γράφει ο Χρήστος Τσιάμης
Συναντήσεις με ηθοποιούς σε απρόσμενες καταστάσεις.
Ξένοιαστος Καβαλάρης και φινάλε με ψάρι
Ο φίλος μου ο Ριπ, παλιός, γνωστός ηθοποιός, είχε ζήσει τόσα πολλά που με ενδιέφεραν να μου εξιστορήσει! Για τις ταινίες που είχε γυρίσει (από το «Γλυκό Πουλί της Νιότης», με τον Πωλ Νιούμαν και τη Τζεραλντίν Πέιτζ, τη «Μέρα Πληρωμής» – ίσως το αριστούργημα ηθοποιίας του – μέχρι το φουτουριστικό «Άντρες στα Μαύρα» με τον Γουίλ Σμιθ). Για όλους τους διάσημους μουσικούς τού ροκ, και τους ανθρώπους της τέχνης και των γραμμάτων που είχαν γίνει φίλοι του. Όμως τα τελευταία χρόνια υπήρχε ένα θέμα που του είχε γίνει σχεδόν εμμονή, και εκεί γύριζε πάντα η κουβέντα μας: στη μακροχρόνια δικαστική υπόθεση, εναντίον ενός διάσημου συναδέλφου του, που είχε τις αρχές της στη γένεση μιας ταινίας, σύμβολο της δεκαετίας του ’60. Και ήταν σίγουρος ο Ριπ ότι το δίκιο ήταν μαζί του, και ότι θα κέρδιζε την υπόθεση. Το τελικό όφελος όμως δεν ήταν και τόσο σίγουρο.
Η όλη ιστορία άρχισε με την προετοιμασία για την ταινία Easy Rider (Ξένοιαστος Καβαλάρης). Ο ηθοποιός Πίτερ Φόντα είχε την ιδέα για ένα έργο γουέστερν που αντί για καουμπόηδες όμως θα είχε μοτοσικλετιστές. ‘Οπως ήταν οι Χελς Έιντζελς που διάνυαν, τότε, με τις μηχανές τους πάνω κάτω την Αμερική. Άρχισαν να κάνουν σχέδια με τον φίλο του τον Ντένις Χόπερ και ήρθαν σε επαφή με τον συγγραφέα Τέρυ Σάδερν για να τους γράψει το σενάριο. Ο Σάδερν είχε δουλέψει σε μεγάλα έργα εκείνης της εποχής, όπως το “Dr. Strangelove” (SOS Πεντάγωνο καλεί Μόσχα, ο ελληνικός τίτλος) του Στάνλεϊ Κιούμπρικ, και το “Barbarella”, του Ροζέ Βαντίμ, όπου πρωταγωνιστούσε η αδερφή τού Φόντα, η Τζέϊν. Κανόνισαν μια συνάντηση στο Γκρήνουιτς Βίλλετζ της Νέας Υόρκης για να συζητήσουν το πρότζεκτ, και εκεί ο Σάδερν έφερε και τον φίλο του, τον ηθοποιό Ριπ Τορν, συμπατριώτη του από το Τέξας. Είχαν γνωριστεί λίγα χρόνια νωρίτερα στο γύρισμα μιας ταινίας όπου ο Τέρυ είχε γράψει το σενάριο και έπαιζε ο Ριπ (μαζί με τον Πολ Νιούμαν, τον Έντουαρντ G. Ρόμπινσον, και την Ανν Μάργκαρετ). Όταν στην αχανή Αμερική συναντιούνται δυο ξένοι από την ίδια χώρα, αυτομάτως δημιουργείται μεταξύ τους ένας δυνατός δεσμός, ο δεσμός της μακρινής τους πατρίδας. Το ίδιο ακριβώς συμβαίνει και με τους κατοίκους του Τέξας όταν περνούν τα σύνορα του και πηγαίνουν σε μια άλλη πολιτεία! Είναι μοναδικό. Δεν συμβαίνει με τους κατοίκους καμιάς άλλης περιοχής των ΗΠΑ.
