του Γιάννη Μουρτζόπουλου (*)
Ξεφυλλίζοντας τον πολύ όμορφο κατάλογο που συνοδεύει την αναδρομική έκθεση του ζωγράφου Χρήστου Μαρκίδη στην γκαλερί Art Project Space (10 Σεπτεμβρίου – 8 Οκτωβρίου 2025), στέκομαι στη Νεκρή Φύση της σελίδας 71 στις αρχές των ’90ς. Θυμάμαι τα υαλικά που προερχόταν από παλιές σπιτικές μας αποθήκες και που πλέον εδώ είναι σχεδόν άυλα ενώ σε αρχικούς πίνακες του Χρήστου ζωντάνευαν σε πιο συγκεκριμένες φόρμες. Τόσο αυτά, όσο και οι χώροι, τα σχήματα, τα πορτρέτα που ξαναείδα στην έκθεση αποτελούν για μένα οικείες εικόνες και μέρος της ζωής μου σαν αποτέλεσμα 6+ δεκαετιών της φιλίας μας.
Η στέρνα
Η πρώτη δεκαετία της φιλίας μου με το Χρήστο Μαρκίδη άρχισε από το Δημοτικό σχολείο ως τα πρώτα γυμνασιακά χρόνια, στις αρχές της δεκαετίας του ‘60. Συνήθως τον ακολουθούσα μαζί με τον φίλο μας Βαγγέλη Φουντουκίδη σε μικρές εξερευνήσεις στη φύση, σε βόλτες με τα ποδήλατα και στο οικογενειακό τους κτήμα με κηπευτικά λίγο έξω από την πόλη. Συχνά, ο Χρήστος ξεπερνούσε τα όρια, π.χ. σκαρφάλωνε πολύ ψηλά στα δέντρα, διύλιζε μικρά ζωάκια για να ανακαλύψει την ανατομία τους, προχωρούσε σε άγνωστες, μακρινές γειτονιές της πόλης, έσκυβε επικίνδυνα για να δει το βυθό της στέρνας. Τότε εγώ δεν τον ακολουθούσα, σταματούσα στο ιδεατό μου όριο, ή και πολλές φορές επέστρεφα μόνος.
Όμως οδηγούμασταν από περιέργεια να ανακαλύψουμε ό,τι μας φαινόταν μυστηριακό και άγνωστο, που είναι το πρώτο ασυνείδητο βήμα για να γίνει κάποιος δημιουργός. Μετά, θα πρέπει να προσεγγίσει το αντικείμενο του έργου του με αθωότητα, αγνότητα, επιμονή και υπομονή μέχρι που ο μακροχρόνιος μόχθος να του ανοίξει την πύλη στις μαγικές στιγμές όπου το έργο αυτό αποκτά τη δική του αυτόνομη ύπαρξη ξεπερνώντας οποιαδήποτε πρόθεση ή έλεγχο του καλλιτέχνη, τεχνίτη, ερευνητή…
Η ΣΤΕΡΝΑ (απόσπασμα)
Είναι μια θύρα στη μέση της στέρνας
κάθε τόσο ανοίγει
και από μέσα ξεπετάγονται άγγελοι.
Όταν με πλησιάζουν διαιωνίζομαι
όταν λαλούν υπακούω.
Στη δεύτερη δεκαετία της φιλίας μας, μαζί με την έκρηξη της εφηβείας και της κοινωνικής – πολιτισμικής επανάστασης της δεκαετίας του ‘60, ξεκίνησε η εξερεύνηση του εσωτερικού τοπίου. Η υπαρξιακή αναζήτηση μέσα από την τέχνη εμφανίστηκε σαν φυσική καθημερινή ανάγκη, μια συνήθεια που μας ακολουθεί μέχρι και σήμερα. Ενώ εγώ μοίρασα τη δημιουργική μου αναζήτηση στην τεχνολογία-επιστήμη και μουσική, ο Χρήστος αφιερώθηκε στη ζωγραφική.
Δύο πρώιμα έργα του Χρήστου, γύρω στο 1971.
