της Ιωάννας Γιαννακοπούλου (*)
Αφορμή για τη συνέντευξη με τον Wally de Doncker ήταν η ομιλία του στη Διεθνή Έκθεση Παιδικού Βιβλίου στη Μπολόνια, τον Μάρτιο του 2018. Περίμενα πως ο λόγος του θα υπέκρυπτε στοιχεία διδακτισμού: πόσο σημαντική είναι η ανάγνωση για τα παιδιά, ποια τα οφέλη της παιδικής λογοτεχνίας κ.λπ. Αντίθετα, έβαζε το δάχτυλο επί τον τύπον των ήλων: έκανε λόγο για την προσφυγική κρίση, για τις συνθήκες που ζουν τα παιδιά στη Γάζα, τα παιδιά -μετανάστες στη Λαμπεντούζα.
Ο Φλαμαδός Wally de Doncker ήταν δάσκαλος που αγωνίστηκε για να προωθήσει την ανάγνωση και την ισότητα στην εκπαίδευση και συγγραφέας παιδικής λογοτεχνίας που μιλά στα βιβλία του για την ανεκτικότητα και την ανθρωπιά. Σήμερα, ως πρόεδρος της ΙΒΒΥ ( Διεθνής Οργάνωση Βιβλίων για τη Νεότητα), από το 2014, μιλάει για τη σημασία της ανάγνωσης, για τη συμβολή της στην ισότητα και τη δικαιοσύνη στον κόσμο και παλεύει για βιβλιοθήκες ανοιχτές στα παιδιά όλου του κόσμου.
Θα θέλατε να σας γνωρίσουμε καλύτερα…
Ήμουν πάντα ακτιβιστής, κατά κάποιον τρόπο. Από μικρό παιδί ήθελα να αλλάξω τα πράγματα. Με τα παιδιά της γειτονιάς μου οργάνωσα μια περιβαλλοντική ομάδα με σκοπό την προστασία της φύσης. Στα τέλη της εφηβείας μου ξεκίνησα με αρκετούς φίλους μια καμπάνια γιατί τότε τα παιδιά στο χωριό μου δεν είχαν καμία διέξοδο για χαλάρωση και διασκέδαση. Όταν σπούδαζα για να γίνω δάσκαλος, διοργάνωσα κοινές δραστηριότητες με φοιτήτριες στην Παιδαγωγική Ακαδημία Θηλέων. Την εποχή εκείνη η Φλάνδρα ήταν ένα συντηρητικό μέρος και κάτι τέτοιο δεν ήταν ακόμα αυτονόητο. Ως εκπαιδευτικός, αγωνίστηκα για να δώσω στους συναδέλφους μου τη δυνατότητα να έχουν λόγο στην πολιτική του σχολείου, γιατί τότε ακόμη αυτό ήταν πρακτικά κάτι αδιανόητο. Εκλέχθηκα πρόεδρος του περιφερειακού σωματείου των εκπαιδευτικών και αυτό μου έδωσε τη δυνατότητα να πραγματοποιήσω πολλές αλλαγές. Μαζί με τη σύζυγό μου, αγωνίστηκα αργότερα για μεικτά σχολεία. Αγωνιστήκαμε πολύ και σκληρά γι ‘αυτό. Κοιτάζοντας πίσω, μου φαίνεται απίστευτο ότι ακόμη και στο βελγικό εκπαιδευτικό σύστημα της δεκαετίας του 1990, τα κορίτσια δεν θεωρούνταν ίσα με τα αγόρια. Συνεχίζω αυτόν τον αγώνα μέσω της συμμετοχής μου στην IBBY. Δυστυχώς, εξακολουθούν να υπάρχουν χώρες που θεωρούν ότι τα κορίτσια είναι κατώτερα. Εξακολουθούν να υπάρχουν χώρες όπου πάνω από το 90% των κοριτσιών και των γυναικών δεν μπορούν να διαβάσουν ή να γράψουν. Θεωρώ ακατανόητο ότι τα παιδιά και τα εγγόνια μου θα υφίστανται διακρίσεις αποκλειστικά λόγω του φύλου τους. Ως εκπρόσωπος της IBBY δεν μπορώ απλώς να κάθομαι και να παρακολουθώ όταν ακούω πως δεν επιτρέπεται στα κορίτσια να διαβάζουν. Στην αρχή της καριέρας μου, ως δάσκαλος της πρώτης τάξης και ως νέος συγγραφέας, ήμουν πολύ δυσαρεστημένος από τις μεθόδους λογοτεχνικής ανάγνωσης της εποχής. Οι νέοι αναγνώστες δεν απολάμβαναν το διάβασμα επειδή η διδασκαλία της λογοτεχνίας βασιζόταν αποκλειστικά σε τεχνικές. Οι ιστορίες που έπρεπε να διαβάσουν οι μαθητές ήταν απελπιστικά εκτός εποχής. Οι πρωταγωνιστές ήταν πλάσματα χωρίς συναισθήματα. Μαζί με μια ομάδα συναδέλφων από το νηπιαγωγείο και το δημοτικό σχολείο, ανέπτυξα μια νέα μέθοδο λογοτεχνικής ανάγνωσης (Ο Δράκος που Διαβάζει), η οποία βασίστηκε σε μια εντελώς νέα προσέγγιση. Το 2003, ο Kim Reynolds με κάλεσε στο Πανεπιστήμιο του Roehampton για να μιλήσω για το λογοτεχνικό μου έργο σε κορυφαίους διεθνείς μελετητές της παιδικής λογοτεχνίας. Ο φιλοσοφικός και σουρεαλιστικός χαρακτήρας των εικονογραφημένων μου βιβλίων είχε ήδη προσελκύσει την προσοχή αρκετών τέτοιων ειδικών. Το ενδιαφέρον και η ενθάρρυνση που έλαβα εκεί από μελετητές της λογοτεχνίας όπως ο Kim Reynolds, η Lissa Paul, ο Rod Mc Gillis και η Lynne Vallone συνεχίζουν να με εμπνέουν ως συγγραφέα μέχρι και σήμερα.