Ο Σάδερν είχε ήδη γράψει την αρχική ιστορία τής ταινίας και την είχε φέρει στη συνάντηση εκείνη στο Βίλετζ. Μέρος της ιστορίας ήταν και ένας χαρακτήρας που τον είχε επινοήσει στα μέτρα τού συμπατριώτη του Ριπ. Για αυτό τον είχε φέρει να συναντήσει τους δυο άλλους ηθοποιούς, που θα ήταν και οι παραγωγοί της ταινίας. Επάνω στην κουβέντα όμως (και στο πολύ πιοτό, φαντάζομαι) ο Χόπερ άρχισε να βρίζει άγρια τους Αμερικάνους του Νότου και να τους αποκαλεί οπισθοδρομικούς. Θύμωσε τότε ο Ριπ και άρχισε ένας γενναίος καυγάς μεταξύ τους. Μετά από αυτό, ο Ριπ είπε στον Σάδερν ότι αποχωρεί από την τανία. Ο ρόλος του δόθηκε τελικά στον Τζακ Νίκολσον. ‘Όμως αυτό το επεισόδιο ήρθε ξανά στην επιφάνεια σχεδόν τριάντα χρόνια αργότερα.
Ο Ντένις Χόπερ είχε εμφανιστεί στην τηλεόραση, σε ένα γνωστό πρόγραμμα συνεντεύξεων (talk-show) και μιλώντας για τον «Ξένοιαστο Καβαλάρη» ανέφερε και τον καυγά που είχε με τον Ριπ Τορν. Μόνο που τον περιέγραψε με πολύ ζωντανά χρώματα και ισχυρίσθηκε ότι κατά τη διένεξη αυτή ο Ριπ είχε τραβήξει μαχαίρι και του είχε επιτεθεί. Γλύτωσε, είπε, από την παρέμβαση των άλλων. Το έμαθε αυτό ο Ριπ και έγινε σκυλί. Γιατί όσο οξύθυμος και αν ήταν είχε μια ευθύτητα χαρακτήρα. «Λέει μεγάλα ψέματα ο Ντένις», είπε. «Δεν τράβηξα ποτέ μαχαίρι. Δεν είχα καν μαχαίρι επάνω μου. Το αντίθετο συνέβη». Και αποφάσισε να κάνει μήνυση στον Χόπερ για δυσφήμηση. Και ζήτησε από τον Τέρυ να καταθέσει σαν μάρτυρας υποστήριξης. Και η υπόθεση τράβηξε δικαστικά πολύ μακριά. Και του κόστισε του Ριπ πολλά λεφτά στα δικηγορικά. Αλλά κέρδισε την δίκη, μαζί και μια μεγάλη χρηματική αποζημίωση. Πλην όμως, όλα τα χρήματα πήγαν στους δικηγόρους. Δεν πειράζει, είχε πει. Εκείνο που τον ένοιαζε ήταν η ηθική αποζημίωση. Γιατί βγήκαν και πολλά άλλα στη φόρα. Να, ότι αυτό που είχαν διαδώσει ο Χόπερ και ο Φόντα, ότι τάχα το σενάριο εκείνης της ταινίας ήταν δικό τους, ήταν εντελώς ασύστατο. Στη δίκη ήρθαν στο φως τα προσχέδια και τα διαδοχικά γραψίματα του σεναρίου που απέδειξαν ότι κατά κύριο λόγο το σενάριο εκείνης της ταινίας ήταν δημιουργία του Τέρυ Σάδερν. Με ένα σμπάρο δυο τρυγόνια δικαίωσης για τους δυο φίλους από το Τέξας!
