της Βαρβάρας Ρούσσου
Αν το καλοκαίρι στις παραλίες το μυθιστόρημα είχε την τιμητική του με κύριο εκπρόσωπο τα αστυνομικά και τα βραβευμένα μπορούμε τώρα να επιστρέψουμε σ’ έναν άλλο μύθο: την αύρα του αποκαλόκαιρου εν όψει του επερχόμενου φθινοπώρου που μάλλον αρχίζουμε να αποζητάμε. «Τα ήσυχα βράδια που η Αθήνα θ’ ανάβει», η επιστροφή σε βεράντες και πολυθρόνες στο μπαλκόνι, τώρα που βραδιάζει νωρίτερα προοικονομώντας το γρήγορο νύχτωμα του χειμώνα, φέρεται να είναι η ώρα της ποίησης. Δεν έχει βέβαια ώρα η ποίηση ή το μυθιστόρημα ή το διήγημα κατάλληλη εποχή αλλά εμείς τα έχουμε κάπως έτσι συνδέσει και ακολουθώντας αυτήν την, μάλλον δίχως βαρύτητα και νόημα, σύνδεση επιστρέφουμε στην πόλη και στην ποίηση (που ουδέποτε τις αφήσαμε και τη μια και την άλλη).
Με έως τώρα μια καλή ποιητική παραγωγή, με βιβλία που ήδη μας απασχόλησαν, με αναμενόμενες νέες εκδόσεις το φθινόπωρο προετοιμαζόμαστε πάντα με τη δυνατότητα να αναζητήσουμε στα βιβλιοπωλεία, που κι αυτά άνοιξαν ξανά, παλιότερα εμβληματικά ποιητικά βιβλία.
Στις έως τώρα ελληνικές ποιητικές συλλογές του 2023 συνεχίζεται η πολυφωνία και εκπροσωπούνται διαφορετικές τάσεις. Απ’ τη μια ποίηση καταγγελτική, φορτισμένη από την βεβαρυμένη σύγχρονη πραγματικότητα, με γλώσσα σκληρή αγκυρωμένη στην κυριολεξία όχι ως αποτέλεσμα τυχαίας συναρμογής λέξεων στο χαρτί αλλά ως δουλεμένος τρόπος. Απ’ την άλλη ποίηση που συνεχίζει το μοντερνιστικό παράδειγμα και είτε το εμπλουτίζει προχωρώντας παραπέρα είτε παραμένει στον χαραγμένο δρόμο.
Νίκος Παναγιωτόπουλος, Σύσσημον ή τα κεφάλαια, Ροδακιό 2022
Σε επανέκδοση ( Ροδακιό 2022) το τεράστιο σε έκταση και εμβληματικό opus magnum που η γραφή του κρατούσε ήδη από το 1985 δεν είναι εύκολη σύνθεση αλλά ένα προσωπικό σύμπαν που οι είσοδοί τους, όταν αναζητηθούν με κόπο και βρεθούν εισάγουν σε μια πολυδύναμη ατομική πραγματικότητα όπου αδύνατον όμως να μην βρεί η/ο αναγνώστρια/ης ψηφίδες του εαυτού του σε στίχους που συναρμόζουν το επικό και το λυρικό σε φιλοσοφικές και θεολογικές βάσεις, έργο που παρά την επίμονη επεξεργασία του απέχει από την εγκεφαλική κατασκευή.
