συζητούν η Νίκη Κωνσταντίνου Σγουρού και η Μαρία Τοπάλη
Η Νίκη στη Μαρία:
Εδώ και κάποια χρόνια επίμονα γυρνάει στο μυαλό μου μια σκέψη. Ή μάλλον μια εικόνα. Ένα σπίτι με πόδια. Ένα σπίτι που μετακινείται και είναι λιγάκι ανθρωπόμορφο. Με χωράει ή με ακολουθεί. Τεντώνεται, απλώνεται λιγάκι όπως τα ριγέ σεντόνια που προτιμώ στο κρεβάτι μου. Έχει ζεστό καφέ και ιστορίες. Τι είναι άραγε το σπίτι; Δεν σταματάω να θέτω αυτό το ερώτημα. Και όταν το αρθρώνω, αυτό το σπίτι με πόδια με κοιτάει μισοκρυμμένο, μου κλείνει το μάτι και χάνεται στη στροφή του δρόμου.
Όπως ίσως φάνηκε, αυτό το βιβλίο νιώθω πως γράφτηκε για μένα και για τους προβληματισμούς μου. Προσπαθεί να απαντήσει στα ερωτήματά μου, αλλά τελικά μοιάζει να τα επαναδιατυπώνει μέσα από τις καταφάσεις του. Με λιτό και κάπως ποιητικό τρόπο, ο οποίος όμως διατηρεί τον ρεαλισμό και την κυριολεξία του, τα ερωτήματα επανέρχονται έμμεσα τη στιγμή που το σπίτι ορίζεται. Ποιος φτιάχνει το σπίτι σου όταν είσαι παιδί; Είσαι άραγε ένα σαλιγκάρι που το σπίτι είναι το σώμα και ότι αυτό μπορεί να κουβαλήσει; Ή μήπως είναι το κουκλόσπιτο; Το εγκιβωτισμένο σπίτι-μινιατούρα μέσα στο σπίτι των μεγάλων;
Κι αν μετακομίσεις, μετακομίζεται η μυρωδιά; Αν μεταναστεύσεις, θα υπάρχει πάντα πίσω εκείνη η πρώτη φωλιά; Το σπίτι της γιαγιάς; Της καλύτερής σου φίλης; Τι υπάρχει εκεί στο μυστικό πέρασμα της ντουλάπας ανάμεσα σε πετσέτες, λεβάντες και μάλλινα πουλόβερ;
Σπίτια σαλιγκάρια, σπίτια χελιδονιών, η προσμονή του σπιτιού στο τέλος του δρόμου και το πλεκτό καλάθι της γάτας. Η αναγνώστρια αλλάζει κλίμακα – από το μικρούλι στο μεγάλο, ενώ δοκιμάζει διαφορετικές αισθήσεις: αφουγκράζεται, μυρίζει, παρατηρεί. Επιστρέφει στο σπίτι-καταφύγιο. Τέλος, σηκώνει και απλώνει το βλέμμα της. Άραγε βρήκε το σπίτι;
Και στο εξώφυλλο; Σπίτι αγκαλιά που προσπαθεί να οριστεί και σπίτι με πόδια που περπατάει (πάντα) μαζί σου. Πώς σου φάνηκε εσένα;
Η Μαρία στη Νίκη:
Να πω πρώτα απ’ όλα ότι πρόκειται (στην «πραγματικότητα») για μια εικονογραφημένη μινιμαλιστική ποιητική συλλογή. Τώρα, ένα καλό βιβλίο για πολύ μικρά παιδιά συχνά δεν απέχει καθόλου από μια εικονογραφημένη μινιμαλιστική ποιητική συλλογή. Και αντιστρόφως: ένα εικονογραφημένο βιβλίο για παιδιά με σύντομα μικρά κείμενα που έχουν ρυθμό, ίσως κάποιο μέτρο (άλλες φορές και ομοιοκαταληξία, όχι στο βιβλίο που συζητάμε εδώ) και συγκροτούν εικόνες και αφηγήσεις που λειτουργούν ποιητικά, είναι εκ των πραγμάτων μια ποιητική συλλογή, ακόμη και αν, στον πάγκο του βιβλιοπωλείου, έχει τοποθετηθεί στα παιδικά βιβλία και όχι στην ποίηση.
