του Δημοσθένη Αγραφιώτη (*)
«α – Δυνατή αποτίμηση», [1998-2018. Μια αποτίμηση της επιτέλεσης (performance) στον παγκόσμιο ορίζοντα].
Η λέξη , ο όρος περφόρμανς-performance ακούγεται, γράφεται και χρησιμοποιείται όλο και πιο συχνά στον καλλιτεχνικό ορίζοντα. Σε σύγκριση με τις άλλες χώρες ,και όχι μόνο τις δυτικές, στην ελληνική επικράτεια υπάρχει μια διαφορά φάσης μιας δεκαετίας. Πόσο έγκυρη είναι αυτή η διατύπωση?Υπάρχει άραγε μια αποτύπωση της επιτέλεσης (πρότασή μας για μια ελληνική εκδοχή της “performance”) σε πλανητικό επίπεδο, ώστε να γίνει η σύγκριση ? Μια τέτοια απόπειρα οργανώθηκε στο Κεμπέκ του Καναδά.
Τον Οκτώβριο του 1998 (από τις 20 μέχρι τις 25), πραγματώνεται η συνάντηση – συνέδριο για να γίνει η αποτίμησή της (για την περίοδο 1958-1998) επιτέλεσης για την περίοδο 1958-1998 : performance art [1], τέχνη δράσης, art action, fluxus, δρώμενα (happenings), ZAJ, ποίηση δράση, διάμεσα (intermedia), τέχνη του σώματος (Body Art), Πειραματική Ποίηση, (Experimental Poetry), βιεννέζικος δραστισμός (Viennese actionism)…Το συνέδριο σφραγίστηκε από το θάνατο του Dick Higgins (1938-1998) πρωτεργάτη του fluxus και της τέχνης των διαμέσων που επήλθε μετά από μια θαυμάσια διάλεξή του [1].
Για το 2018, οργανώνεται όχι ένα τετραήμερο συνέδριο αλλά μια σειρά από συναντήσεις – εργαστήρια (από 15/9 μέχρι 16/12/2018) που αποσκοπούν – αυτή τη φορά – στην αποτίμηση της περιόδου 1998-2018 σε παγκόσμιο επίπεδο . Στο πρώτο συνέδριο συμμετείχαν 21 χώρες στον απολογισμό των επιτελεστικών πρακτικών και θεωριών, ενώ στην φετινή οργάνωση, συμμετέχουν και οι 5 ήπειροι στη διάρκεια τριών μηνών . Έτσι, κάθε εβδομάδα οργανώνονται συναντήσεις, δράσεις και συζητήσεις ανά ήπειρο και κράτη. Η όλη διαδικασία έχει ένα «φαραωνικό» χαρακτήρα αλλά ταυτόχρονα εγγράφεται στην πλανητοπική προοπτική (glocal – global/local) των καιρών μας.
Ποιοι είναι όμως οργανωτές αυτών των ιστορικών συναντήσεων; Το καλλιτεχνικό σωματείο: Le Lieu, Centre en art actuel, στην πόλη του Québec , που δημιουργήθηκε το 1978 και από τότε αναπτύσσει τις δραστηριότητες σε τρεις τομείς. Ο πρώτος, το κέντρο λειτουργεί ως πόλος τεκμηρίωσης και μελέτης της σύγχρονης και νεοτερικής τέχνης με έμφαση στον πειραματισμό και την επιτέλεση ή τέχνη δράση σε παγκόσμιο επίπεδο. Ο δεύτερος, η έκδοση του περιοδικού: «Inter, Art Actuel – Ιnternational et interdisciplinaire – Interlieu», τρεις φορές το χρόνο. (Το τελευταίο no 130 είναι αφιερωμένο στην «Αποκάλυψη» («Apocalypse») [2]. Παράλληλα, έχει δημοσιεύσει μια σειρά βιβλίων σχετικών με τη θεωρία και τις πρακτικές της πρωτοποριακής τέχνης σε διεθνές επίπεδο. (βλέπε: www.inter-lelieu.org[3] ). Ο τρίτος , η διοργάνωση της Διεθνούς Συνάντησης για την τέχνη της Επιτέλεσης (Rancontre Internationale D’ Art Performance – RiAP). (βλέπε: www.riap2018.org), κάθε 2 χρόνια με τη συμμετοχή καλλιτεχνών από όλες τις ηπείρους, με το στόχο την παρουσίαση την πιο προχωρημένη έρευνα στο χώρο της επιτέλεσης (π.χ. με τις νέες τεχνολογίας της νανοτεχνολογίας ή της τηλεπληροφορικής ή της ρομποτικής).