Αλέξανδρος Μηλιάς, Κλαγγή των όπλων, Πατάκης 2023
19 ποιήματα, τα περισσότερα εκτεταμένα αποδίδουν μια εκ του σύνεγγυς μάχη σιδερένιων όπλων -εξ ου η κλαγγή- με την ποίηση ως ζώσα ύπαρξη ή αλλιώς ως «μούσα». Στη συνομιλία εμφανίζεται η μορφή του πατέρα -μνήμη και νοσταλγία- ενώ στη μάχη μορφές ποιητικών πατέρων -άλλοτε φανερά άλλοτε υπόγεια-. Με πολυσύλλαβους στίχους, σχεδόν επαναφέροντας το verset, με ιδιαίτερα στοχευμένη αφαίρεση, μια σπουδή στην εφαρμοσμένη ηθική του καλλιτέχνη, τη μορφή, στον αγώνα με τις λέξεις και με τη βαθύτερη ουσία της ποιητικής γραφής. Ίσως μια κάποια απώτερη απήχηση από το Σύσσημον (και τηρουμένων των αναλογιών αφού εδώ δεν έχουμε έργο κυριολεκτικά ολόκληρης ζωής) στη βάση του περίκλειστου ποιητικού χώρου που αναζητά τον αναγνωστικό κόπο για να ανοιχτεί.
Marija Dejanovic, Η καλοσύνη διαχωρίζει τη μέρα από τη νύχτα, μτφρ. Irena Gavranovic, θράκα 2023
Καταιγισμός εικόνων, στοιχεία αφηγηματικότητας με λυρικό στοχασμό, αιφνίδια διαφυγή από την κυριολεξία στη μεταφορά, από το αναγνωρίσιμο βίωμα στη νοητική επεξεργασία του σε μετάφραση που ρέει απρόσκωπτη. Αναμνήσεις, πρόσωπα και τόποι περνούν σε αυτή τη συλλογή που διαπνέεται από θλίψη και τρυφερότητα σε στίχους πυκνούς σε νόημα.
Βάσω Χριστοδούλου, Κάνε με, εκδ. καζανάκι 2023
Η σκληρή πραγματικότητα και οι ματαιώσεις που συνεχώς επιφυλάσσει, η διαρκής παρουσία της πόλης και της σκοτεινής πλευράς της, η ανάγκη αντίστασης στη ρομποτική ζωή, η ανάγκη μιας αγάπης που μπορεί αν όχι να αναμορφώσει τον κόσμο να νοηματοδοτήσει τη ζωή. Ποίηση που παραπέμπει στη Γώγου ή σε ποιητές του ’70, σπιντάτη κυριολεκτική γλώσσα βουτηγμένη στον καθημερινό λόγο, στίχοι άλλοτε πιο επεξεργασμένοι άλλοτε με την αμεσότητα μιας στιγμιαίας σκέψης.
Νίκος Κορνήλιος, Το κυπαρίσσι του βυθού, εκδ. Loggia 2023
Μια τριμερής ποιητική έκδοση με ποιήματα από το 1993-2023, από το -1993 Ποιήματα άλλοτε με αφοπλιστική απλότητα, άλλοτε με διεισδυτική ματιά του συστηματικού παρατηρητή και ποιήματα παράξενα επικεντρωμένα στη γλώσσα
ΛΗΣΜΟΝΗΜΕΝΟΙ
Μηνάς Δημάκης, Πορεία μέσα στη νύχτα, εισαγωγή Μάνος Λουκάκη. Επιμέλεια-ανθολόγηση Χριστόφορος Λιοντάκης εκδ. Γαβριηλίδης 1999
Μηνάς Δημάκης. Ανθολόγιο στην ποίησή του. Επιμέλεια Αντ. Σανουδάκης-Σανούδος, εκδ. Δοκιμάκης 2008
Μάριος Μαρκίδης, Παρά ταύτα, Νεφέλη 2001
Δύο διαφορετικοί υφολογικά ποιητές. Ο Δημάκης (1913-1980) εμφανίζεται το 1953 με τελευταία εκδοτική παρουσία το 1977 ενώ ο Μαρκίδης (1940-2003) ξεκινά το 1962 και με ιδιωτική έκδοση το 1963 μέχρι το Παρά ταύτα του 2001. Τόσο για τον Δημάκη όσο και για τον Μαρκίδη επιβάλλεται η συγκεντρωτική έκδοσή τους και ταυτόχρονα η επαναθεώρηση του έργου τους και η εξέτασή τους στο λογοτεχνικό πεδίο της εποχής τους.
