του Φίλιππου Φιλίππου
Μ’ ένα πρωτότυπο θέμα ασχολείται ο καθηγητής Ιστορίας και Αρχαιολογίας Σπυρίδων Πλουμίδης (Ιωάννινα 1974) στη βιβλίο του «Η της πολιτείας δόξα»-Στέμμα και πολιτική στην Ελλάδα (1830-1974) (εκδ. Μίνωας). Πρόκειται για μια μελέτη στην οποία αναλύει βασικές παραμέτρους της βασιλείας στην Ελλάδα. Με αφορμή τα πενήντα χρόνια από την πτώση της χούντας έγραψε ένα άκρως κατατοπιστικό βιβλίο, όπου ο αναγνώστης μαθαίνει, ή θυμάται, αν έχει διαβάσει κι άλλα σχετικά πονήματα, όσα αφορούν τον θεσμό της βασιλείας στη χώρα μας. Πάντως, στον πρόλογό του, σημειώνει πως η ιστορική μας γνώση σχετικά με το συγκεκριμένο πολίτευμα είναι περιορισμένη, μολονότι υπάρχουν άφθονες βιογραφίες βασιλιάδων και βασιλισσών με λεπτομέρειες για τον περιπετειώδη βίο τους.
Επίσης, ο συγγραφέας προσθέτει ότι η μελέτη του εξετάζει συνταγματικές, πολιτειακές, πολιτικές ιδεολογικές παραμέτρους και πτυχές της βασιλείας στη νεότερη Ελλάδα. Θεωρώντας ότι στη νεοελληνική ιστορία η βασιλεία εθεωρείτο στυλοβάτης και εγγυητής της πολιτικής σταθερότητας, θυμίζει ότι ο βασιλιάς Όθων ήρθε στην Ελλάδα το 1833 ως μεσσίας για να βγάλει τη ρημαγμένη χώρα από τον εμφύλιο σπαραγμό και την «αναρχία», προικισμένος από πολλά χρήματα από τις Τρεις Δυνάμεις που τον επέλεξαν.. Μάλιστα γράφει πως μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή ο Ελευθέριος Βενιζέλος δίσταζε να επικροτήσει την κατάργηση του βασιλικού θεσμού διότι αυτό θα έθετε σε κίνδυνο την ικανότητα της χώρας να δανείζεται κεφάλαια από το εξωτερικό.
Στην Εισαγωγή του ο συγγραφέας σημειώνει πως ο θεσμός της βασιλείας στην Ελλάδα έχει ιστορικό βίο ενάμιση περίπου αιώνα. Το ελληνικό κράτος από τη γέννησή του ορίστηκε πολιτειακά ως κράτος μοναρχικό. Συγκεκριμένα, η κυβέρνηση ορίστηκε ως «μοναρχική και κληρονομική» και ο βασιλιάς ήταν «κυρίαρχος της Ελλάδος».
Το πρώτο κεφάλαιο του βιβλίου με τον τίτλο ««Στέμμα και φιλελευθερισμός στην Ελλάδα» διαβάζουμε ότι η ιστορική πορεία του βασιλικού θεσμού στην Ελλάδα διαμορφώθηκε το 1843, όταν ο πρώτος βασιλιάς, ο Όθων, κυβέρνησε τη χώρα απολυταρχικά με τη βοήθεια Βαβαρών. Η βασιλεία του ΌΘωνα στιγματίστηκε στις συνειδήσεις των υπηκόων του που τη χαρακτήρισαν απολυτοκρατία, Βαβαροκρατία και ξενοκρατία, ο ο αποκλεισμός των Ελλήνων από την άσκηση σημαντικών λειτουργημάτων οι φυλακίσεις των αντιπάλων του καθεστώτος και η έλλειψη ελευθεροτυπίας αποξένωσαν τον βασιλιά από τους υπηκόους του. Έτσι, ξέσπασε η αντιμοναρχική «επανάσταση της 3ης Σεπτεμβρίου με αίτημα την παραχώρηση Συντάγματος. Η εν συνεχεία έξωση του βασιλικού ζεύγους δεν έλυσε τα προβλήματα, αλλά αντιθέτως έδειξε ότι οι Έλληνες είναι δύσκολο να αυτοκυβερνηθούν.
Αφού ο αναγνώστης διαβάσει τα κεφάλαια που αφορούν την έξωση του Όθωνα και την μεταπολίτευση του 1862, το Σύνταγμα του 1864 και την έλευση στην Ελλάδα του βασιλιά Γεώργιου του Α΄, την εμφάνιση του Ελευθέριου Βενιζέλου στο πολιτικό προσκήνιο της χώρας, το Σύνταγμα του 1911, τον Εθνικό Διχασμό (1915-1917), τη βασιλεία ως αντίδοτο στον βενιζελισμό, τη Μικρασιατική Καταστροφή και την Β΄ Ελληνική Δημοκρατία, την παλινόρθωση του 1935, τη δικτατορία της 4ης Αυγούστου 1936, την Κατοχή και την επιστροφή του Γεώργιου του Β΄ στην Ελλάδα το 1946, το Σύνταγμα του 1952, την κυβέρνηση του Κωνσταντίνου Καραμανλής και τον ανένδοτο Αγώνα του Γεώργιου Παπανδρέου, την παραίτηση του Καραμανλή το 1963, την παραίτηση του Παπανδρέου και τα Ιουλιανά του 1965, ο συγγραφέας μας μιλάει για τη δικτατορία των συνταγματαρχών στις 21 Απριλίου του 1967.
