Της Έλενας Χουζούρη.
Η είδηση για το λουκέτο στην ΕΡΤ με βρήκε σχεδόν αμέριμνη, να διαβάζω το εξαιρετικά ενδιαφέρον –και επίκαιρο;- βιβλίο του Robert O. Paxton «Η ανατομία του φασισμού» [εκδ. Κέδρος]. Η ώρα ήταν 6.30 το απόγευμα. Δύο ώρες αργότερα βρισκόμουν στην ΕΡΤ. Μια έντονη δυσφορία με κατέκλυζε καθώς προσπαθούσα να περάσω ανάμεσα στον κόσμο που ήδη στριμωχνόταν στο προαύλιο και στις σκάλες της εισόδου και να μπω μέσα στο ραδιομέγαρο. Μπορεί να φανεί υπερβολικό από κάποιους, πιο ψύχραιμους και αποστασιοποιημένους, αλλά ομολογώ με κάθε ειλικρίνεια ότι αυτό το συναίσθημα είχα να το αισθανθώ από το 1973. Χωρίς σχεδόν να το καταλάβω τα βήματά μου με οδήγησαν στο 3ο όροφο, στο στούντιο της ενημέρωσης, δηλαδή του πρώην Πρώτου Προγράμματος, ΝΕΤ 105,8 τα τελευταία χρόνια. Καθώς διέσχιζα τον μακρύ διάδρομο με τις φωτογραφίες δεξιά και αριστερά του Μάνου Χατζιδάκι, της Μελίνας Μερκούρη, της Μαρίας Κάλλας, του Δημήτρη Χορν, της Άννας Συνοδινού, της Έλλης Λαμπέτη, και τόσων άλλων εκλιπόντων μεγάλων ηθοποιών, μουσικών, συνθετών και ανθρώπων του πνεύματος και της τέχνης που πέρασαν από τα στούντιο της Ελληνικής Ραδιοφωνίας κατά τη διάρκεια των επτά δεκαετιών της ζωής της με πλημμύρισαν οι προσωπικές μου αναμνήσεις, των δικών μου 26 συναπτών, ραδιοφωνικών κυρίως, χρόνων στην ΕΡΤ. Αναρωτήθηκα γιατί είχα παραμείνει στην ΕΡΤ, τα πρώτα 21 [ !] χρόνια με τρίμηνες κακοπληρωμένες συμβάσεις έργου – δουλεύοντας φυσικά και σε άλλα έντυπα παράλληλα για να επιβιώνω– γιατί έπρεπε να περιμένω να αξιωθώ μια σύμβαση αορίστου χρόνου μέσω ΑΣΕΠ, μόλις το 2006, έχοντας πίσω μου μια δημοσιογραφική εμπειρία ήδη τριάντα χρόνων; Άξιζε άραγε τον κόπο αναρωτήθηκα καθώς διέσχιζα τον μακρύ διάδρομο του 3ου ορόφου κάτω από τα βλέμματα όλων όσων προανέφερα. Και η απάντηση που έδωσα στον εαυτό μου όταν με συγκίνηση μπήκα στο τόσο οικείο μου στούντιο και είδα μια πλειάδα γνωστών μου προσώπων, τεχνικών και δημοσιογράφων, να συνεχίζουν απτόητοι να μεταδίδουν πρόγραμμα , ήταν αναμφισβήτητα, ότι, ναι, άξιζε! Και άξιζε γιατί μόνον στην ΕΡΑ θα μπορούσα να έχω μια εκπομπή βιβλίου [«Ο φίλος μου κ. Γουτεμβέργιος»] επί δεκαοχτώ συναπτά έτη από την οποία πέρασαν όλοι οι άνθρωποι του βιβλίου, συγγραφείς βασικά αλλά και εκδότες και μεταφραστές, με απόλυτη ελευθερία επιλογής. Γιατί μόνον στην ΕΡΤ [τηλεόραση] θα μπορούσα να συμμετέχω σε ένα υψηλού πολιτιστικού επιπέδου μαγκαζίνο το «ΤΕΧΝΗ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ» [1987 -1990] που κάτω από την αρχισυντακτική μπαγκέτα του ποιητή και δημοσιογράφου