γράφει ο Γεώργιος Νικ. Σχορετσανίτης
Το «Εις Μνήμην» (‘In Memoriam’. Alfred A. Knopf. 2023) είναι το πρώτο μυθιστόρημα της Άλις Γουίν (Alice Winn, γεν. 1992), ένα πραγματικά συγκινητικό πολυσέλιδο κείμενο με φόντο τα επώδυνα χρόνια που σημαδεύτηκαν ανεπανόρθωτα από τις λυσσαλέες μάχες των χαρακωμάτων του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Ακολουθεί κατά πόδας και εκ του σύνεγγυς τις ζωές δύο Άγγλων μαθητών, του Χένρι Γκοντ και του Σίντνεϊ Έλγουντ, η βαθιά φιλία των οποίων και η κρυφή αγάπη του ενός για τον άλλο, δοκιμάζονται από την ανεξέλεγκτη και πρωτοφανή βιαιότητα του πολέμου. Καθώς εγκαταλείπουν τον ειδυλλιακό κόσμο του κολλεγίου Πρεσούτ όπου φοιτούσαν για τα χαρακώματα της Ευρώπης, έρχονται σε άμεση επαφή με την ανθρώπινη απώλεια, το τραύμα, σωματικό και ψυχικό, και την κατάρρευση των ιδανικών που κάποτε είχαν βαθιά ριζωμένα μέσα τους. Η Γουίν, περίτεχνα, υφαίνει μια συγκλονιστική, λυρική απεικόνιση της νεότητας που συντρίβεται βιαίως και αποδεικνύει, στο τέλος, ότι ακόμη και εν μέσω όλων αυτών των καταστάσεων, η αγάπη και η ελπίδα σε τούτο τον κόσμο μπορούν ακόμα να επιβιώσουν και γιατί όχι να πάνε ένα βήμα παραπέρα.
Το κολλέγιο Πρεσούτ στην Αγγλία, είναι χώρος βυθισμένος στην γνωστή βρεττανική παράδοση, όπου τα νεαρά αγόρια σπουδάζουν, ενδιαμέσως απαγγέλλουν ποίηση, αθλούνται και ονειρεύονται δόξα, φήμη και πολυποίκιλες μελλοντικές επιτυχίες. Ο Σίντνεϊ Έλγουντ και ο Χένρι Γκοντ, είναι στενοί φίλοι. Όμως βαθύτερα, σε εκείνον τον εύθραυστο κόσμο εξυφαίνεται ένας δεσμός τον οποίο δεν μπορούσαν να αποδεχτούν πλήρως, και ο οποίος σύντομα θα διαλυόταν. Ο Γκοντ τρέφει κρυφό έρωτα για τον Έλγουντ, αλλά εκείνος αγωνίζεται με τις πολλαπλές του ανασφάλειες. Καθώς η αγάπη τους για το έθνος και τα ρομαντικά οράματα πολέμου σαρώνουν το σχολείο και τις ηλικίες τους, ο θάνατος αρχίζει να πλησιάζει με τις απώλειες συμμαθητών, που μνημονεύονται σταδιακά στην σχολική εφημερίδα Πρεσούτιαν. Από αυτό το δίδυμο, πρώτος κατατάσσεται στο στρατό ο Γκοντ, ωθούμενος από προσωπικές συγκρούσεις και τον ακολουθεί ο Έλγουντ αφήνοντας πίσω την συντετριμμένη από το γεγονός μητέρα και την ξεθωριασμένη αθωότητα της σχολικής ζωής. Τα λιβάδια και όλο το περιβάλλον του κολεγίου, μένουν πλέον πίσω μαζί με τα νεανικά τους χρόνια. Τώρα μπροστά τους βρίσκεται η βίαιη και απάνθρωπη πραγματικότητα του πολέμου των χαρακωμάτων στην Ευρώπη. Ο Γκοντ και ο Έλγουντ, ως στρατιώτες, αντιμετωπίζουν την οικτρή καθημερινότητα των χημικών αερίων, της ακατανίκητης λάσπης και του ενεδρεύοντος θανάτου, ενώ πολλά υψηλά ιδανικά τους γρήγορα διαβρώνονται.
