συνέντευξη στον Ιάσονα Νεύρη
Ο Δρ. Θεόδωρος Παπακώστας εξέδωσε πρόσφατα το “Ένας Αιγύπτιος, ένας Βαβυλώνιος και ένας Βίκινγκ μπαίνουν σε ένα μπαρ” (εκδ. Key Books) θέτοντας ακόμα μία ψηφίδα στο μωσαικό της εκλαΐκευτικής αρχαιολογίας. Αυτό μας παρακίνησε για την παρακάτω συνέντευξη.
Τι σας ενέπνευσε να γράψετε αυτό το βιβλίο με έναν τόσο πρωτότυπο τίτλο και ύφος;
Μετά από 2 βιβλία ενηλίκων και 2 για παιδιά σχετικά με την ελληνική αρχαιότητα, ένιωσα πως ήταν η ώρα να συστήσω στο ελληνικό κοινό και άλλους πολιτισμούς. Θεωρώ πως το αναγνωστικό κοινό εν Ελλάδι ήταν ήδη έτοιμο και διψασμένο για το ταξίδι της ανακάλυψης άλλων αρχαίων πολιτισμών και αντικειμενικά, λόγω έντονης παρουσίας μου στα κοινωνικά δίκτυα, μου το ζητούσε μεγάλη μερίδα του κοινού. Επομένως ήταν νομοτελειακό να ανοίξω το συγγραφικό μου έργο και σε αρχαιολογίες πέραν του ελλαδικού χώρου. Ούτως ή άλλως η σφαιρικότητα της ανθρώπινης ιστορίας δίνει καλύτερη κατανόηση του τι είναι ο άνθρωπος στο πέρασμα των αιώνων.
Πώς διαλέξατε τους συγκεκριμένους πολιτισμούς (Αιγύπτιοι, Βαβυλώνιοι, Βίκινγκ);
Οι δυο πρώτοι είναι οι αρχαιότεροι και ο τελευταίος είναι πολύ διαφορετικός. Δεν είναι καν ‘αρχαίος’. Αλλά ήθελα να δείξω και αυτό ακριβώς: Ο ανθρώπινος πολιτισμός είναι κάτι πολυδιάστατο. Δεν έχει μόνο η απώτερη αρχαιότητα αίγλη και αξία ή ενδιαφέρον αλλά κάθε έκφανση και περίοδος της ανθρώπινης ιστορίας. Έτσι, ξεκινάμε με Αίγυπτο, λόγω δημοφιλίας και επίδρασης στον ελληνικό κόσμο διαχρονικά, συνεχίζουμε με Μεσοποταμία που είναι η απαρχή όλων, και τελειώνουμε με Βίκινγκς που μας προσφέρουν κάτι τελείως διαφορετικό.
Αν μπορούσατε να προσθέσετε κι έναν ακόμα «θαμώνα» στο μπαρ, ποιον λαό ή πολιτισμό θα βάζατε και γιατί;
Πάρα πολλούς και θα έρθουν και άλλοι σε μελλοντικό βιβλίο! Σίγουρα θα ήθελα να καταπιαστώ με Κέλτες αλλά και με πολιτισμούς της αμερικανικής ηπείρου, Μάγιας και Ίνκας.
Πόσο δύσκολο είναι να ισορροπεί κανείς ανάμεσα στην επιστημονική ακρίβεια και στο χιούμορ;
Δεν ξέρω. Το μόνο που ξέρω είναι δυο πράγματα: Το χιούμορ χαλαρώνει και ηρεμεί, μας αφοπλίζει και μας ετοιμάζει να πάρουμε την επιστημονική πληροφορία χωρίς την πίεση της ‘διδασκαλίας, και δεύτερον είναι υποκειμενικό. Σε κάποιους δεν θα αρέσει. Το ήξερα εξαρχής και το σέβομαι, όπως ξέρουμε όλοι πως δεν βρίσκουν όλοι οι άνθρωποι όλα τα αστεία ως όντως… αστεία. Κάτι δουλεύει για μένα και κάτι για σένα. Αν προσπαθούσα να αρέσω πάντα και σε όλους, θα αποτύχαινα σίγουρα.
Σε τι διαφέρει το να μιλάμε για την Ιστορία με όρους καθημερινότητας αντί με κλασική ακαδημαϊκή γλώσσα;
Διαφέρει στον σκοπό. Επ’ ουδενί κανείς ειδικός επιστήμονας, ούτε εγώ φυσικά, δεν θα υποστήριζε ότι ο ακαδημαϊκός λόγος και η ορολογία θα έπρεπε να καταργηθούν. Κάποια κοινά τα χρειάζονται και αυτά και έχουν την ουσία τους. Πρέπει όμως να μπορούμε να μεταφράσουμε την αρχαιογνωστική πληροφορία ώστε να φτάσει και σε άλλα κοινά. Δεν είναι όλα τα κοινά προσβάσιμα με τον ίδιο τρόπο. Το βασικό είναι να μην υποτιμάμε τα κοινά που δεν θέλουν την ακαδημαϊκή γλώσσα.
