της Όλγας Σελλά
Στην παλαιά και διαρκή συζήτηση περί διασκευής των κλασικών κειμένων, τάσσομαι με όσους/ες αναζητούν τη «συνομιλία» σημαντικών κειμένων του παρελθόντος με τους προβληματισμούς, τις ιδέες και τις αξίες του σύγχρονου καιρού. Αν θεωρήσουμε ότι εκείνα τα κλασικά κείμενα έθιγαν ζητήματα του καιρού τους σημαντικά και θεμελιώδη –γι’ αυτό άλλωστε είναι και κλασικά κείμενα-, γιατί να μην προσεγγίσουμε, μέσα από την πλοκή της παλιάς ιστορίας, σημερινά ερωτήματα, ιδέες, προβληματισμούς, συμπεριφορές; Η διαδικασία της διασκευής κλασικών κειμένων, έχει δώσει και εξαιρετικές και ατυχείς παραστάσεις. Και στην Επίδαυρο και σε άλλες σκηνές. Και από Έλληνες και από ξένους καλλιτέχνες. «Οιδίποδας» ξανά. Σε κλειστή σκηνή αυτή τη φορά. Από έναν ταλαντούχο ξένο σκηνοθέτη, τον Βρετανό Ρόμπερτ Άικ, ο οποίος υπογράφει και τη διασκευή. Έναν σκηνοθέτη, με έντονα κοινωνικά και πολιτικά ενδιαφέροντα, τα οποία θίγει στα έργα του (όπως στο «The Doctor» που είδαμε τα προηγούμενα χρόνια σε σκηνοθεσία Κατερίνας Ευαγγελάτου) και με ιδιαίτερη ευαισθησία στα ζητήματα έμφυλης ταυτότητας.
Εδώ και λίγες μέρες, στην Κεντρική Σκηνή της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση, μέσα από την ιστορία του Οιδίποδα, αυτή την ιστορία παθών, ραδιουργιών, εξουσίας, ισχύος, τρομακτικών ανατροπών και άφατου πόνου, ο Ρόμπερτ Άικ, με θίασο Ελλήνων ηθοποιών, αφορμάται από την ιστορία του Σοφοκλή για να αφηγηθεί την ιστορία ενός σύγχρονου πολιτικού, τη βραδιά των εκλογών, που σε μερικές ώρες πρόκειται να κόψει πρώτος το νήμα της εκλογικής κούρσας. Και όπως σε κάθε αντίστοιχο εγχείρημα, υπάρχουν δύο βασικοί άξονες που εξετάζονται: η πλευρά της διασκευής και η πλευρά της παράστασης.
Βρισκόμαστε στο κεντρικό προεκλογικό περίπτερο του Οιδίποδα (Νίκος Κουρής). Η παράσταση ξεκινάει κινηματογραφικά: με την προβολή των τελευταίων προεκλογικών δηλώσεων του υποψήφιου, όπου, ανάμεσα σε άλλα, δηλώνει -προς μεγάλη έκπληξη και διαφωνία του στενού του συνεργάτη και γαμβρού του, του Κρέοντα, (Λάζαρος Γεωργακόπουλος)- ότι θα ψάξει την αλήθεια για την ταυτότητά του και την καταγωγή του. Πρώτο θέμα που θίγει ο Ρόμπερτ Άικ είναι η επιτυχημένη πολιτική διαδρομή ενός ανθρώπου που δεν κατάγεται από τη χώρα που πρόκειται να κυβερνήσει, είναι ένας ξένος που έχει ενταχθεί πλήρως στη νέα του πατρίδα (πολύ εύκολα μπορεί να σκεφτεί κανείς μια πρόσφατη επιβεβαίωση της ιστορίας του Άικ: τον νέο δήμαρχο της Νέας Υόρκης Ζοράν Μαμντάνι).
Και αμέσως μετά βρισκόμαστε, σε ζωντανή θεατρική διαδικασία, με ό,τι υπάρχει σ’ ένα εκλογικό επιτελείο και με την οικογένεια του Οιδίποδα να ετοιμάζεται για τη μεγάλη βραδιά και τη μεγάλη νίκη. Με την οικογένειά του, γύρω του: τη σύζυγό του Ιοκάστη (Καρυοφυλλιά Καραμπέτη), τα τρία τους παιδιά: Δανάη-Αρσενία Φιλίδου (Αντιγόνη), Γιώργος Ζιάκας (Ετεοκλής), Γιάννης Τσουμαράκης (Πολυνείκης) και τον Κρέοντα φυσικά, που είναι, τρόπον τινά, ο image maker και ο διευθυντής του πολιτικού γραφείου του Οιδίποδα. Στο χώρο υπάρχει και η μητέρα του Οιδίποδα, η Μερόπη (Ράνια Οικονομίδου) -ένα πρόσωπο που αναφέρεται αλλά ποτέ δεν εμφανίζεται στην ιστορία του Σοφοκλή, αλλά της δίνει σημαντικό ρόλο ο Ρόμπερτ Άικ-, η οποία απεγνωσμένα του ζητάει να της αφιερώσει λίγο χρόνο για να του πει κάτι σημαντικό. Στην ιστορία υπάρχει ο Μέντορας –ο Παιδαγωγός της αρχικής ιστορίας- (Τάκης Σακελλαρίου), ο Οδηγός (ο αγγελιαφόρος δηλαδή, Σωκράτης Πατσίκας) και η Ιόλη, υπεύθυνη του προεκλογικού κέντρου (Χαρά Γιώτα). Και ο Τειρεσίας φυσικά (Κώστας Νικούλι).