Να πω, ακόμα, ότι, ιδίως όταν πρόκειται για βιβλία που μου αρέσουν πολύ, ανέκαθεν δυσκολευόμουν να διακρίνω ανάμεσα σε βιβλία για παιδιά και βιβλία για μεγάλους. Κάποιοι μεγάλοι θεωρούν ότι κάτι τέτοια είναι σημάδια ανωριμότητας ενώ εγώ, πάλι, θεωρώ ότι τα δικά τους «κάτι τέτοια» είναι σημάδι πως δεν ξέρουν να απολαύσουν στ’ αλήθεια το καλλιτεχνικό έργο.
Τώρα, αυτά τα «σπίτια» είναι σίγουρα ένα βιβλίο ξεχωριστό, και το καταλαβαίνεις από την πρώτη σελίδα. Πρόσεξε: «Μια παρέλαση δραστήριων/ μυρμηγκιών ξεπροβάλλει/ στο πρώτο φως της μέρας.//Το σπίτι είναι καινούριο,/ μικρό αλλά άδειο». Πλήρες ποίημα, κατά τη γνώμη μου και πολύ ωραίο μάλιστα. Γιαπωνέζικης κομψότητας. Μετά, αρκετά πιο κάτω, είναι ένα που μου έσφιξε την καρδιά (αλλά με την καλή έννοια): «Τα μικρά χελιδόνια/ μεγάλωσαν και σύντομα/ θα πρέπει να φύγουν.// Το σπίτι, όμως, είναι/ απαλό και μυρίζει άχυρο/ χορταράκια κι αγάπη.» Θα αφαιρούσα τα δυο κόμματα που περιβάλλουν το «όμως» για να εντείνω την αίσθηση του ποιητικού λόγου.
Λοιπόν, τώρα που το σκέφτομαι, αν θέλει κάποια ή κάποιος να ζητήσει από, ας πούμε, εννιάχοντα παιδιά, από τριτάκια, ή τεταρτάκια, να συνθέσουν ποίημα σε ελεύθερο στίχο, να ένα πολύ ωραίο παράδειγμα. Υπάρχει ενότητα θέματος και μια χαλαρή φόρμα με σύντομο στίχο και δυο μικρές στροφές. Και κάθε μικρό ποίημα δεν περιγράφει (περιγραφή- αυτή η μάστιγα στην ποίηση!), αλλά αφηγείται! Ό,τι πρέπει.
Είναι φανερό ότι μου άρεσε, σε κάθε του λεπτομέρεια, το βιβλίο αυτό. Αν ήθελε να εξηγήσει κάποιος ότι το σπίτι δεν είναι υλικό αντικείμενο αλλά, όπως και η αγάπη, είναι μια δυνατότητα της ανθρώπινης ψυχής, από την οποία φυτρώνουν κατόπιν ένα σωρό άλλα ωραία πράγματα όπως η ασφάλεια, η ελπίδα, η τρυφερότητα, η φροντίδα, η καλοπέραση, η δημιουργία, τα όνειρα για το μέλλον – ναι, αυτό το βιβλίο το κυκλώνει το θέμα και το διεξέρχεται και μας αφήνει ευχαριστημένες και χορτασμένες.
ΔΕΝ ΞΕΡΕΙΣ ΠΟΣΟ ΧΑΙΡΟΜΑΙ ΠΟΥ ΕΙΝΑΙ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ! Συνήθως τα ελληνικά βιβλία που επιχειρούν κάτι τέτοια δεν είναι ποιητικά αλλά ποιητικίζουν. Έκπληκτη διαβάζω και ξαναδιαβάζω τούτο δω και ενθουσιάζομαι. Φέρτε μου μερικές δεκάδες πιτσιρίκια να το διαβάσουμε μαζί και να το απαγγείλουμε. Και να το διαβάσουν και οι ποιήτριες και οι ποιητές για να μαθαίνουν.
Έλλη Πεταλά, Σπίτια, Εικονογράφηση: Στέλλα Δημητρακοπούλου, Μικρή Σελήνη, 2025