Ο Ριπ είχε αγοράσει την πλαγιά ενός μικρού λόφου με τρία παλιά σπίτια, μια αγροτική αποθήκη, και γη για να την καλλιεργήσει στην πολιτεία Κονέτικατ κοντά εκεί όπου ζούσε επί χρόνια ο φίλος του ο Τέρυ. Και πότε πότε βρισκόντουσαν για να φάνε, να «καπνίσουν», και να συζητήσουν τα δικά τους. Όποτε βρισκόταν εδώ στην εξοχή, άρεσε στον Ριπ να πηγαίνει για κυνήγι και να ψαρεύει. Μόλις είχε βγάλει ένα μεγάλο ψάρι, έλεγε τώρα, στο τηλέφωνο, στον φίλο του. Και ο Τέρυ τού πρότεινε να το φέρει στο σπίτι του για να το μαγειρέψει η Γκέιλ, η σύντροφος του, με τον τρόπο που μόνο αυτή ήξερε. Ο Ριπ του είπε ότι θα έφερνε μαζί και μια οικογένεια φίλων από τη Νέα Υόρκη που τους φιλοξενούσε. Μπήκαν όλοι στριμωχτά, μεγάλοι και παιδιά, στο προχωρημένης ηλικίας αυτοκίνητο. Οδηγούσε ο Ριπ και η Έϊμυ, η σύντροφος του, δίπλα του κρατούσε την πλαστική σακούλα με το ψάρι. Μέσα σε λίγα λεπτά βρέθηκαν στη δημοσιά και ο Ριπ πάτησε γκάζι. Τότε του ήρθε δυνατή η μυρουδιά από το ψάρι. Και σκέφτηκε πως αν συνεχίσουν έτσι οι θέσεις του αυτοκινήτου θα απορροφήσουν την ψαρίλα και δεν θα μπορεί να τις ξεβρωμίσει με τίποτα. Και είπε στην Έϊμυ να τεντώσει το χέρι της έξω από το παράθυρο, όσο το δυνατόν πιο μακριά, για να κρατήσει τη μυρουδιά από το ψάρι σε απόσταση, για τη μισή ώρα που είχαν να διανύσουν ακόμα.
Ο Τέρυ Σάδερν είχε φανταστεί πολλά και παράξενα στα βιβλία του και στα σενάρια για αρκετά έργα τού σινεμά. Και είχε εμπνευστεί κάποτε και από αυτά που έφερνε, σαν χαρακτήρας, στη ζωή και στην τέχνη ο φίλος του. Και είχε σκαρώσει σκηνές και ρόλους ανάλογους, όπως στον «Ξένοιαστο Καβαλάρη». Άσχετο πώς κατέληξαν τα πράγματα. Αυτή τη σκηνή όμως δεν έμελλε να την δει. Ούτε καν να τη φανταστεί. Ο Ριπ με καπέλο μπέιζμπολ και μαύρα γυαλιά, πίσω από το τιμόνι της παλιάς Μπιούικ, να πατάει το γκάζι στη δημοσιά ανάμεσα στα καταπράσινα χωράφια του Κονέτικατ, με το αριστερό του χέρι κρεμασμένο απέξω να χτυπάει τη λαμαρίνα της πόρτας ρυθμικά, και από την άλλη μεριά, με τεντωμένο έξω από το παράθυρο το πάλλευκο χέρι της, η κοπέλα του να κρατάει ψηλά στον αέρα, σαν σημαία, το ψάρι που θα έτρωγε αργότερα η παρέα!
