μολοσσός ακούγεται ο Γιώργος Φασουλάς και ως Νεοπτόλεμος εμφανίζεται ο Νώντας Δαμόπουλος
Επόμενοι σταθμοί περιοδείας
17 και 18 Αυγούστου, Κηποθέατρο Ν. Καζαντάκης, Ηράκλειο Κρήτης
19 Αυγούστου, Θέατρο «Ερωφίλη», Ρέθυμνο
20 Αυγούστου, Θέατρο Ανατολικής Τάφρου, Χανιά
23 Αυγούστου, Θέατρο «Ορέστης Μακρής», Χαλκίδα, Εύβοια
30 και 31 Αυγούστου, Αρχαίο Θέατρο Φιλίππων, Καβάλα
* Θα ανακοινωθούν κι άλλοι σταθμοί περιοδείας για τον Σεπτέμβριο
Ωραία παράσταση 9/8 αλλά δύσκολη συνοχή στο σενάριο όπως αποδίδεται. Ο κ Πιατας άψογος. Η συσχέτιση στο τέλος με τα γεγονότα στην Γάζα μέσω της σημαίας της Παλαιστινης απαράδεκτη ειδικά στο χώρο της Επιδαυρου