γράφει ο Γεώργιος Νικ. Σχορετσανίτης
Στο μυθιστόρημα ‘Η επανάσταση της σελήνης’ (La rivoluzione della luna, 2013) του Αντρέα Καμιλλέρι, ξεδιπλώνεται η ιστορία μιας τρομερής γυναίκας, ενώ θίγονται ποικιλοτρόπως και τα πολλαπλά οφέλη της έννοιας της φιλίας. Εδώ δεν υπάρχει ο γνωστός μας επιθεωρητής Μονταλμπάνο, ούτε όλα εκείνα που είχαμε γνωρίσει σε προηγούμενα βιβλία του Σικελού συγγραφέα, αλλά η πρωταγωνίστρια της ιστορίας, η ντόνα Ελεονόρα ντι Μόρα, ένας λογοτεχνικός χαρακτήρας που αποκαθίσταται πλήρως στην ιστορική μνήμη. Η πνευματώδης και διακριτικά ειρωνική γραφή του Καμιλλέρι, έκανε την ιστορία ετούτη απολαυστικό και συναρπαστικό ανάγνωσμα το οποίο αργά και σταθερά βυθίζει τον αναγνώστη στον άγνωστο κόσμο της Σικελίας του 17ου αιώνα. Βρισκόμαστε, λοιπόν, στο Παλέρμο του 1677, και εδώ συναντάμε την Ελεονόρα ντι Μόρα, μια τρομακτικά όμορφη και ατίθαση γυναίκα, η οποία αμέσως μετά τον θάνατο του συζύγου της, αντιβασιλέα Άνχελ ντε Γκουζμάν, προβαίνει σε μια γρήγορη και αξέχαστη εμφάνιση στην αρχή του βιβλίου, συμπίπτοντας με την αναχώρηση του συζύγου της από αυτόν τον γήινο κόσμο. Ο Δον Άνχελ όταν είχε έρθει στην πόλη δύο χρόνια νωρίτερα για να αναλάβει τη θέση του αντιβασιλέα της Ισπανίας στη Σικελία, εντυπωσίασε τους πάντες που τον αντίκρυζαν, κυρίως για τη μικρή ηλικία και την ισχνότητά του. Ένα μήνα αργότερα, κατέφτασε επίσης από την Ισπανία και η σύζυγός του, η Ελεονόρα ντε Μόρα, που παρέμεινε έως τότε εσώκλειστη σε ένα μοναστήρι όπου είχε εκπαιδευτεί, μεταξύ των άλλων, και στην ιταλική γλώσσα. Ο γάμος του συγκεκριμένου ζεύγους κράτησε δυστυχώς πολύ λίγο λόγω του θανάτου του Ντον Άνχελ, ο οποίος τελευταία είχε παχύνει τόσο πολύ από μια ασθένεια, που ομοίαζε ωσάν «χοίρος πάχυνσης», όπως αποκαλείται στο κείμενο του Καμιλλέρι. Παρά το γεγονός ότι ήταν καλός και έντιμος αντιβασιλέας, η ασθένειά του οδήγησε σε αλαζονεία και αυθαιρεσία τους συμβούλους του, τακτοποιώντας όχι μόνο τις προσωπικές τους υποθέσεις, αλλά παράλληλα των συγγενών και των φίλων τους. Οι σύμβουλοι σκέφτηκαν να αναλάβουν την διοίκηση της περιοχής μετά τον θάνατο του Ντον Άνχελ, αλλά εκείνος είχε διαφορετική γνώμη αφού στην γραπτή του διαθήκη είχε αφήσει ρητή διαταγή ότι θα τον αντικαθιστούσε η χήρα του και έτσι παρά τις δολοπλοκίες και τις φιλοδοξίες ορισμένων ευγενών, η ντόνα Ελεονόρα έγινε αντιβασιλέας και κατάφερε να κυβερνήσει το Παλέρμο για μικρό χρονικό διάστημα, μέχρι το χρονικό διάστημα, βεβαίως, που ανακλήθηκε στην Ισπανία. Ο χαρακτήρας της γίνεται αμέσως αρεστός στον αναγνώστη, καθώς ξεδιπλώνει σταδιακά και επιδεικνύει την ικανότητά της να χρησιμοποιεί την δύναμή της για να διορθώνει τις πολλαπλές αδικίες εις βάρος των φτωχών και των ευάλωτων πολιτών που διαπράττονται από τους πλούσιους και ισχυρούς, συνηθισμένους διαχρονικά στην εκμετάλλευση και την άσκηση βίας στον λαό και τη γη της Σικελίας. Υποτιμημένη και απογοητευμένη επειδή είναι γυναίκα, και μάλιστα