Η γυναίκα στου Έλβις τα έργα
Τα καλοκαίρια των διακοπών στην Τρίπολη ήταν ονειρικά για ένα παιδί στα έντεκα, δώδεκα και μετά. Ποδήλατο και άγιος ο Θεός το πρωί στην Πλατεία τού Άρεως και τα παράπλευρα πάρκα με την πυκνή βλάστηση. Το μεσημέρι όλοι περίμεναν τον Σαράφη, τον μικροσκοπικό μα στέρεο σε διάπλαση, μελαμψό εφημεριδοπώλη ντελάλη, που κουβάλαγε στο πλευρό του ένα τεράστιο μάτσο εφημερίδων που μόλις είχαν φτάσει από την πρωτεύουσα. Ξεκινούσε από το πρακτορείο στην πλατεία τού Αγίου Βασιλείου, έμπαινε στον κεντρικό δρόμο, περνούσε το Δημοτικό Θέατρο, και μέχρι να φτάσει στα Δικαστήρια η φωνή του είχε καλύψει την πόλη σαν ένα χαρούμενο σύννεφο. «Ακρόπολις, το Βήμα, η Αυγή. Καθημερινή, Ελευθερία, όλα τα νεότερα, εφημερίδες!». Διάβαζα άπληστα τις εφημερίδες, που είχα αγοράσει για λογαριασμού του θείου μου, στο κρεβάτι, όταν οι άλλοι απολάμβαναν τον μεσημεριανό τους ύπνο. Και το βράδυ, μετά τις βόλτες πάνω κάτω στην πλατεία και το φαγητό, στον καλοκαιρινό κινηματογράφο η απόλαυση άλλων κόσμων μακρινών. Ήταν τότε που είδα, σε μια σειρά έργων, τον Έλβις, τον βασιλιά τού ροκ, να τραγουδάει σε πάρτι, σε ένα ξεφάντωμα νέων, σε ακρογιαλιές, εκεί όπου έσπαζε το κύμα τού μεγάλου ωκεανού. Και μαγεύτηκα, και ονειρεύτηκα τον εαυτό μου, κάποια μέρα, στην παρέα των λυγερών, ξανθών κοριτσιών που χόρευαν ευτυχισμένα σε εκείνα τα έργα.
Στην ηλικία ακόμα την εφηβική, τα όνειρα μου με έφεραν στην Αμερική. Όχι όμως στην ακτή εκείνων των πάρτι που είχαν εξάψει τη φαντασία μου στις ταινίες τού καλοκαιριού, αλλά στην αντίθετη άκρη, στη μεγαλούπολη με μια σκληρή πραγματικότητα, αρχίζοντας με τους υπεροπτικούς ουρανοξύστες της και τις λεωφόρους ανάμεσα τους σαν φαράγγια όπου κυκλοφορούσαν με ορμή μηχανές και ανθρώπινες μορφές. Στη Νέα Υόρκη συνάντησα τα άλλα κορίτσια της Αμερικής, τα περίπλοκα και τα δύσκολα. Και βρέθηκα σε πάρτι πολλά, όχι σε άπλετες αμμουδιές αλλά σε κλειστούς, ασφυκτικούς χώρους με τις κινήσεις μετρημένες. Υπήρχε ένα πάρτι, στην ώριμη ηλικία μου, που επαναλαμβανόταν με κανονική συχνότητα. Εκεί έγινα συνομιλητής με μια συνεσταλμένη γυναίκα, με γκρίζα μαλλιά, έκφραση σοβαρή αλλά γλυκιά και με λόγια μετρημένα. Κι ενώ αυτό ήταν πάρτι χορού και ποτού, αυτή δεν χόρευε ποτέ αλλά καθόταν σε μια γωνία αποτραβηγμένη, με ένα τσιγάρο στο χέρι, στο δωμάτιο μακριά από τη μουσική όπου μαζεύονταν κάποιοι για κουβέντα. Ήταν μπαλαρίνα στα νιάτα της, μου είχε πει, και αργότερα δίδαξε χορό για πολλά χρόνια. Αφότου έχασε τον σύντροφο της, «σύντροφο μιας ζωής» είπε, είχε μετακομίσει στην πόλη αυτή. Εδώ όπου η μοναξιά σου βρίσκει παρέα. Τα λίγα που αντάλλασσα με την Γκέϊλ (αυτό ήταν το όνομα της), όταν συναντιόμαστε, ήταν κυρίως σχόλια για τα πολιτικά της εποχής. Ένας τρόπος ζωής και αυτός στη Νέα Υόρκη.