Ο Οιδίποδας είναι φιλόδοξος, παρορμητικός, επίμονος, εκδηλωτικός, απόλυτος και καχύποπτος, και δεν διστάζει να χρεώσει στον Κρέοντα, τον αδελφό της Ιοκάστης, πράξεις και κινήσεις υπονόμευσής του. Και παράλληλα ο Οιδίποδας είναι ανθρώπινος, γήινος, εκδηλωτικός και υπέρμαχος της αλήθειας, ένα ακόμη σχόλιο του Άικ, μέσω του Οιδίποδα, υπογραμμίζοντας αυτό που σπανίζει σε πολιτικούς -η ειλικρίνεια: «Είσαι προσκολλημένος στη μέση οδό. Είναι θεμελιώδης η αφοσίωσή του στην αδράνεια», λέει για τον Κρέοντα, προβάλλοντας τον δικό ριζοσπαστικό χειρισμό στην αντιμετώπιση των πραγμάτων.
Κι ένα από αυτά είναι η αλήθεια για την καταγωγή του, αφού υπάρχουν κάποια κενά στα χαρτιά του. Οι προβλέψεις του Τειρεσία (που στην ιστορία του Άικ θα μπορούσε να είναι fake news, τρολ του διαδικτύου, δημοσκοπήσεις ή πολιτικοί αναλυτές) δεν τον τρομάζουν. Τις χρεώνει άλλωστε στον άσπονδο συνεργάτη του, τον Κρέοντα, ως μέσον υπονόμευσης. Παρότι ο Τειρεσίας του λέει κάτι τρομερό: ότι είναι φονιάς του πατέρα του και εραστής της μητέρας του.
Η ιστορία συνεχίζεται με το επινίκιο οικογενειακό δείπνο, το οποίο συνοδεύεται από συγκρούσεις, από την αποδοχή της ομοφυλοφιλίας του Πολυνείκη («δεν υπάρχει ‘πρέπον’ στον έρωτα»), από την ανταγωνιστική σχέση Ιοκάστης και Μερόπης (οι δύο γυναίκες στη ζωή του Οιδίποδα) και από το σταδιακό ξεδίπλωμα τρομακτικών μυστικών, που συνάδει, ασφαλώς, με την παθιασμένη αναζήτηση της αλήθειας από τον Οιδίποδα, αφού «οι άνθρωποι έχουν ταλέντο να μην ξέρουν». Όχι μόνο των μυστικών που γνωρίζουμε και από την ιστορία του Σοφοκλή. Στην ιστορία του Άικ υπάρχει και η χρόνια κακοποίηση της Ιοκάστης, από τον παιδόφιλο, όπως αποκαλύπτεται, Λάιο. Και υπάρχει και η ανίχνευση των μύχιων ερωτικών φαντασιώσεων, έτσι όπως η ψυχανάλυση τις έχει εντοπίσει και ερμηνεύσει, που εικονοποιούνται συναρπαστικά στη σκηνή από τους δύο πρωταγωνιστές της παράστασης.
Κάπως έτσι κινήθηκε η ιστορία του Ρόμπερτ Άικ στην παράσταση που ξεκίνησε θριαμβευτικά τη διαδρομή της στο West End του Λονδίνου, τιμήθηκε με το βραβείο Olivier παρουσιάστηκε, πρόσφατα, στο Broadway της Νέας Υόρκης και τώρα βρίσκεται στην Αθήνα.
Η διασκευή και η όψη
Μια ιστορία που είχε έξυπνα ευρήματα, σχολίασε ουσιαστικά σύγχρονα ζητήματα, σύγχρονες ανάγκες, αγωνίες και συμπεριφορές –προσωπικές ή δημόσιες-, αλλά και αρκετές φορές κινήθηκε αδέξια μεταξύ του κειμένου στο οποίο βασίστηκε (τον «Οιδίποδα» του Σοφοκλή) και της δικής του ιστορίας, που ενέταξε (πάλι, όπως και στο «The Doctor») πάρα πολλά θέματα. Η πιο αμήχανη διαχείριση, σε σχέση με τα πρόσωπα της ιστορίας, ήταν αυτή του Τειρεσία και η πιο ευφυής ήταν η προσθήκη της Μερόπης. Προσωπικά εκείνο που μου φάνηκε ατυχές ήταν η χρήση των ονομάτων της τραγωδίας σ’ ένα σύγχρονο πλαίσιο. Βέβαια, ίσως αυτό να είναι αναγκαίο για το ξένο κοινό, που δεν γνωρίζει, όσο το ελληνικό, τον μύθο του Οιδίποδα, άρα θα πρέπει να δηλώνεται άμεσα η σύνδεση με την αρχική ιστορία.