Σπύρου Κατσίμη, είχε συγκεντρωθεί μια πλειάδα τριαντάρηδων τότε εξαιρετικών δημοσιογράφων και ανθρώπων της τέχνης, όπως ο Βασίλης Αγγελικόπουλος, η Ίλια Παπασπύρου, ο Γιώργος Τζιρτζιλάκης και άλλοι που δεν θυμάμαι τώρα. Και οι συνεντεύξεις; Τι να πρωτοθυμηθώ. Από την Πίνα Μπάους, τον Κριστόφ Πεντερέτσκι, τον Γιάννη Τσαρούχη, τον Κώστα Ταχτσή, τον Νικηφόρο Βρεττάκο, τον Νίκο Γαβριήλ Πεντζίκη, την Ζωή Καρέλη, τον Νίκο Μπακόλα και τόσους άλλους…Γιατί μόνον στην ΕΡΤ [ραδιόφωνο] θα έδινε ο τότε διευθυντής ραδιοφωνίας Γιάννης Τζανετάκος] το ο.κ να γιορταστούν τα 10 χρόνια της εκπομπής «Ο φίλος μου κ. Γουτεμβέργιος» στη Στοά του Βιβλίου και με τη συνεργασία του ΕΚΕΒΙ και της πρώτης διευθύντριας του, Μυρσίνης Ζορμπά να πραγματοποιηθεί ημερίδα με θέμα «Ραδιόφωνο και Βιβλίο». Γιατί μόνο στην ΕΡΤ θα μπορούσα να διατηρώ ρουμπρίκα βιβλίου στο πλαίσιο μιας ευρύτερα πολιτιστικής-ψυχαγωγικής εκπομπής όπως το «ΕΧΕΙ ΓΟΥΣΤΟ». Γιατί μόνον στην ΕΡΤ [Τρίτο Πρόγραμμα] θα μπορούσα να χαίρομαι τις συνομιλίες μου με εξέχοντες ανθρώπους των γραμμάτων, της μουσικής, του θεάτρου, της ζωγραφικής, της αρχιτεκτονικής στην εκπομπή «ΠΡΟΦΙΛ». Γιατί μόνον στην ΕΡΑ έζησα τις δημιουργικές ανατάσεις του 1989 επί Βασίλη Ριζιώτη διευθύνοντος μ’ ένα πρωτότυπο, ρηξικέλευθο, στα χνάρια του Μάνου Χατζιδάκι, πρόγραμμα ροής στο Πρώτο, [όπου και η έναρξη του φίλου μας κ. Γουτεμβέργιου], ή αργότερα το 2002 επί Αντώνη Ανδρικάκη διευθύνοντος, όταν ανανεώθηκαν εκ βάθρων τα παλιά στούντιο, εξοπλίστηκαν με σύγχρονα μηχανήματα και υπολογιστές, ήρθαν νέοι τεχνικοί με εξαιρετικές εξειδικευμένες γνώσεις, με σοβαρά πτυχία στα χέρια τους και όρεξη για υψηλού επιπέδου δουλειά [τριμηνίτες συμβασιούχοι και αυτοί τότε], βάφτηκαν οι διάδρομοι, αναρτήθηκαν οι φωτογραφίες που δείχνουν την μακρόχρονη ιστορία της ΕΡΑ – ήδη αναφέρθηκα σ αυτές-, δημιουργήθηκε ένας καινούργιος σταθμός που έφερε νέον αέρα στα μέχρι τότε ελληνικά ερτζιανά, ο «ΚΟΣΜΟΣ FM» και όλοι ζούσαμε την φρενίτιδα του καινούργιου, του ωραίου, του δημιουργικού. Γιατί μόνον στην ΕΡΑ οι τεχνικοί, -έστω κι αν οι παλιοί τουλάχιστον δεν έρχονταν ποτέ στην ώρα τους- έδιναν πολλές φορές και την ψυχή τους στις εκπομπές, ιδιαίτερα τις πολιτιστικές. Ακόμα θυμάμαι τους παλιότερους, προ υπολογιστών, να προσπαθούν να κολλήσουν με σελοτέηπ τις ταινίες όσο πιο προσεκτικά μπορούσαν για να μην ακούγεται το παραμικρό ψεγάδι. Είχαν δυσκολευτεί αυτοί οι τεχνικοί, είναι αλήθεια, να προσαρμοστούν στη ταχύτητα που απαιτούσαν οι απευθείας [«ζωντανές»] εκπομπές. Υποστήριζαν- και ίσως να μην είχαν τόσο