Πιστεύετε ότι ο τρόπος που διδάσκεται η Ιστορία στο σχολείο απομακρύνει τους νέους από το αντικείμενο;
Δυστυχώς το πιστεύω ακράδαντα. Δεν συνηθίζω και δεν μου αρέσει να τονίζω κακώς κείμενα και να γίνομαι κατακριτικός αλλά αυτό δεν μπορώ να το παραβλέψω. Θεωρώ ότι το Υπουργείο Παιδείας εδώ και δεκαετίες επιλέγει να βομβαρδίζει τα παιδιά με υπερβολική πληροφορία και με υπερπληθώρα στοιχείων, και μάλιστα με γλώσσα στεγνή και άκαμπτη και αυτό ξεκάθαρα απομακρύνει τα παιδιά από το ωραίοτερο μάθημα!
Αν έπρεπε να μας πείτε ένα «άγνωστο fun fact» από τα τρία αυτά πολιτισμικά περιβάλλοντα, ποιο θα ήταν;
Ότι ήδη από την Μεσοποταμία μας σώζονται περιγραφές όπως μια πολύ κακή κριτική αγοράς προϊόντος (όπως κάνουμε σήμερα στο διαδίκτυο) ή το γράμμα ενός εφήβου στη μητέρα του που της γκρινιάζει που δεν του αγοράζει νέα ρούχα ενώ οι συμμαθητές του έχουν καινούργια. Σκηνές δηλαδή που θα βλέπαμε και σήμερα γύρω μας.
Τι νομίζετε ότι έχουν να μας διδάξουν οι αρχαίοι λαοί για τον σύγχρονο κόσμο μας;
Τα λάθη μας, την ανωτερότητά μας και την ανθρωπιά μας. Κάθε κοινωνία είχε τα πάντα μέσα της με διαφορετικό τρόπο, και το καλό και το κακό, το φως και το σκοτάδι.
Υπάρχουν «παρεξηγήσεις» ή μύθοι που θέλατε να καταρρίψετε με αυτό το βιβλίο;
Δεν θέλω να κατευθύνω το αναγνωστικό κοινό. Προσπαθώ να μη δώσω μασημένη τροφή ούτε να πάω τους αναγνώστες σε συγκεκριμένες πεποιθήσεις που μπορεί να έχω εγώ. Εμένα για παράδειγμα μου κάνει αλγεινή εντύπωση ότι πάρα πολλά στοιχεία της Βίβλου προέρχονται από μυθικά έπη της Μεσοποταμίας και πάρα πολύς κόσμος τα αγνοεί. Δεν θα εκφέρω καμία γνώμη, θετική ή αρνητική για αυτό, αλλά θα παραθέσω τις ομοιότητες. Ο καθένας θα τις ερμηνεύσει όπως κρίνει.
Αν έπρεπε να συνοψίσετε το βιβλίο σε ένα μήνυμα-κλειδί για τον σημερινό αναγνώστη, ποιο θα ήταν;
Όσο ανακαλύπτουμε τους ανθρώπινους πολιτισμούς, σπάμε στερεότυπα, νικάμε εμμονές, ρατσισμούς και συμπλέγματα και ερωτευόμαστε ακόμη περισσότερο την ίδια την ανθρωπότητα.
Είστε αρχαιολόγος αλλά και συγγραφέας. Ποια είναι η μεγαλύτερη πρόκληση όταν προσπαθείτε να κάνετε την επιστήμη προσβάσιμη στο ευρύ κοινό;
Την μεγαλύτερη πρόκληση την πέτυχα ήδη και δεν το έκανα καν εγώ. Ηταν να με αποδεχτεί, να με αγκαλιάσει και να με στηρίξει η ακαδημαϊκή και επιστημονική κοινότητα. Αυτό ήρθε από μόνο του και είμαι ευγνώμων. Συνάδελφοι εγνωσμένου κύρους προλογίζουν τα βιβλία μου, καθηγητές πανεπιστημίου που θαύμαζα και θαυμάζω με καλούν στα μαθήματά τους. Αυτά όλα αποδεικνύουν ότι δεν είμαστε η κοινωνία που νομίζουμε ότι είμαστε. Έχουμε και την κακεντρέχεια όντως. Υπάρχουν και αυτοί οι συνάδελφοι. Αλλά προτιμώ να κοιτώ προς το φως και τους ανθρώπους που με στήριξαν.
Βλέπετε αυτό το βιβλίο σαν αρχή μιας σειράς με «παρέες» διαφορετικών πολιτισμών;
Σίγουρα θα υπάρξει και άλλο. Προς το παρόν θα ξαναγυρίσω στον αρχαίο ελληνικό κόσμο γιατί έχω κάποιες συγκλονιστικές ιστορίες να πω που δεν έχουν ακόμη ξεδιπλωθεί μπροστά στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό. Αλλά συντομα θα επανέλθω και με άλλους πολιτισμούς.
Τι αντιδράσεις σας συγκίνησαν περισσότερο από τους αναγνώστες;
Αυτό που με μαγεύει είναι όταν εντοπίζουν πράγματα που δεν τα είχα καταλάβει ούτε εγώ για τους πολιτισμούς αυτούς, πράγματα που ένιωσαν ή σκέφτηκαν όσο οι ιστορίες των λαών αυτών ξεδιπλώνονταν μπροστά τους. Και αυτό κάνει πάντα την αναγνωστική εμπειρία μαγική.
