Ismini Lamb
Ο George Horton, Αμερικανός διπλωμάτης, ανθρωπιστής και φιλέλληνας, είναι ευρέως γνωστός για την προσφορά του στη διάσωση των Χριστιανών προσφύγων κατά την πυρπόληση της Σμύρνης από τους Τούρκους εθνικιστές το 1922. Γνώριζε όμως εξίσου καλά τη Θεσσαλονίκη, καθώς είχε βρεθεί εκεί για δύο θητείες ως πρόξενος των ΗΠΑ (1909-1911), και ξανά μετά την είσοδο των Ηνωμένων Πολιτειών στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο το 1917. Εκεί έγινε μάρτυρας ενός γεγονότος που κανείς δεν είχε προβλέψει: της καθοριστικής ελληνικής συμβολής που οδήγησε στον τερματισμό του πολέμου. Η Ελλάδα συνείσφερε 9 νέες μεραρχίες στις Συμμαχικές δυνάμεις στη Θεσσαλονίκη. Ήταν το μεγαλύτερο μέρος των Συμμαχικών δυνάμεων εκεί, και η παρουσία τους κατέστησε δυνατή τη διάρρηξη των βουλγαρικών και γερμανικών γραμμών. Έπειτα από πολλές συζητήσεις και αμφιβολίες εκ μέρους της ηγεσίας των Συμμάχων, η επίθεση ξεκίνησε στις 15 Σεπτεμβρίου 1918. Ο Horton πήγε οδικώς προς τα βουνά για να παρακολουθήσει τις εξελίξεις, αλλά μέχρι να φτάσει και, προς έκπληξη όλων, οι εχθρικές δυνάμεις είχαν ήδη κατατροπωθεί.
Ο Horton επέστρεψε στη Θεσσαλονίκη όπου συμμετείχε σε συνάντηση με Βούλγαρους ηγέτες που ζητούσαν ανακωχή. Σύντομα, με τις βρετανικές και ελληνικές δυνάμεις να κατευθύνονται προς την Κωνσταντινούπολη, η Οθωμανική Αυτοκρατορία συνθηκολόγησε και οι ηγέτες της τράπηκαν σε φυγή. Λίγες μέρες αργότερα η Αυστροουγγρική Αυτοκρατορία ζήτησε ειρήνη, και μια εβδομάδα μετά από αυτό, η Γερμανία συνθηκολόγησε επίσης. Προς έκπληξη όλων, η επίθεση εκείνη άλλαξε τελείως τα δεδομένα. Οι Σύμμαχοι είχαν διανύσει 650 χιλιόμετρα προς βορρά, δύση και ανατολή σε λιγότερο από οκτώ εβδομάδες, καταστρέφοντας γρήγορα ολόκληρο το πολεμικό εγχείρημα των Κεντρικών Δυνάμεων. (βλ. χάρτη παρακάτω).
Εξίσου εκπληκτικό είναι το πόσο εύκολα ξεχάστηκε αυτή η μεγάλη νίκη. Δεν υπάρχουν μεγάλα μνημεία ή ετήσιοι εορτασμοί για το γεγονός, σε αντίθεση, για παράδειγμα, με τα μνημεία του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου στη Νορμανδία της Γαλλίας. Περιέργως, το 2018, όταν οι πρωθυπουργοί της Αυστραλίας, της Νέας Ζηλανδίας, της Τουρκίας και του Ηνωμένου Βασιλείου συγκεντρώθηκαν για να τιμήσουν την εκατονταετηρίδα του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, το έκαναν στην Καλλίπολη της Τουρκίας, τον τόπο μιας ολέθριας ήττας για τους Συμμάχους. Η επίθεση από τη Θεσσαλονίκη που τερμάτισε τον πόλεμο, και η οποία κατέστη δυνατή χάρη στη συμβολή της Ελλάδας, έχει σχεδόν ξεχαστεί. Ομοίως, πολλά από τα βιβλία για τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, που εκδόθηκαν κατά την εκατονταετηρίδα, δεν ασχολούνται σχεδόν καθόλου με την επίθεση της Θεσσαλονίκης. Για την ακρίβεια, με εξαίρεση ελάχιστα βιβλία που αναφέρονται στα γεγονότα της Θεσσαλονίκης (βλ. για παράδειγμα, το μνημειώδες έργο του 2005 υπό την αιγίδα του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών και Μελετών «ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ Κ. ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ», The Salonica Theatre of Operations and the Outcome of the Great War), δεν έχουμε μέχρι στιγμής εντοπίσει κάποιο ιστορικό σύγγραμμα για τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, το οποίο να εξηγεί σαφώς πώς έληξε ο πόλεμος!