Η διαδικασία και η συγκυρία της δημιουργικής υπέρβασης είναι τόσο ανεξήγητη που από την αρχαιότητα ως και σήμερα είθισται να θεωρείται σαν δώρο της θείας χάρης. Σημαντική τέχνη δημιουργήθηκε σαν συλλογική ή προσωπική ανταπόδοση αυτού του θείου δώρου, σαν τέχνη αφιερωμένη στο θεϊκό. Από τα αρχικά βήματα του σαν ζωγράφος, ο Χρήστος φαινόταν να αντλεί από τη στέρνα της δημιουργίας και να συνδιαλέγεται άνετα με τους αγγέλους που ξεπετάγονται από εκεί. Όμως τόσο η εικαστική του δουλειά όσο και η μεταγενέστερη ποιητική, μετασχηματίζουν την υπαρξιακή του αγωνία σε έργα που εμπεριέχουν το μεταφυσικό, σαν έκφραση προσευχής και αφιέρωσης στο θείο.
Αχώρητη χώρα
Από τα μέσα της δεκαετίας του ’70 απομακρυνόμαστε γεωγραφικά, ο Χρήστος στην Αθήνα, εγώ στην Αγγλία. Η επικοινωνία και ο διάλογός μας συνεχίζεται μέσα από πολλές επιστολές συζητώντας προβληματισμούς τόσο για τον κοινωνικο-πολιτικό χώρο, όσο και για τη νέα τέχνη. Π.χ. εγώ έστελνα στο Χρήστο αποσπάσματα από McLuhan ή Cage (εδώ αναγνωρίζω την αφέλεια μου), ο Χρήστος απαντούσε με αποσπάσματα από τον Τσαρούχη, ή και από τη διδαχές της ορθόδοξης πίστης. H θρησκευτική πίστη είναι περιοχή πέρα από τον δικό μου ορίζοντα, αλλά όπως και στις παιδικές μας εξερευνήσεις, πάντα τον παρακολουθώ από απόσταση. Όμως αναγνωρίζω ότι ο Χρήστος με μύησε στην οικουμενικότητα του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού και στις αξίες της γενιάς του ’30, που άλλωστε νομίζω ότι ο ίδιος αποτελεί άξιο συνεχιστή.
Οι δεκαετίες του ’80 και ’90 ήταν η δημιουργικότερη περίοδος της εικαστικής του δουλειάς με έργα που τα συγκρίνω μόνο με αυτά των μεγάλων του παρελθόντος. Διακρίνω ότι στην ζωγραφική του γλώσσα τα στοιχεία νεωτερικότητας και αφαιρετικής τεχνοτροπίας λειτουργούν οργανικά ως προσωπική έκφραση βαθιάς εσωτερικής αναζήτησης και ως ερωτική σχέση που γεννάει μορφές εκτός της κοσμικής διάστασης.
ΓΕΝΕΘΛΙΑ ΖΕΜΠΡΑ (απόσπασμα)
Εξημερώθηκες, άκουσα τη φωνή μου
να ψιθυρίζει
στην υγρή σάρκινη γλώσσα σου
μ’ εκείνο το επίχρισμα εξωστρέφειας
λίγο από φως
λίγο από εγκλωβισμένη επιθυμία
λίγο από μοιραία συνάφεια
καθώς χανόσουν, καθώς χανόμουν
στην αστραποβόλο τιθορέα επίφαση.
Ξεχωρίζω και αγαπώ ιδιαίτερα τα μεγάλα σε μέγεθος έργα του ζωγραφισμένα στο τέλος των σπουδών του στην ΑΣΚΤ, την περίοδο 1982 – 1990. Είναι λιτές αφαιρετικές συνθέσεις όπου ρευστοί μαύροι όγκοι μετασχηματίζονται σε ορατό τοπίο ορίζοντα, αγκαλιάζονται από το βαθύ γαλάζιο (θάλασσα, ουρανός;) και στιγματίζονται από επιχρίσματα φωτός ή από αστρικά σώματα.
Όλη η ζωγραφική του Χρήστου είναι άτιτλη, χωρίς φιλολογικές επεξηγήσεις. Επιχείρησα αυθαίρετες εξω-ζωγραφικές προεκτάσεις μέσα από τις μουσικές μου επενδύσεις στις συνεργασίες μας: το 1997 με έργα του που συμπεριλήφθηκαν ως ψηφιακά αρχεία εικόνας στο cd μου «Drama Music» (Ano Kato Records, 1998), αργότερα στο εξώφυλλο του cd «Το Ποτάμι» (Low Impedance, 2009) ενώ το cd «Γενέθλια Ζέμπρα» (2022) χτίζεται πάνω σε απαγγελίες του Χρήστου σε ποιήματα του από τη συλλογή «Κιναβάρι».