Ο Χένρι Γκοντ συλλαμβάνεται από τα γερμανικά στρατεύματα και αποστέλλεται σε στρατόπεδο αιχμαλώτων πολέμου, ενώ ο Έλγουντ, πιστεύοντας ότι είναι νεκρός, βυθίζεται στην απελπισία, με την ρομαντική κάποτε ποίησή του να γίνεται τώρα πικρή και ωμή, αντανακλώντας τον εσωτερικό του κόσμο. Εν τω μεταξύ, ο Γκοντ μαζί με συγκρατούμενούς του θέτουν σε εφαρμογή απόπειρες απόδρασης. Τόσο στα χαρακώματα, όπως και στην αιχμαλωσία, η επιβίωση των νέων γίνεται λιγότερο θέμα ιδεολογίας και περισσότερο προσκόλλησης σε στιγμές ανθρώπινης σύνδεσης. Η όποια σχέση μεταξύ του Γκοντ και του Έλγουντ, σκιαγραφούνται από την απόσταση, τη θλίψη και την ενοχή και καθώς ο πόλεμος συνεχίζεται, στο κείμενο ξεδιπλώνονται η διάβρωση της νεότητας, των ονείρων και της ίδιας της ανθρωπιάς. Αργότερα, οι Έλγουντ και Γκοντ συναντιούνται σε ένα στρατιωτικό νοσοκομείο, φέροντας ο καθένας τα σωματικά και ψυχολογικά τραύματα των δοκιμασιών τους, όπως τόσο χαρακτηριστικά περιεγράφησαν αργότερα και με λεπτομέρεια στο γνωστό σύνδρομο ‘shell shock syndrome’ ή σύνδρομο του μετατραυματικού στρες από το οποίο υπέφεραν πολλοί στρατιώτες του συγκεκριμένου πολέμου, τόσο κατά την διάρκειά του όσο και μετά από αυτόν. Οι ήρωές μας, άσχημα τραυματισμένοι, αγωνίζονται τώρα να επανασυνδεθούν, ατενίζοντας ταυτόχρονα παρελθόν και μέλλον, μια κατάσταση που περιπλεκόταν έτι περαιτέρω από την ενοχή τους ως επιζώντων και την απώλεια των αγαπημένων τους συμμαθητών. Τα επακόλουθα του πολέμου δεν είναι εύκολα για αυτούς, γιατί η καταστροφή του πολέμου δεν τελείωσε με τις μάχες στα χαρακώματα, ανάμεσα όμως στα ανθρώπινα ερείπια αναδύεται και κάποια ελπίδα, πλησιάζοντας ο ένας τον άλλο. Το περιεχόμενο της ποίησης του Έλγουντ κατακλύζεται τώρα από θλίψη αντί για τα συνήθη πατριωτικά ιδανικά, ενώ η όλη διαδικασία της επούλωσης δρομολογείται αργά και πολλάκις επώδυνα, σε έναν κόσμο που έχει αλλάξει προσωπείο αμετάκλητα.
Ο Σίντνεϊ Έλγουντ είναι χαρισματικός και πολύπλευρος χαρακτήρας, αλλά με ανασφάλειες, ιδιαίτερα στη σχέση του με τον Χένρι Γκοντ. Η μητέρα του προφανώς έχει επηρεάσει βασικές πτυχές του χαρακτήρα του, όπως αντανακλάται από την απόφασή του να καταταγεί, παρά το καταστροφικό συναισθηματικό κόστος για την οικογένειά του. Ωστόσο, σταδιακά υφίσταται δραστική μεταμόρφωση. Η ποίηση γίνεται η διέξοδός του από τη θλίψη, την οργή, την απελπισία και τις πικρές αντανακλάσεις της βαρβαρότητας του πολέμου, ιδιαίτερα αφότου πιστεύει ότι ο Γκοντ είναι νεκρός, αλλά αργότερα, αν και σωματικά σημαδεμένος και συναισθηματικά κατακερματισμένος, εξακολουθεί να αναζητά κάποιο νόημα απεγνωσμένα. Η επανένωσή του με τον Γκοντ του προσφέρει μια αχτίδα ελπίδας, αν και στην πραγματικότητα είναι σημαδεμένη με την οδυνηρή επίγνωση ότι το κοινό τους τραύμα θα επηρεάζει για πάντα την κοινή τους ζωή. Ο Χένρι Γκοντ, περισσότερο εσωστρεφής, παλεύει με τα αισθήματά του για τον Σίντνεϊ Έλγουντ, τον οποίο αγαπά αλλά δεν μπορεί να εξομολογηθεί την αγάπη του λόγω των κοινωνικών περιορισμών της εποχής τους. Ο χαρακτήρας του δοκιμάζεται καθώς βιώνει την πραγματικότητα του πολέμου, αλλά όταν αιχμαλωτίζεται και φυλακίζεται σε στρατόπεδο αιχμαλώτων πολέμου, η ανθεκτικότητα και η αποφασιστικότητά του βρίσκονται σε πλήρη εξέλιξη. Μπροστά του απλώνεται η μεταμορφωτική γι’ αυτόν περίοδος. Ο βαθύς δεσμός του με τον Έλγουντ τον στηρίζει στις σκοτεινότερες στιγμές, αν και η συναισθηματική του πάλη με την ενοχή του επιζώντος και ο φόβος της απώλειας εκείνου είναι πάντα εκεί. Όταν, τελικά ξαναβρίσκονται με τον Έλγουντ και ομολογεί ευθέως την αγάπη του, η σχέση τους μετατρέπεται σε ανοιχτή δέσμευση, συμβολίζοντας την εύθραυστη ελπίδα ανάμεσα στα συντρίμμια του πολέμου.
