H Μαρία και η Νίκη συζητούν για δύο έργα των Jean-Luc Fromental και Joëlle Jolivet που έχουν ηρωίδα μια γατίνα- ντετέκτιβ.
Η Νίκη στη Μαρία:
Αντιανεμικό κουμπωμένο ως πάνω, γατίσια αυτιά, ποδήλατο στην καταιγίδα, σκανδιναβικό ντιζάιν, απαγωγές, ένας μάγος και ένας μυστηριώδης συγγραφέας – υποδεχόμαστε το φθινόπωρο με αυτά τα συστατικά από τον κόσμο στον οποίο ζει και εργάζεται ως ντεντέκτιβ η Μις Ψιψίνα. Πρόκειται για ένα πλάσμα αλλιώτικο από τα άλλα, μια μικρόσωμη γατίσια φιγούρα που σκαρφαλώνει αθόρυβα, τρυπώνει σε σπίτια και εγκαταλελειμμένα καταστήματα, κρυφακούει και ξετρυπώνει εγκληματίες. Σαν σωστό γατί είναι απαλή αλλά ξέρει και να γρατζουνάει, ενώ ταυτόχρονα είναι απολύτως ανθρωπόμορφη. Κινείται σε έναν κόσμο που όλα βγάζουν νόημα και συνυπάρχουν αρμονικά, χωρίς να προκαλούν κάποια εντύπωση. Δεν είναι περίεργο να υπάρχουν ξωτικά ή μαγικά πετράδια. Ή πως στο μπαρ στη γωνία σερβίρει γάλα (!) ένα λιγομίλητο χταπόδι, ο Όλε. Και ταυτόχρονα η πόλη έχει δήμαρχο και η μεγαλύτερη εφημερίδα υπηρεσία αρχείων πολύτιμη για τις έρευνες και την επίλυση των υποθέσεων. Το παραμυθένιο και το απολύτως τετριμμένο συνυπάρχουν αλληλεπιδρώντας τόσο φυσικά που κάνουν την αναγνώστρια να απορεί. Να θέλει να γυρίσει ξανά στην προηγούμενη σελίδα για να σιγουρευτεί πως μέσα σε αυτό το ρεαλιστικό αστικό περιβάλλον, που αποτυπώνει η εικονογράφηση, όντως είδε ένα χταπόδι, ένα ξωτικό, τις σηκωμένες τρίχες στην πλάτη της πρωταγωνίστριας.
Πριν από κάποιους μήνες, διάβασα το πρώτο από τα δύο βιβλία της σειράς, την Υπόθεση του καναρινιού, και ήδη ανοίγοντας τις πρώτες σελίδες ένιωσα να με τυλίγει οικειότητα και να γουργουρίζω ευχαριστημένη. Ήταν το μέρος; Αυτή η πόλη που μοιάζει με την Στοκχόλμη; Ήταν το είδος; Ένα πολύ κλασικό αστυνομικό; Γηραιός κύριος εμφανίζεται στο γραφείο, ανατρέπει το κλίμα βαλτώματος και την οικονομική δυσπραγία που έχει βρει την ντεντέκτιβ μετά από την προηγούμενη επιτυχημένη της υπόθεση, και ζητά να βρεθεί το πολυαγαπημένο του καναρίνι. Ήταν που αυτό το είδος είχε κάτι πιο σκανδιναβικό; Κάτι σαν nordic noir που βλέπουμε στις σειρές. Ήταν οι ανατβροπές μέχρι το τέλος; Οι περίπλοκοι χαρακτήρες με τα ενήλικα πάθη που όμως αποδίδονται κανονικά και ψύχραιμα ώστε να τα διαβάσει ένα παιδί, ακόμα κι αν είναι λιγάκι τρομακτικές κάποιες σκηνές; Ή μήπως ήταν το χιούμορ; Οι προσεκτικά επιλεγμένοι χαρακτήρες; Εκείνα τα στοιχεία που σε διαβεβαιώνουν πως θα υπάρχει και συνέχεια; Η Μις Ψιψίνα υπήρχε πριν ανοίξεις εσύ αυτό το βιβλίο, είχε λύσει υποθέσεις που εσύ δεν γνωρίζεις και έχει κάνει φίλους που είσαι αρκετά τυχερή για να γνωρίσεις, έχει ρουτίνες και μέθοδο. Άρα, θα υπάρχει και μετά το τέλος αυτού του βιβλίου.