νέα και όμορφη, αποκαλύπτεται προικισμένη από εντελώς διαφορετικές ιδιότητες, αποφεύγοντας έξυπνα τις πλεκτάνες που επινοούνται για να την αποδυναμώσουν και να την εξαλείψουν από το προσκήνιο των πολυποίκιλων εξελίξεων της σικελικής μεγαλονήσου. Το πρώτο πράγμα που εντυπωσιάζει στην Ελεονόρα είναι η ομορφιά της, όπως άλλωστε παραδέχονται όλοι στη Σικελία, αλλά σύντομα διαπιστώνουμε ότι δεν είναι η ομορφιά της εκείνη που εντυπωσιάζει και γίνεται αντιληπτό από τον περίγυρό της. Η Ελεονόρα ντε Μόρα κυβερνά το Παλέρμο διαφορετικά απ’ ότι ένας άντρας, και το κάνει με αποφασιστικότητα, ευαισθησία και νοημοσύνη. Μειώνει την τιμή του ψωμιού, ελαττώνει τους φόρους για τους φτωχότερους και ασθενέστερους πολίτες και προσφέρει προίκες σε φτωχές και μειονεκτούσες νεαρές γυναίκες, ασκώντας παράλληλα έντονη κριτική στις αδικίες και τη βία που διαπράττει η Ιερά Εξέταση στο όνομα της υποτιθέμενης θεϊκής θέλησης. Η διακυβέρνησή της, ωστόσο, διήρκεσε μόνο όσο διαρκεί ένας σεληνιακός κύκλος και στη συνέχεια τερματίστηκε λόγω της παρέμβασης των εκκλησιαστικών παραγόντων και των ευγενών, οι οποίοι ήταν αντίθετοι στην παρουσία γυναικών στην κυβέρνηση και στην γενικότερη κοινωνική επανάσταση που είχε προκαλέσει η παρουσία της και περισσότερο η περίοπτη θέση που κατείχε.
Σε αυτό το μυθιστόρημα, η ρομαντική αγάπη δεν βρήκε θέση, παρά μόνο στον Ντον Σεραφίνο, τον γιατρό του αντιβασιλέα, ο οποίος ερωτεύτηκε από την πρώτη στιγμή που είδε την ντόνα Ελεονόρα και, από εκείνη τη στιγμή, τής έμεινε πιστός για πάντα. Σε ολόκληρο το βιβλίο, υπάρχουν επεισόδια τόσο συναρπαστικά που σε κάνουν να νιώθεις σαν να βρίσκεσαι εκεί μέσα στην ιστορία, ακριβώς τη στιγμή που συμβαίνει, επειδή σκιαγραφεί την ικανότητα μιας γυναίκας να ασκεί την εξουσία με επιδεξιότητα χωρίς να συμμορφώνεται με το ανδρικό μοντέλο, το οποίο πολύ συχνά αποτελεί πηγή βίας και καταπίεσης, να λαμβάνει αποφάσεις που ωφελούν τον λαό και φυσικά την αποφασιστικότητά της να αντιστέκεται σε όσους την έβλεπαν ως εμπόδιο στα προσωπικά τους συμφέροντα.
Για την ιστορία, η Ελεονόρα ντε Μόρα (περ. 1642–1706) ήταν Ισπανίδα ευγενής γνωστή για τη σύντομη θητεία της ως αντιβασιλέας της Σικελίας, για έναν μήνα το 1677, την οποία επαναφέρει στη μνήμη και στο ενδιαφέρον μας, εν προκειμένω, το μυθιστόρημα ‘Η επανάσταση της σελήνης’ του Αντρέα Καμιλλέρι. Ήταν, δεν λησμονούμε, η μόνη γυναίκα με κυβερνητική και διοικητική εξουσία σε μια εποχή που οι γυναίκες κυβερνούσαν στην ουσία μόνο το εσωτερικό του σπιτιού τους. Ο Αντρέα Καμιλλέρι βρίσκει ερεθίσματα αυτής της επανάστασης στις σελίδες της ιστορίας και χτίζει πάνω σε αυτήν ένα μυθιστόρημα γεμάτο εφευρετικότητα και πάθος, αφού σε αυτό το σύντομο χρονικό διάστημα άφησε πίσω της ένα σύστημα εξαιρετικά καλής, σωστής, ζηλευτής και κυρίως πρωτόγνωρης διακυβέρνησης του τόπου.
(Andrea Camilleri, Η επανάσταση της σελήνης. Μετάφραση: Φωτεινή Ζερβού. Εκδόσεις Πατάκη. Νοέμβριος 2024. Αθήνα)