Μπορεί το ‘In Memoriam’ να κυριαρχείται από τη σχέση των Έλγουντ και Γκοντ, αλλά και οι υπόλοιποι χαρακτήρες παίζουν επίσης κρίσιμο ρόλο στην ανάπτυξη του συναισθηματικού τοπίου της ιστορίας. Κάποιοι χάνονται τόσο άδικα, υπενθυμίζοντας έτσι σε όλους το πεπερασμένο της ζωής και της αδυσώπητης φύσης του θανάτου στον πόλεμο. Άλλοι, όπως ο Άρτσι Πρίτσαρντ και ο Γκίντιον Ντέβι, λειτουργούν ως συναισθηματικές άγκυρες και καίριο στήριγμα για τον Γκοντ κατά τη διάρκεια της παραμονής του στο στρατόπεδο αιχμαλώτων, αποδεικνύοντας την σημασία της συντροφικότητας και της συναισθηματικής υποστήριξης απέναντι σε ένα συντριπτικό τραύμα. Η οδύνη και συντριβή της μητέρας του Έλγουντ για την απόφασή του να καταταγεί, προσθέτει μια επιπλέον προσωπική πτυχή στην ιστορία, τονίζοντας το χάσμα μεταξύ των γενεών και το προσωπικό κόστος του πολέμου που συχνά επισκιάζονται από τον πατριωτικό ζήλο.
Στο μυθιστόρημα, το θέμα της ταυτότητας ερευνάται διεξοδικά, ιδιαίτερα μέσα από τις εμπειρίες των δύο κύριων χαρακτήρων πριν, κατά τη διάρκεια και μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Τις φρικαλεότητες, από μια μεριά, των μαχών και τις βαθιές προσωπικές κρίσεις που αντιμετωπίζουν, από την άλλη. Καθώς οι νέοι έρχονται αντιμέτωποι με τα σωματικά και ψυχολογικά τραύματα, οι προπολεμικές τους ταυτότητες θρυμματίζονται, οπότε κρίνεται επιτακτικός ο επαναπροσδιορισμός του εαυτού τους σε έναν καινούργιο πια κόσμο στον οποίο δεν υφίστανται πλέον οι δομές ή τα ιδανικά που κάποτε τους συνέδεαν. Η περαιτέρω πορεία τους μέσα στο ταξίδι της αυτογνωσίας αναδεικνύει τη βαθιά μεταμόρφωση που συνεπάγεται ο πόλεμος στην προσωπική ταυτότητα, αφήνοντας συχνά ουλές που δεν μπορούν εύκολα να επουλωθούν. Το θέμα της αγάπης απεικονίζεται τόσο ως πηγή σημαίνουσας συναισθηματικής υποστήριξης, ως ήσυχη αλλά ισχυρή δύναμη, αλλά παράλληλα λειτουργεί και σαν επώδυνο φορτίο σε μια κοινωνία που καταπνίγει συναισθήματα, όπως εν προκειμένω η κρυφή αγάπη του Γκοντ για τον Έλγουντ. Το βάρος των ανείπωτων συναισθημάτων τους, που επιδεινώνεται δραματικά από τις φρικαλεότητες του πολέμου των χαρακωμάτων και την συνεχή απειλή του θανάτου, μεταμορφώνει την υφιστάμενη σχέση τους σε εύθραυστη ισορροπία λαχτάρας, ενοχής και φόβου.