Το βιβλίο Μηνάς Δημάκης. Πορεία μέσα στη νύχτα με ποιήματά του και εισαγωγή του επίσης πρόωρα χαμένου Μάνου Λουκάκη και επιλογή ανθολόγηση από τον Χριστόφορο Λιοντάκη δεν υπάρχει πλέον καθώς είχε εκδοθεί από τον Γαβριηλίδη το 1999. Η ανθολόγηση του 2008 σε επιμέλεια Αντ. Σανουδάκη που κυκλοφόρησε στο Ηράκλειο πιθανότατα βρίσκεται ακόμη με δυσκολία στην αγορά.
Αντίθετα τα βιβλία του Μαρκίδη κυκλοφορούν ακόμη εκτός από τη συγκεντρωτική Μετά είκοσι έτη (εκδ. ύψιλον 1985) με τα παλαιότερα ποιήματά του.
ΞΕΝΗ ΠΟΙΗΣΗ
Η θηριώδης μούσα. Επιλογή από το έργο επτά αυτόχειρων Αμερικανών ποιητών, απόδοση Γιάννης Αντιόχου εκδ. Μικρή Άρκτος, 2008Με ενδιαφέροντα στοιχεία και σχόλια στην εισαγωγή, με βιβλιογραφικές πηγές η κομψή αυτή έκδοση περιλαμβάνει Βάτσελ Λίντσεϊ, Χάρολντ Κρέιν, Σάρα Τίσντεϊλ, Σίλβια Πλαθ, Ράνταλ Τζάρελ, Τζον Μπέριμαν, Ανν Σέξτον. Ο Αντιόχου κλείνοντας την εισαγωγή αναφέρει ότι οι ποιήτριες και ποιητές που ανθολογούνται έγραψαν πολύ σημαντική ποίηση χωρίς να χρειαστεί η αυτοκτονία τους για τη φήμη τους «παρά μόνο το έργο τους», πράγμα που παραπέμπει ευθέως στον Καρυωτάκη. Τόσο τα ποιητικά μεγέθη όσο και ο συσχετισμός αλλά και -κυρίως- η απόδοση στα ελληνικά αξίζουν την αναζήτηση του βιβλίου.
Ανν Σέξτον, Ερωτικά ποιήματα, μετάφραση/εισαγωγή Ευτυχία Παναγιώτου, Μελάνι 2009
Εισαγωγή, επίμετρο, αναλυτικά σχόλια από την Ευτυχία Παναγιώτου που σε νεαρή ηλικία είχε αναλάβει το δύσκολο έργο αυτής της μετάφρασης. Σημαντική κατάθεση τα επιλεγμένα αποσπάσματα από κείμενα και συνεντεύξεις της Σέξτον. Δεν πρόκειται μόνο γι’ αυτό που η ίδια δήλωσε για το βιβλίο της «ένα πιο χαρούμενο βιβλίο σε σχέση με τα προηγούμενα» αλλά και για ποιήματα σχεδόν σπαρακτικού βάθους από μια κύρια εκπρόσωπο της εξομολογητικής ποίησης.
Διαβάζονται τώρα ..και προσεχώς επανερχόμαστε
Ειρήνη Ρηνιώτη, Κόκκινη γραμμή Άγρα 2023
Πεζόμορφα ποιήματα περιορισμένης έκτασης -έως μια σελίδα- ενώ η ενότητα «Στιγμιότυπα» περιέχει επίσης πεζόμορφα μιας ή δυο σειρών με την πύκνωση του χαϊκού.
Πρόκνη, Επισκευές πλοίων, εκδ. Μπαταρία 2023
Δεύτερη συλλογή κατασταλαγμένη συγκριτικά με την πρώτη. Βασικό σχέδιο του βιβλίου ο τρόπος επισκευής πλοίων όπως φαίνεται στην αρχική αφιέρωση αλλά και στο τελευταίο δυνατό ποίημα «μονοπρόσωπη επε».