Σε ένα από εκείνα τα πάρτι, σαν φεύγαμε, βαθιά στη νύχτα, η σύντροφος μου δεν βρήκε το μαύρο παλτό της. Προφανώς, κάποιος που είχε φύγει νωρίτερα το είχε πάρει κατά λάθος από τη στοίβα παλτών που άφηναν οι καλεσμένοι πάνω στο κρεβάτι στην πρώτη κάμαρη πριν προχωρήσουν μέσα στο ξεφάντωμα. Την άλλη μέρα, τηλεφώνησε στην οικοδέσποινα η Γκέϊλ να της πει ότι είχε αφήσει εκεί το παλτό της και κατά λάθος είχε πάρει ένα άλλο πανομοιότυπο. Της είχε φανεί λίγο μεγάλο, είπε, αλλά το απόδωσε «σε όλο αυτό το βάρος που έχω χάσει τον τελευταίο καιρό». Έγινε η ανταλλαγή των παλτών, μα πριν κλείσει χρόνος έφτασαν τα άσχημα νέα. Η Γκέϊλ είχε υποκύψει στην αρρώστια που τη βασάνιζε τελευταία.
Κατόπιν έμαθα πολύ περισσότερα για τη ζωή της από όσα μου είχε πει η ίδια, όλα εκείνα τα χρόνια, στα πάρτι στο σπίτι των κοινών φίλων μας. Ότι το καλλιτεχνικό της όνομα ήταν Γκέϊλ Γκίλμορ και ήταν από τον Καναδά. Ότι στα δεκαπέντε της ήταν μπαλαρίνα των Les Grandes Ballet Canadiens στο Μοντρεάλ. Δέκα χρόνια αργότερα περίπου πήγε στο Χόλλυγουντ να δοκιμάσει την τύχη της στον σινεμά. Και εκεί είχε μικρούς ρόλους σε επεισόδια διαφόρων σήριαλ της Αμερικανικής τηλεόρασης και σε κινηματογραφικά έργα. Μα, πάνω απ’ όλα, είχε παίξει σε μερικά από τα μουσικά έργα του σινεμά που είχαν τον Έλβις Πρίσλεϋ σαν σταρ! Ήταν δηλαδή μια από τις ξανθιές που, παιδί ακόμα, τις έβλεπα στις οθόνες των κινηματογράφων της Τρίπολης, παραθεριστής τα καλοκαίρια, και με έκαναν να ονειρεύομαι τον εαυτό μου μαζί τους εκεί στην Αμερική! Τι σου είναι η ζωή! Γεμάτη θαύματα! Αλλά όπως τα θέλει αυτή… Να λοιπόν που μου έκανε το χατίρι να βρεθώ κοντά σε μια κοπέλα από τα μυθικά έργα του Έλβις! Όχι όμως στις αμμουδιές τού Ειρηνικού στην Καλιφόρνια, αλλά πολύ μακριά από εκεί, στις τσιμεντένιες ακτές της Νέας Υόρκης. Και όχι στα χρόνια της νεότητας… Ας είναι. Ακόμα και με καθυστέρηση η πραγματοποίηση δίνει χαρά. Ναι, ακόμα και έτσι είναι καλά.
Μαγνητισμός και Scarlet Johanson
Πρόκειται για ένα προοδευτικό Δημοτικό σχολείο στο Γκρήνουιτς Βίλλετζ, στην Ενδέκατη Οδό, ακριβώς πίσω από εκεί όπου ήταν το σπίτι του σπουδαίου Αμερικανού ποιητή e.e. cummings. Μια από τις εκπαιδευτικές φιλοσοφίες τού σχολείου ήταν ότι οι μεγαλύτεροι μαθητές θα πρέπει να διδάσκουν στους μικρότερους πράγματα που έχουν ήδη μάθει. Και αυτό γινόταν σε προσωπικό επίπεδο. Δηλαδή ένας προς έναν. Έτσι, δημιουργούσαν μια κοινότητα γνώσης ανάμεσα στα παιδιά και άνοιγαν τις πόρτες της μάθησης για τους μικρότερους ευκολότερα. Ταυτοχρόνως, βοηθούσε να αναπτύξουν ηγετικές ικανότητες οι μαθητές από τις μεγαλύτερες τάξεις. Έτσι πίστευαν.