Κι έτσι έγινε, αφού κάποιους μήνες μετά, στην αρχή του καλοκαιριού, ήρθε Η υπόθεση του βαμμένου ξωτικού, η νέα περιπέτεια της γατένιας ντεντέκτιβ, η οποία είναι ακόμα πιο περίπλοκη, μπερδεμένη και σχεδόν παρανοϊκή ανά στιγμές. Τρομερά απολαυστική, πολύ αστεία! Ευχαριστήθηκα πολύ το υπόστρωμα της ιστορίας, τον σχολιασμό μιας πραγματικότητας σύγχρονης, τις πολιτικές προεκτάσεις και τους προβληματισμούς που καταπίνει ο μεγάλος λευκός φυσητήρας. Όλα συμβαίνουν απλά. Τα σχόλια αν θες τα κάνεις εσύ. Ή δεν τα κάνεις, απλώς παρατηρείς να εκτυλίσσεται μια ιστορία που μοιάζει και ταυτόχρονα δεν μοιάζει καθόλου με τη ζωή σου. Ένιωσα πως αυτά τα βιβλία υπολογίζουν τα παιδιά που θα τα διαβάζουν ως ισότιμα μέλη της κοινωνίας στην οποία ζουν. Δεν τους εξηγούν γιατί, τους δείχνουν τι και πώς. Τα όνειρα και τα μαγικά πλάσματα συνομιλούν με τους ήρωες και τους δημιουργούς των λογοτεχνικών βιβλίων, το παρελθόν με το παρόν, το κέρδος και την ηθική ακεραιότητα. Ε, και βρέχει συνέχεια. Οπότε, είναι το τέλειο βιβλίο για την εποχή που ξεκινάει. Τι λες;
Η Μαρία στη Νίκη
Να πω πρώτα- πρώτα ότι όταν διαβάζω το όνομα Joëlle Jolivet προκαταλαμβάνομαι θετικά, γιατί θαυμάζω τη δουλειά της. Και, όντως, κι εσύ δεν κάνεις οικονομία στον έπαινο της εικονογράφησης των δυο βιβλίων που συζητάμε. Εννοείται πως όταν τα ανακαλώ στη μνήμη μου, έρχεται πρώτα η εικόνα, παραμένει η εικόνα, κυριαρχεί η εικόνα και μετά σκέφτομαι κάτι σαν «ναι, τι λέγαμε, πού είχαμε μείνει, ποιά είναι η ιστορία»; Δεν εννοώ με αυτό ότι η ιστορία της γατο-ντετεκτιβούλας είναι προσχηματική, καθόλου. Απλά είναι καταλυτικά ωραία η εικονογράφηση της Jolivet, για μιαν ακόμη φορά.
Μου αρέσει πολύ η επισήμανσή σου ότι οι ιστορίες είναι γραμμένες με τέτοιον τρόπο ώστε να μας φαίνεται πολύ φυσικό να βρισκόμαστε ξαφνικά σε μια οικεία κατάσταση, που μοιάζει να την γνωρίζουμε χωρίς πραγματικά να την γνωρίζουμε. Σαν να έχουμε μεγαλώσει με την Μις Ψιψίνα, ενώ είναι, στην πραγματικότητα, κάτι εντελώς καινούριο – βλέπω ότι το πρωτότυπο του «Καναρινιού» κυκλοφόρησε το 2021 και το «Βαμμένο Ξωτικό» το 2022. Αυτό σημαίνει ότι ο Fromental, που ευθύνεται για το κείμενο, ξέρει τι να αφήσει απέξω και τι να τονίσει. Έτσι, οι ιστορίες με πρωταγωνίστρια τη «Μις Ψιψίνα» εγγράφονται με φυσικότητα στις ατέλειωτες σειρές των κόμιξ που εδώ και σχεδόν έναν αιώνα κυριαρχούν στην κουλτούρα μας. Σαν να ήταν κι αυτές από πάντα εκεί, όπως κι εμείς μέσα στην κάθε ψιψινο-ιστορία.
Θέλω λίγο να σταθώ σε αυτόν τον ιδιόρρυθμο γενικό τίτλο, το «Μις Ψιψίνα». Βλέπω ότι στα γαλλικά είναι «Miss Chat», άρα η μετάφραση ακολούθησε πιστά το πρωτότυπο. Ο τίτλος, λοιπόν, είναι καλά συντονισμένος με το περιεχόμενο: λίγο παλιομοδίτης και λίγο μεταμοντέρνος. Αλλά κάνει αυτό που πρέπει, ως οδηγία χρήσης (ο τίτλος είναι πάντα και μια οδηγία χρήσης): εστιάζει την προσοχή στην πρωταγωνίστρια. Η κοριτσο-γατούλα είναι προπάντων το θέμα, και η εκάστοτε ντετεκτιβική περιπέτεια είναι μάλλον το πρόσχημα για να την «δούμε» σε διάφορες περιπέτειες, να την ευχαριστηθούμε, με το μουτράκι της, τα λοξά ματάκια, την ευαισθησία και την έλλειψη ρώμης που την χαρακτηρίζουν, μαζί με την αποφασιστικότητα και την εξυπνάδα της.
Ας δούμε από πιο κοντά τα υλικά που φτιάχνουν το χαρμάνι: ένας αγγλογαλλικός παλιομοδίτικος τίτλος, σκανδιναβικά συμφραζόμενα, παραμυθένια στοιχεία (μαγεία, ξωτικά) και μέσα σε όλα αυτά μια αποφασιστική ντετέκτιβ. Όμορφο, καλοδεμένο υλικό, πλούσιο παρά τον μινιμαλισμό του. Το μόνο που μου σφίγγει λιγάκι την ψυχή είναι που η Μις Ψιψίνα είναι τόσο μοναχική. Θα προτιμούσα να είχε έναν βοηθό, ανθρώπινο ή ζωώδη ή μηχανικό, μια διπλανή παρουσία. Από την άλλη, βέβαια, υπάρχει το οικείο πλαίσιο και οι πρωταγωνιστές του, πχ το χταπόδι-μπάρμαν. Αυτό λειτουργεί συντροφευτικά-καθησυχαστικά. Αλλά και πάλι. Σε αυτό το nordic noir όπως το λες, το τόσο καλοφτιαγμένο, ας μην ήταν τόσο μοναχικά τα πράματα, κι ας ξέρουμε πως έτσι είναι οι ζωές εκεί στον μακρινό Βορρά, αλλά και εδωκάτω, σε μας, ολοένα και περισσότερο.
Jean-Luc Fromental και Joëlle Jolivet, Μις Ψιψίνα, Η υπόθεση του καναρινιού
και Η υπόθεση του βαμμένου ξωτικού, Μετάφραση: Χαρά Σκιαδέλλη, Εκδόσεις Στερέωμα, 2024 και 2025