Σύμφωνα με το όλο πρόγραμμα, από τις 3 μέχρι 18 Νοέμβρη, τα εργαστήρια αναφέρονται στην Ευρώπη. Την πρώτη εβδομάδα ήταν αφιερωμένη στην Λιθουανία, Ισραήλ, Ρωσία, Πορτογαλία, Αγγλία, Ελλάδα, Ολλανδία, Βέλγιο και τη Τσεχία ( 9-11/11/2018). Ταυτόχρονα, οργανώνεται μια έκθεση με φωτογραφίες και βίντεο με επιτέλεση καλλιτεχνών από την Ευρώπη. Οι ερευνητές από τις προαναφερόμενες χώρες (σε πλειοψηφία επιτελεστές (performers) οι ίδιοι/ες) παρουσίασαν τις πρωτοβουλίες των καλλιτεχνών στις αντίστοιχες χώρες. Διακρίνεται αμέσως μια μεγάλη ποικιλία πρωτοβουλιών, μια διαφοροποίηση στις στρατηγικές, στα υλικά και τις τεχνικές καθώς και στους χώρους – θεσμούς όπου πραγματώνονται οι επιτελέσεις. Ωστόσο, επισημαίνονται ακραίες διαφορές: π.χ. η δυσκολία των επιτελεστών να λειτουργήσουν στη Ρωσία λόγω των ελέγχων και της καταπίεσης του καθεστώτος ̇ με την αλλαγή του πολιτικού και κοινωνικού κλίματος στην Πολωνία κινδυνεύει μια ισχυρή παράδοση στην επιτέλεση ̇ η ομιλήτρια από την Αγγλία δεν ανέφερε ούτε μία στιγμή το πρόβλημα του Brexit [4] ̇ η Πορτογαλία δείχνει μια σκηνή πολύ ενημερωμένη στις πρόσφατες αναζητήσεις. Οι ερευνητές από την Τσεχία , τη Λιθουανία, το Ισραήλ και την Τσεχία έδωσαν μια αναλυτική καταγραφή των προταγμάτων των επιτελεστών σε κάθε χώρα-εξαιρετικά χρήσιμη, που ωστόσο απομένει να δοθεί και μια , εντέλει, σύνθετη εικόνα των πολλαπλών εγχειρημάτων . Γενικά, η επιτέλεση μεταμορφώνεται και πολλαπλασιάζεται και είναι δύσκολο να δοθεί μια συνοπτική εικόνα και μια απλή συσχέτιση με τις κοινωνικό – πολιτιστικές ανακατατάξεις.
Αξιοσημείωτη λεπτομέρεια προέκυψε από το γεγονός ότι στην σουηδική ταινία το «Τετράγωνο»(1978), η βασική και καίρια σκηνή με την επιτέλεση- όπου η αμφισημία της δράσης του καλλιτέχνη που κινείται μεταξύ του ζωώδους και του ανθρώπινου, καταλήγει σε μια ανεξέλεγκτη βία – είναι εμπνευσμένη από τη σκηνή της επιτέλεσης της Ρωσίας.(Γεγονός εξάλλου που το παραδέχθηκε και ο σκηνοθέτης της ταινίας σε μια πρόσφατη συνέντευξή του)
Ο υπογράφων παρουσίασε την «ελληνική περίπτωση» κάνοντας μια σύντομη αναφορά στην περίοδο 1958-98, και για την περίοδο 1988-2018 προτάθηκε η υποδιαίρεση 1998-2008 και 2008-2018 για να τονιστεί η περίοδος της «κρίσης». Η βασική υπόθεση προβλέπει ότι η επιτέλεση πέρασε μια φάση «έκρηξης» στον ελληνικό ορίζοντα, αλλά το μέλλον της είναι αβέβαιο λόγω μη ύπαρξης ισχυρής κοινωνικής ζήτησης και ουσιαστικής τεκμηρίωσης και μελέτης της επιτέλεσης στη χώρα μας. Παράλληλα, το θέμα της ορολογίας – επιτέλεση vs περφόρμανς – performace – μας έδωσε την ευκαιρία για ένα προβληματισμό για την επιστημολογία των προσεγγίσεων σε παγκόσμιο επίπεδο. (βλέπε και www.dagrafiotis.com/?cat=102lang=en).
Τα πρακτικά από όλα τα εργαστήρια συγκεντρώνονται και θα εκδοθούν σε δίγλωσση έκδοση το 2020 [5],[6], οπότε και θα αναδυθεί μια εικόνα της περιπέτειας της επιτέλεσης σε πλανητικό επίπεδο, καθώς και όλες οι διαφορές φάσης μεταξύ του συνολικού ορίζοντα και των επιμέρους σκηνών της επιτέλεσης: μια ανάγκη ή μια χίμαιρα?
(*) Ο Δημοσθένης Αγραφιώτης είναι ποιητής,καλλιτέχνης διαμέσων (intermedia)
Βιβλιογραφία
- Richard Martel (Ed.), «Art Action. 1950-98», Inter Editeur, Québec, 2001.
- « Apocalypse», Inter Art Actuel, Le Lieu, Québec, no130, 2018.
- Jan Swidzinski, « L’art et son contexte : au fait, qu’ est-ce que l’ art”, Editions Interventions, Le Lieu, Québec, 2005.
- Lisa Alexander (Ed.), «To you, To you, To you. A Love Letter to Europe», LADA, London, 2018.(www.dagrafiotis.com/up-content/uploads/2018/09/toyouToYouToube.jpg)
- Alain- Martin Richard & Cline Robertson, « Performance au/in Canαda, 1970-90», Inter Editeur – Le Lieu, Québec, 1991.
- Βλέπε και τη σύντομη ανταπόκρισή μας και στα «Τα Νέα της Τέχνης», 242,01/2019, σελ.34.