Η διττή φύση της αγάπης, ως αναγκαιότητα και αγώνας, κατευθύνει ικανό μέρος της συναισθηματικής έντασης στο μυθιστόρημα, αναδεικνύοντας τελικά την πολυπλοκότητα της ανθρώπινης σχέσης ειδικά σε ακραίες συνθήκες. Η προκύπτουσα απογοήτευση των χαρακτήρων όταν ο νεανικός ιδεαλισμός τους συγκρούεται με την άγρια πραγματικότητα του πολέμου, είναι διάχυτη στο μυθιστόρημα. Οι έννοιες τιμής, καθήκοντος και δόξας του πολέμου, οι οποίες ενισχύονται από το εκπαιδευτικό τους περιβάλλον στο κολέγιο και αντικατοπτρίζονται μέσα στη λογοτεχνική κουλτούρα της σχολής και στις εξιδανικευμένες απεικονίσεις των γραπτών τους, αργά και σταθερά διαλύονται από τις φρικτές εμπειρίες του πολέμου των χαρακωμάτων, των επιθέσεων με επικίνδυνα χημικά αέρια, του σωματικού ακρωτηριασμού και της συνεχούς απειλής του θανάτου. Ο νεανικός ιδεαλισμός αντικαθίσταται από τον ψυχρό πραγματισμό, όπου η επιβίωση γίνεται ο μοναδικός σκοπός. Η συγκεκριμένη δραματική μετατόπιση των νεανικών ονείρων και πεποιθήσεων στη σκληρή πραγματικότητα του πολέμου, υπογραμμίζει με οδυνηρό τρόπο το ψυχολογικό κόστος της σύγκρουσης. Το θέμα του ψυχολογικού τραύματος στο μυθιστόρημα εξερευνάται μέσα από τις εσωτερικές μάχες των χαρακτήρων, οι οποίες συνεχίζονται πολύ μετά το τέλος των σωματικών μαχών στα χαρακώματα, όπως άλλωστε τόσο γλαφυρά και επιστημονικά περιγράφονται στο προαναφερόμενο ψυχολογικό σύνδρομο. Για τον Έλγουντ, οι εμπειρίες του στις πολύνεκρες μάχες, πυροδοτούν τη σοβαρή ψυχολογική διάλυση, που πλημμυρίζεται από ενοχές, οργή και ένα αυξανόμενο αίσθημα απελπισίας για τους επιζώντες. Η ποίησή του, πια, γίνεται το όχημα αντιμετώπισης του τραύματός του, μετατοπιζόμενος από ιδεαλιστικές σκέψεις σε πικρούς, απογοητευμένους στίχους που αντικατοπτρίζουν την απώλεια της νεανικής του αθωότητας και το βάρος του πόνου που τον συνθλίβει. Η συγγραφέας του βιβλίου, εξετάζει, μελετά και αναλύει επιδέξια πώς το τραύμα αναδιαμορφώνει όχι μόνο το παρόν αλλά και το παρελθόν, διαστρεβλώνοντας τις μνήμες και αφήνοντας μόνιμες συναισθηματικές πληγές που δεν μπορούν να σβηστούν εύκολα, επηρεάζοντας τις προσπάθειες των χαρακτήρων να ξαναχτίσουν τη ζωή τους με το πέρας του πολέμου. Και τότε οι Έλγουντ και Γκοντ αναγκάζονται να έρθουν πρόσωπο με πρόσωπο με τις βαθιές αλλαγές τόσο στους εαυτούς τους όσο και στον κόσμο γύρω τους. Αντιμετωπίζουν την σχετική περιφρόνηση από τους πολίτες που δεν μπορούν να κατανοήσουν τις επώδυνες εμπειρίες τους, και πρέπει ταυτόχρονα να διαχειριστούν τις παραμέτρους της ενοχής των επιζώντων και τα συναισθηματικά κατάλοιπα των απωλειών. Παρά τις όποιες προκλήσεις που αντιμετωπίζουν, ο δεσμός τους δρομολογεί μια μορφή θεραπείας, την ανασυγκρότηση η οποία τώρα δεν αφορά μόνο τη σωματική ανάρρωση, αλλά και την αργή, επώδυνη διαδικασία αποδοχής των νέων τους ταυτοτήτων.
Alice Winn, In Memoriam. Μετάφραση: Άγγελος Αγγελίδης. Εκδόσεις Ίκαρος. Μάιος 2025. Αθήνα