Ο αιφνιδιασμός ήταν πλήρης και αποδείχτηκα πως ο στρατός δεν ελεγχόταν αποτελεσματικά από το Στέμμα. Μολονότι ο βασιλιάς Κωνσταντίνος δεν υπήρξε αυτουργός, η στάση του ωφέλησε τους πραξικοπηματίες, δηλαδή δημιούργησε το κατάλληλο πλαίσιο για να δράσουν. Κι αυτό βέβαια το πλήρωσε πολύ ακριβά.
Ήδη είχε μια κλίση προς την εκτροπή και συγκρούστηκε με τον Παπανδρέου, ακριβώς όπως ο πατέρας του, ο βασιλιάς Παύλος, ο οποίος είχε συγκρουστεί με τον πρωθυπουργό Παπάγο στις αρχές της δεκαετίας του 1950. Το Στέμμα θεωρούσε ότι έπρεπε να έχει τον έλεγχο των ενόπλων δυνάμεων ώστε να διατηρήσει τον θρόνο κι έκτοτε άρχισε να μαίνεται ένας υπόγειος πόλεμος μεταξύ των Ανακτόρων και των εκάστοτε κυβερνώντων για τον έλεγχο του στρατού.
Το 1967, όπως και το 1936, εκείνοι που έκαναν το πραξικόπημα είχαν ως πρόσχημα τον κομμουνιστικό κίνδυνο, κάτι απολύτως ψευδές. Μολονότι ο Κωνσταντίνος επεδίωκε να προβεί σε αντισυνταγματικές ενέργειες, τον πρόλαβαν οι συνταγματάρχες, οι οποίο τον κάλεσαν να βγάλει το φίδι από την τρύπα. Εκείνος αντιδρούσε σπασμωδικά ώσπου το Κυπριακό ζήτημα έκανε το ποτήρι της υπομονής του να ξεχειλίσει. Έτσι έκανε το αντικίνημα τον Δεκέμβριο του 1967 που κατέληξε αποτυχία, καθώς οι Αμερικανοί αρνήθηκαν να του δώσουν οποιαδήποτε βοήθεια. Μετά την αποτυχία του κινήματός του, ο βασιλιά αυτοεξορίστηκε στην Ιταλία.
Και ξαφνικά, τον Ιούνιο του 1973 η χούντα των Αθηνών αποφάσισε με συντακτική πράξη να καταργήσει τη βασιλεία και εγκαθίδρυσε την αβασίλευτη προεδρική κοινοβουλευτική δημοκρατία. Ο βασιλιάς και ο διάδοχός του κηρύχτηκαν έκπτωτοι και προσωρινά αρχηγός του κράτους αυτοδιορίστηκε ο Γεώργιος Παπαδόπουλος.. Στο διάγγελμά του για το επερχόμενο δημοψήφισμα ο Παπαδόπουλος είπε ότι «η μοναρχία αποτελεί ξεπερασμένον υπόλειμμα άλλων εποχών». Τα αποτελέσματα τον Ιούλιο, τα Ναι και τα ΟΧΙ, ήταν υπέρ της αβασίλευτης δημοκρατίας, ωστόσο το 78,4% υπέρ του ΝΑΙ ήταν φανερά καρπός νοθείας, Τα γεγονότα όμως έτρεχαν και η πτώση της χούντας τον Ιούλιο του 1974 και ο ερχομός του Καραμανλή στην Ελλάδα για να αναλάβει την πρωθυπουργία οδήγησαν στις εκλογές στις 17 Νοεμβρίου (το κόμμα που ίδρυσε, η Νέα Δημοκρατία έλαβε το 54,37% των ψήφων) και στο δημοψήφισμα που έκρινε οριστικά την τύχη του Στέμματος.
Παρά τις προσπάθειας του, ο βασιλιάς έχασε τον θρόνο του με 69,2 % υπέρ της αβασίλευτης δημοκρατίας. Πολλοί θεώρησαν ότι η σιωπή του Καραμανλή ήταν καθοριστική: δεν έκανε το παραμικρό για τη βασιλεία. Στον επίλογό του σημαντικού βιβλίου του ο Σπυρίδων Πλουμίδης σημειώνει ότι η βασιλευομένη δημοκρατία στην Ελλάδα δεν μπόρεσε να γίνει όπως εκείνη στη Μεγάλη Βρετανία, όπου έχει διακοσμητικό ρόλο.
Σπυρίδων Γ. Πλουμίδης, Η της πολιτείας δόξα-Στέμμα και πολιτική στην Ελλάδα (1830-1974), Εκδόσεις Μίνωας, 2025