Ο σύζυγός μου και εγώ ρωτάμε συχνά ανθρώπους πώς πιστεύουν ότι τελείωσε ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος. Μέχρι στιγμής κανείς, Έλληνας ή Αμερικανός, δεν έχει απαντήσει σωστά. Οι Αμερικανοί, για παράδειγμα, πιστεύουν ότι ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος τελείωσε στο Δυτικό Μέτωπο με την εμπλοκή των ΗΠΑ. Αυτό είναι λάθος. Παρά το γεγονός ότι ο αμερικανικός στρατός δέχτηκε σχεδόν 250.000 απώλειες, σημείωσε μικρή πρόοδο στο Δυτικό Μέτωπο, το οποίο παρέμεινε αδιέξοδο, όπως ήταν και στο μεγαλύτερο μέρος του πολέμου.
Ίσως δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι οι πολιτικοί και οι ιστορικοί των Συμμάχων παραβλέπουν τον τρόπο με τον οποίο τελείωσε ο πόλεμος. Οι μεγάλες δυνάμεις της εποχής δοκιμάστηκαν σκληρά, φτάνοντας στα όρια των αντοχών τους, καθώς για χρόνια βυθίζονταν σε μια αδιανόητη αιματοχυσία και επωμίζονταν βαριές θυσίες. Στη συνέχεια, η μικρή Ελλάδα, που απρόθυμα και αργοπορημένα μπήκε στον πόλεμο, συνέβαλε με τρόπο καθοριστικό. Φυσικά, οι Αμερικανοί, οι Βρετανοί και οι Γάλλοι αναλυτές προτιμούν να εστιάζουν στις κολοσσιαίες συνεισφορές των χωρών τους. Ακόμα κι έτσι, η πραγματικότητα είναι ότι η Ελλάδα κατέστησε δυνατή την επίθεση της Θεσσαλονίκης, γεγονός που αναμφισβήτητα τερμάτισε τον πόλεμο.
Αυτό το γεγονός έχει πλέον ξεχαστεί σε μεγάλο βαθμό, αλλά δεν είναι ασήμαντο. Η ερμηνεία του τρόπου με τον οποίο τελείωσε ο πόλεμος εξηγεί τον λόγο που απέτυχε η οικοδόμηση της ειρήνης μετά τον πόλεμο. Η Ιταλία, πιστεύοντας ότι οι συνεισφορές της κατά τη διάρκεια του πολέμου δεν εκτιμήθηκαν επαρκώς, κινήθηκε μονομερώς για να καταλάβει τμήματα της Μικράς Ασίας. Αυτό ώθησε τους εξαντλημένους από τον πόλεμο ηγέτες των Συμμάχων να ζητήσουν από την Ελλάδα να στείλει δυνάμεις κατοχής στη Σμύρνη. Η άφιξη των ελληνικών δυνάμεων επιτάχυνε το τουρκικό αντιστασιακό κίνημα που είχε ξεκινήσει σχεδόν αμέσως μετά την υπογραφή της ανακωχής. Οι συμμαχικές στρατιωτικές δυνάμεις ήταν πολύ ανώτερες από τους Τούρκους Εθνικιστές, αλλά όπως υποστήριξε ο Horton, η διχόνοια επέτρεψε στους Εθνικιστές να επικρατήσουν. Η Ιταλία, και στη συνέχεια η Γαλλία, παρείχαν κρυφά στους Τούρκους χρηματοδότηση, όπλα, πληροφορίες και στρατιωτικές συμβουλές. Η Βρετανία και οι Ηνωμένες Πολιτείες αρνήθηκαν κάθε βοήθεια προς την Ελλάδα. Ο Horton, μέσα από τις αναφορές του, υπογράμμισε τον διχασμό που επικρατούσε μεταξύ των Συμμάχων και τον θεώρησε ως έναν από τους παράγοντες που οδήγησαν στην αποτυχία της ειρηνικής επίλυσης.