Η σκηνική όψη της παράστασης ήταν εναρμονισμένη με το σύγχρονο χρονικό πλαίσιο που βάδισε η παράσταση, αν και κάποιες στιγμές (υποθέτω απολύτως σκόπιμα, υπογραμμίζοντας ακριβώς αυτό το σύγχρονο) παρέπεμπε σε περιβάλλοντα σύγχρονων και δημοφιλών σειρών του Netflix.
Η παράσταση
Οι επισημάνσεις για τα τρωτά της διασκευής εξανεμίζονται εντελώς σε ό,τι αφορά την παράσταση. Γιατί σ’ αυτόν τον «Οιδίποδα» είδαμε άψογο σκηνικό σχεδιασμό, ωραία εξέλιξη της ιστορίας (με αποκορύφωμα τη σκηνή μετά την αποκάλυψη της αλήθειας με τον Οιδίποδα και την Ιοκάστη, σκηνή και ερμηνευτικά καθηλωτική), σπουδαίες ερμηνείες και κάποια πανέξυπνα σκηνικά ευρήματα, όπως ο τρόπος που τυφλώνεται ο Οιδίποδας. Είδαμε μία από τις καλύτερες ερμηνείες του Νίκου Κουρή τα τελευταία χρόνια, είδαμε τη μαγεία της απλότητας στην ερμηνεία της Ράνιας Οικονομίδου, είδαμε τη στιβαρότητα και την ακρίβεια της Καρυοφυλλιάς Καραμπέτη, είδαμε την πλαστικότητα του Λάζαρου Γεωργακόπουλου. Οι υπόλοιποι ρόλοι ήταν μικρότεροι μόνο σε διάρκεια, από τους οποίους ξεχωρίζω ιδιαιτέρως τον Μέντορα του Τάκη Σακελλαρίου.
Ο Οιδίποδας του Σοφοκλή ενέπνευσε έναν ακόμα σκηνοθέτη του σύγχρονου θεάτρου. Κι αυτό, πέρα από τις επισημάνσεις, είναι μία ακόμα «νότα» στην πολυφωνική ανάγνωση αυτού του σπουδαίου και διαχρονικού κειμένου.
Η ταυτότητα της παράστασης
Βασισμένο στον Οιδίποδα Τύραννο του Σοφοκλή, Κείμενο & Σκηνοθεσία: Robert Icke , Σκηνικά: Hildegard Bechtler, Κοστούμια: Wojciech Dziedzic, Φωτισμοί: Natasha Chivers, Συνεργάτρια Φωτισμών: Charlotte Burton, Ήχος: Tom Gibbons , Συνεργάτης Ήχου: Erwin Sterk, Σχεδιασμός Βίντεο: Tal Yarden
Παραγωγή του αρχικού έργου: International Theater Amsterdam
Συντελεστές ελληνικής παραγωγής
Μετάφραση: Νίκος Χατζόπουλος, Σκηνοθετική επιμέλεια ελληνικής παραγωγής: Lizzie Manwaring, Συνεργάτης Σκηνοθέτης: Πρόδρομος Τσινικόρης, Βοηθός Σκηνοθέτριας: Κορίνα Βασιλειάδου, Συνεργάτρια Σκηνογράφου: Μικαέλα Λιακατά , Υπεύθυνη Σκηνικών Αντικειμένων: Αθηνά Μποτωνάκη, Βοηθός Σκηνικών: Μαρία Σταθοπούλου, Συνεργάτρια Ενδυματολόγου: Μαρία Καραπούλιου, Makeup designer: Δήμητρα Γιατράκου
Εκτέλεση Παραγωγής: Ζωή Μουσχή & Ρένα Ανδρεαδάκη
Διανομή: Νίκος Κουρής (Οιδίποδας), Καρυοφυλλιά Καραμπέτη (Ιοκάστη), Λάζαρος Γεωργακόπουλος (Κρέων), Ράνια Οικονομίδου (Μερόπη), Κώστας Νικούλι (Τειρεσίας), Δανάη-Αρσενία Φιλίδου (Αντιγόνη), Γιώργος Ζιάκας (Ετεοκλής), Γιάννης Τσουμαράκης (Πολυνείκης), Τάκης Σακελλαρίου (Μέντωρ), Σωκράτης Πατσίκας (Οδηγός), Χαρά Γιώτα (Ιόλη)
Ελληνική παραγωγή: Στέγη Ιδρύματος Ωνάση
Η παράσταση δεν συνιστάται για παιδιά κάτω των 15 ετών.
Στέγη Ιδρύματος Ωνάση (Συγγρού 107),
Από Τετάρτη ως Σάββατο στις 8.30μ.μ., Κυριακή στις 2μ.μ.
Μέχρι τις 28 Δεκεμβρίου.