Η κόρης μας ήταν στην Πέμπτη τάξη, και είχε αποφασισθεί ότι, εκείνη τη βδομάδα, οι μαθητές της τάξης της θα έκαναν μάθημα Φυσικής στους μαθητές της Τρίτης τάξης. Θα τους μάθαιναν τι είναι ο Μαγνητισμός και θα έκαναν μαζί τους και κάποια μικρά πειράματα. Έφεραν τους μεγαλύτερους μαθητές στην τάξη των «μικρών» και τους ταίριασαν. Η δική της μαθήτρια ήταν ένα ξανθό, μετρίου μεγέθους και εμφάνισης κοριτσάκι. Τίποτα το ξεχωριστό. Εκείνο που την εντυπωσίασε, όμως, ήταν το όνομα της. «Σκάρλετ» την έλεγαν. Δεν είχε περάσει πολύς καιρός από τότε που είχαμε παρακολουθήσει οικογενειακώς σε βίντεο, στο σπίτι, το έργο «Όσα παίρνει ο άνεμος». Και είχε κάνει εντύπωση στην κόρη μας η «Σκάρλετ Ο’Χάρα» (που την έπαιζε η ηθοποιός Βίβιαν Λι) σε εκείνο το έργο. Το όνομα Σκάρλετ, δηλαδή, ήταν ένα όνομα «κινηματογραφικό» στο μυαλό τής κόρης μας. Δεν ήξερε, μέχρι τότε, καμία άλλη με το όνομα αυτό! Πέρα από το όνομα, όμως, είχε παρατηρήσει πόσο ήσυχη ήταν η μικρή μαθήτρια της, πόσο προσεχτικά άκουγε αυτά που της εξηγούσε για τις αόρατες δυνάμεις του μαγνητισμού, με πόση περίσκεψη απαντούσε στις ερωτήσεις της, και πόσο επιμελώς ακολουθούσε στα πειράματα τις οδηγίες. Αυτά θυμόταν.
Εκείνο το μάθημα, και εκείνο το συναπάντημα, με όσα είχε συγκρατήσει στη μνήμη της η κόρη μας, απόκτησαν ιδιαίτερο νόημα πολύ αργότερα, στην ενήλικη ζωή της. Και επίσης η πλατύτερη σημασία τής έννοιας μαγνητισμός, η αμέριστη προσοχή τής μικρής μαθήτριας της στο αντικείμενο τής σπουδής της, καθώς και η πειθαρχία της στο να εκτελεί αυτό που απαιτούσε το πείραμα για να επιτύχει. Απόκτησαν ιδιαίτερο νόημα όλα αυτά γιατί η μικρή μαθήτρια Σκάρλετ, σε εκείνο το σχολείο τού Βίλλετζ, είχε γίνει τώρα η μεγάλη Σκάρλετ Γιοχάνσον τού σινεμά!
Και η κόρη μας συνέχισε να ερευνά τα αινίγματα τής επιστήμης. Και όταν ξαναθυμήθηκε αυτή την ιστορία, αναλογίστηκε φαινόμενα μαγνητισμού για τους μηχανισμούς τής μνήμης. Εκείνη η κοινή τους εμπειρία γερά δεμένη στο μυαλό τής μίας, ίσως να είναι για πάντα χαμένη από το νου τής άλλης, της μικρής της μαθήτριας, καθώς ο φορτισμένος κόσμος τής “show biz”, μαγνητικά, την έχει αποσπάσει για τα καλά από τα παλιά.