Η ελληνική συμβολή που τερμάτισε τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο δεν είναι το μόνο ευρέως παραγνωρισμένο γεγονός για τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και τη Μικρασιατική καταστροφή. Πολλοί, ανάμεσά τους και διακεκριμένοι ιστορικοί, συχνά παρουσιάζουν τα γεγονότα μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο στη Σμύρνη ως ελληνική εισβολή ή ως έναν καθαρά Ελληνοτουρκικό πόλεμο, ή ακόμα και ως αγώνα του τουρκικού έθνους για ανεξαρτησία. Ωστόσο, αυτή η προσέγγιση μπορεί να παραβλέπει τη σύνθετη ιστορική και γεωπολιτική πραγματικότητα της εποχής, η οποία περιλάμβανε διεθνείς αποφάσεις, επεμβάσεις και συμφωνίες των Μεγάλων Δυνάμεων. Σε κάθε περίπτωση, δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία για το ποιος ευθύνεται για την καταστροφή της Σμύρνης και γιατί το έκανε! Οι παραπάνω θέσεις αναλύονται και στοιχειοθετούνται στην πρόσφατη βιογραφία: George Horton: Η Καταστροφή της Σμύρνης μέσα από την Οδύσσεια του Αμερικανού Προξένου
*****
Απόσπασμα από το βιβλίο των Ισμήνη και Κρίστοφερ Λαμπ : George Horton: Η Καταστροφή της Σμύρνης μέσα από την Οδύσσεια του Αμερικανού Προξένου, Γκοβόστης
«Ο Horton εργαζόταν σκληρά, σε μια προσπάθεια να εξασφαλίσει για την Ελλάδα τη μέγιστη δυνατή αμερικανική στήριξη. Στις αρχές του 1918, οι Έλληνες στρατιώτες είχαν αρχίσει να πλημμυρίζουν τις πρώτες γραμμές του μετώπου γύρω από τη Θεσσαλονίκη. Όταν ο Βενιζέλος ανέλαβε την εξουσία το καλοκαίρι του 1917, τρεις εθελοντικές ταξιαρχίες του Στρατού Εθνικής Αμύνης υπό τον τελευταίο, προσχώρησαν στις Συμμαχικές Δυνάμεις, αλλά ο κατά πολύ μεγαλύτερος τακτικός Στρατός έπρεπε να εκκαθαριστεί από τους Βασιλικούς, να επανεξοπλιστεί και να εκπαιδευτεί. Μια γαλλική στρατιωτική αποστολή βοήθησε στην εκπαίδευσή του και αμέσως μετά οι ελληνικές μονάδες στάλθηκαν στις πρώτες γραμμές γύρω από τη Θεσσαλονίκη. Έτσι, στις Συμμαχικές δυνάμεις του μετώπου της Θεσσαλονίκης, προστέθηκαν εννέα μεραρχίες και περισσότεροι από 250.000 στρατιώτες. Οι περισσότερες από αυτές τις δυνάμεις διατέθηκαν για την ανακούφιση των βρετανικών δυνάμεων, οι οποίες είχαν φτάσει στα όριά τους, στη δεξιά πλευρά της κοιλάδας του Στρυμόνα, κάτι που επέτρεψε στις βρετανικές δυνάμεις να συγκεντρωθούν γύρω από τη λίμνη Δοϊράνη, όπου ενώθηκαν με τους Έλληνες από τις Σέρρες και τις Κρητικές μεραρχίες. Άλλες ελληνικές μονάδες έσπευσαν προς ενίσχυση των Γάλλων και των Σέρβων, δυτικότερα στα βουνά της Μακεδονίας, κοντά στο Σκρα. Οι Έλληνες αντιστάθμισαν έτσι την απώλεια των δύο ρωσικών ταξιαρχιών, που είχαν αποσυρθεί μετά τη μονομερή συνθήκη ειρήνης που υπέγραψε η Ρωσία με τη Γερμανία τον Μάρτιο. Για πρώτη φορά, οι Σύμμαχοι είχαν μια μικρή αριθμητική υπεροχή στις δυνάμεις της πρώτης γραμμής έναντι του εχθρού: 28 μεραρχίες πεζικού – 9 ελληνικές, 8 γαλλικές, 6 σερβικές, 4 βρετανικές και μία (μεγάλη και πιο ενισχυμένη) ιταλική. Και τα βοηθητικά στρατεύματα των Συμμάχων ήταν κατά πολύ περισσότερα και καλύτερα εξοπλισμένα από τους Βουλγάρους.»
(Απόσπασμα από το βιβλίο, σελ. 175)