άδικο- ότι οι εκπομπές πολιτιστικού περιεχομένου χρειάζονται άλλον χρόνο για να γίνουν και όχι το ελαφρώς «άρπα κόλλα» της απευθείας μετάδοσης. Την παράδοση αυτή την ξαναβρήκα, μετά από αρκετά χρόνια «στον αέρα», στο Τρίτο Πρόγραμμα, όπου για να μην ακούγεται ούτε ένα παράταιρο κόμπιασμα η σαρδάμ. στην εκπομπή μου, περνούσα τέσσερεις και πέντε ώρες μέσα στο στούντιο, μ έναν τεχνικό κέρβερο. Ωστόσο, και αυτή η παράδοση κινδύνευε να σπάσει ελλείψει τεχνικών. Το 2010 και 2011, λόγω μη υπογραφής καινούργιων συμβάσεων έργου, το Τρίτο Πρόγραμμα αναγκαζόταν να ηχογραφεί τις εκπομπές του με τρομερές δυσκολίες, μ’ έναν τεχνικό, ενώ οι τότε ιθύνοντες της ΕΡΤ – άνθρωποι αυτών που σήμερα την κλείνουν και την απαξιώνουν- εκκώφευαν κυριολεκτικά στα συνεχή αιτήματα του τότε συντονιστή του Τρίτου και στη συνέχεια διευθυντή της ΕΡΑ Δημήτρη Παπαδημητρίου περί αντιμετώπισης των σοβαρών προβλημάτων του ιστορικού πολιτιστικού προγράμματος.
Καθώς όλα αυτά και πολλά άλλα με κατέκλυσαν εκείνη την αποφράδα, για την ελευθερία της έκφρασης της ενημέρωσης και του πολιτισμού, νύχτα της Τρίτης 11 Ιουνίου 2013, για ένα ήμουν και είμαι απολύτως σίγουρη: Ότι πέρα από ατασθαλίες, σκάνδαλα και αλόγιστες σπατάλες που έκαναν ανερυθρίαστα τα «παιδιά»-πελάτες των εκάστοτε κυβερνώντων κομμάτων, – και δεν ζητούν ούτε μια συγγνώμη- η ΕΡΤ, και πέραν πάσης αμφισβητήσεως η ΕΡΑ – με τα μηδενικά σκάνδαλα- στάθηκε ο μοναδικός ραδιοτηλεοπτικός φορέας πολιτισμού όπως άλλωστε οφείλει να είναι ένα δημόσιο μέσον.
Έφυγα από την ΕΡΤ λίγο μετά τα μεσάνυχτα και καθώς όδευα πεζή προς το σπίτι μου, είχα την αίσθηση ότι επέστρεφα από την κηδεία ενός ιδιαίτερα προσφιλούς μου προσώπου. Τελικά μήπως ήταν τα 26 ολόκληρα χρόνια της ζωής μου που είχα περάσει εκεί μέσα;
Η προσφορά στην παιδεία και στον πολιτισμό της κας Χουζούρη είναι γεγονός υπερκείμενο και ανεξάρτητο όποιων βιαστικών, στενόκαρδων, ”μυωπικών” πολιτικών αποφάσεων. Για μας καμία Χουζούρη δεν ”πεθαίνει” επειδή μια τυχάρπαστη δημόσια εξουσία έπεσε σε ατόπημα κι ως συνήθως το έγκλημά της στόχευσε (ακουσίως, εκουσίως) την προσωπικότητα αθώων εργατών του πνεύματος και της τέχνης.
Η παύση λειτουργίας ενός δημόσιου μέσου ενημέρωσης και ψυχαγωγίας (ας πούμε η προσωρινή) δεν είναι η απόφαση θανατικής εκτέλεσης της πολύχρονης συμβολής ενός εκάστου και μεταξύ των πολλών της κας Χουζούρη.
Από την άλλη πλευρά, ωστόσο, το λουκέτο ή κάθε λουκέτο βάφει με άφατη πικρία, με ανείπωτο παράπονο την ασίγαστη μνήμη, εκείνη που τρέφεται από πύρινα βιώματα, χαραγμένα πάνω στο σώμα και στην ψυχή.