Τρία εξώφυλλα δίσκων cd του υπογράφοντος που φιλοτέχνησε ο Χρήστος.
Οι ιστορίες των δυνατών ερώτων έχουν χρονικό όριο. Η καθημερινή εμβύθιση στη ζωγραφική τον ανάγκαζε να αναμετρηθεί με τις ψυχικές εναλλαγές από το βαθύ μαύρο των εσωτερικών δαιμόνων στα φωτεινά περάσματα της ελπίδας, κάτι που τον οδήγησε σε υπαρξιακή κρίση. Σαν αποτέλεσμα, η άτιτλη, καθαρή ζωγραφική που πάντα ερωτοτροπούσε με την ποίηση της εικόνας έδωσε προοδευτικά τη θέση της από τις αρχές του 2000 στον εξίσου αφαιρετικό κόσμο της καθαρής ποίησης των λέξεων που σχηματίζουν νοηματικές εικόνες και διαδρομές.
Ωστόσο μ’ αρνήθηκες
Στων αμνών τη συνείδηση
δίχως βλέμμα εσύ
έστερξες άψινθο, γενέθλια ζέμπρα…
Λυπάμαι που ο Χρήστος σταμάτησε να ζωγραφίζει και σχεδόν φορτικά, τον προτρέπω να ξαναρχίσει αφού και εγώ υπηρετώ για δεκαετίες παράλληλες δραστηριότητες τόσο στην τεχνολογία όσο και στην τέχνη των ήχων (κοιμούνται σε ξεχωριστές κρεβατοκάμαρες).
Στο κείμενο αυτό πρόσθεσα αποσπάσματα από μερικά μόνο ποιήματά του γιατί εντρύφησα σε αυτά ώστε να προσθέσω μουσική επένδυση που υπάρχει στο cd «Γενέθλια Ζέμπρα».
Επιστροφή
Διανύοντας την έκτη δεκαετία της φιλίας μας, οι περιηγήσεις μας αφορούν όλο και περισσότερο σε αναδρομές στο παρελθόν, ζώντας χωρίς επιστροφή σε σπίτια, πόλεις και εποχές που μοιάζουν ξένα.
Μετρώ άπειρες επιστροφές στη γενέθλια πόλη μας, εγώ οδηγώντας ενώ ο Χρήστος για την επιστροφή από την Αθήνα στο πατρικό σπίτι αρχικά προτιμούσε το τρένο που από τη Θεσσαλονίκη προς Δράμα, ακολουθούσε μια αργή δαιδαλώδη διαδρομή προς τα βόρεια σύνορα. Τον παρακολουθώ νοητά σε ένα τέτοιο αργό και βασανιστικό ταξίδι έχοντας την ίδια προσμονή της επιστροφής. Βραδιάζοντας το τρένο σταματάει στο σταθμό της λίμνης (ας πούμε της Δοϊράνης). Σιγά-σιγά, η στέρνα μετασχηματίζεται σε λίμνη με γαλήνια σκοτεινά νερά.
ΔΟΪΡΑΝΗ
Σφαλίζοντας το ροδακιό
τη μεταμεσονύκτια εικόνα σου
άναψαν τα σινιάλα του λειμώνα.
Εδώ υψώνεται καθάριο το νερό
Δαγκώνει τη φωλιά του ο κουπολάτης
το άροτρό σου ζύγιαζες καιρό
περίσσεψες την πυροστιά στη λάσπη.
Δεν ξέρω πως να δικαιολογήσω
την παραλίμνια αιωνόβια εξάρτηση
σαν όργωσες μεμιάς
τη μέσα μου ανηφοριά, Δοϊράνη.
Φίλε Χρήστο, όπου να ‘ναι το τρένο μάς οδηγεί στο σταθμό της επιστροφής.
Τρεις σύνδεσμοι για τη «Γενέθλια Ζέμπρα»
https://www.youtube.com/watch?v=MouD_-NeUoo&t=16s
https://www.youtube.com/watch?v=sHVWzzc8Q5c
https://on.soundcloud.com/3MzCq
(*)Ο Γιάννης Μουρτζόπουλος είναι Ομότιμος Καθηγητής του Πανεπιστημίου Πατρών και μουσικός.