Προφανώς, η μνήμη, κάθε μνήμη ανατροφοδοτείται όσο κάτι παραμένει ζωντανό και σε λειτουργία.
Η πρωτόγνωρη πολιτική απόφαση μαζί με τα ενδεχομένως ολίγα ξερά παρασέρνει στο έρεβος και τα πολλά χλωρά.
Το ραδιοφωνικό στούντιο ως χώρος δημιουργίας συναιρεί κεφάλαια πολλών εκατοντάδων ζωών και ανορθώνεται ως σύμβολο ενός συλλογικού επαγγελματικού βίου, βίου που σε κάθε περίπτωση τείνει προς το αγαθό, άρα βίου ηθικού.
Οι χώροι που κλείνουν (μόνιμα ή προσωρινά) μολονότι δεν αποτελούν περιουσία παρά μόνο του ”κυρίαρχου λαού” σφραγίζουν τη μοίρα και καθορίζουν τη ζωή κατεξοχήν εκείνων που εργάστηκαν εκεί.
Μπορεί λοιπόν ο χρόνος να αποθέτει στις κοίτες του πολλών ανθρώπων θαυμαστά έργα, επιπροσθέτως δε το λουκέτο επικυρώνει τον αδυσώπητο μηχανισμό της αγνώμονος λήθης.
Για την κα Χουζούρη και όχι μόνον, το ”έπαυσε η ΕΡΤ/ΕΡΑ κ.λπ.” μάλλον προσλήφθηκε ως ”έπαυσες κι εσύ”. Πρόκειται περί μιας αξιοθαύμαστης συναισθηματικά ταύτισης του διανοούμενου με τον χώρο παραγωγής του, ώστε οι όποιες θεωρίες περί αποξένωσης κ.λπ. του εργαζομένου εντός του χώρου εργασίας του να είναι καθ’όλα ασύμβατες προς την περίπτωση αυτή.
Η ευτυχία του καλλιτέχνη στον χώρο εργασίας του μεταμορφώνει τον χώρο αυτόν τον ίδιον. Αναβαθμίζει το επίπεδο ποιότητας της εκπομπής του και πολλαπλάσια θετικά είναι τα αποτελέσματα στους δέκτες. Το λουκέτο ανακόπτει αυτή τη ζωογόνο ορμή. Ωστόσο, το μέσο είναι Ιδέα που υπέρκειται, και κανένας νόμος δεν μπορεί να αλλοιώσει την ακτινοβολία του, όπως αυτή συγκροτείται ή στοιχειοθετείται από τη Χουζούρη και τόσους άλλους όπως αυτή.
Μπορεί εν τέλει για την πολιτική εξουσία να ισχύει κατά βάθος πως ”το κράτος είμαι εγώ”, αλλά και για τους πνευματικούς συντελεστές ισχύει αναμφίβολα πως ”η ΕΡΤ είμαστε εμείς”. Η διαφορά βέβαια είναι ότι των ταγών της πολιτικής εξουσίας το σήμα είναι πλέον ανίσχυρο, ενώ των εργατών του πνεύματος διαμορφώνει εδώ και πολλές δεκαετίες συνειδήσεις. (Οι ταγοί εξάλλου από ποιον μορφώθηκαν;)
Χωρίς να το καταλαβαίνουμε, ερχόμαστε και πάλι με το ”λουκέτο” στη γνωστή κατά τα τελευταία χρόνια σύγκρουση μεταξύ αγοράς ή οικονομίας και πολιτισμού.
ΟΜΩΣ ΟΙ ΔΕΚΤΕΣ ΚΡΑΥΓΑΖΟΥΝ ΕΞΩ ΑΠ’ ΤΑ ΤΕΙΧΗ: “βάλτε πάλι τον Λόγο στη ζωή μας”.
Το να εκπέμψει, δε, ο ίδιος φορέας αλλά με άλλα πρόσωπα θα’ταν μεταμφίεση. Γιατί “η ΕΡΤ είμαστε εμείς, και εμείς είμαστε υπάρξεις μοναδικές, χωρίς αντίγραφα, μάσκες και σωσίες”. Γιατί στα της τέχνης ”χειρ Αγγέλου εποίησεν”.