Ποια ήταν τα αγαπημένα σας βιβλία όταν ήσασταν παιδί;
Όταν ήμουν παιδί διάβαζα πολλά παιδικά φλαμανδικά κόμικς. Ήταν πολύ δημοφιλή εκείνη την εποχή. Τα αγαπημένα μου παιδικά βιβλία: τα βιβλία του Karl May, ο Κόκκινος Ιππότης (του Leopold Vermeiren) και το πιο αγαπημένο μου από όλα: Το ταξίδι στο φεγγάρι (του Ιούλιου Βερν).
Πώς μάθατε να αγαπάτε τα βιβλία;
Το πάθος μου για την παιδική και τη νεανική λογοτεχνία εμφανίστηκε όταν ήμουν ακόμα πολύ μικρό παιδί. Εντούτοις, μέχρι τα δέκα μου χρόνια, το χωριό μου δεν είχε βιβλιοθήκη. Πού και πού η μητέρα μου θα αγόραζε κάποιο παιδικό βιβλίο από το πρακτορείο εφημερίδων. Ή ο δάσκαλός μας θα τοποθετούσε μερικά βιβλία στα σκαλοπάτια και τότε εμείς μπορούσαμε να διαλέξουμε ένα και να το πάρουμε στο σπίτι μαζί μας. Στο τέλος της Τετάρτης τάξης άνοιξε τελικά μια μικροσκοπική βιβλιοθήκη, και τότε ήταν που για μένα άνοιξε ολόκληρος κόσμος. Από τότε μπορούσα να διαβάσω ό, τι ήθελα.
Ποιοι είναι οι λόγοι για τους οποίους διαβάζετε;
Ίσως είναι τολμηρή δήλωση, αλλά θα έλεγα ότι έχω γίνει αυτός που είμαι σήμερα διαβάζοντας πολλά βιβλία. Τα βιβλία πλάτυναν την οπτική μου και διεύρυναν τον κόσμο μου.
Ποιος είναι ο στόχος της IBBY;
Η IBBY είναι ένας μη κερδοσκοπικός οργανισμός που αντιπροσωπεύει ένα διεθνές δίκτυο ανθρώπων οι οποίοι έχουν δεσμευτεί να φέρουν τα βιβλία κοντά στα παιδιά. Βασικός στόχος της ΙΒΒΥ παραμένει η προώθηση της κατανόησης μεταξύ των λαών. Παντού στον κόσμο, κάθε παιδί πρέπει να έχει πρόσβαση στα βιβλία και την ευκαιρία να γίνει αναγνώστης με την πλήρη έννοια του όρου. Η IBBY θεωρεί ότι αυτό είναι θεμελιώδες δικαίωμα και είναι ο δρόμος για την ενδυνάμωση κάθε παιδιού. Η IBBY φιλοδοξεί να προωθήσει μια κουλτούρα ανάγνωσης και να δώσει σε κάθε παιδί την ευκαιρία να γίνει αναγνώστης εφ’ όρου ζωής και αυτό είναι δυνατό μόνο όταν το παιδί απολαμβάνει την ανάγνωση ποιοτικών βιβλίων.
Ποιο όνειρο προσπαθείτε να εκπληρώσετε μέσω της IBBY;
Αλφαβητισμός 100% και απόλαυση της ανάγνωσης για τα παιδιά όλου του κόσμου.
Ποιες είναι οι δυνατότητες της IBBY να επεμβαίνει στην πραγματικότητα;
Σήμερα η IBBY δραστηριοποιείται, συχνά σε πολύ δύσκολες, ακόμη και επικίνδυνες, συνθήκες, σε περίπου 80 χώρες. Μέσα από τα παιδικά βιβλία ενθαρρύνουμε και προωθούμε την ανεκτικότητα και τον ανθρωπισμό σε όλες τις χώρες-μέλη μας. Η IBBY προσπαθεί να κάνει πράξη το δικαίωμα στην ανάγνωση σε πολλές χώρες, συχνά μέσω μικρών προγραμμάτων (για παράδειγμα, επιπλέον κατάρτιση για βιβλιοθηκονόμους και καθηγητές στο Αφγανιστάν), αλλά και μέσω τεράστιων προγραμμάτων στα οποία συμμετέχουν εκατοντάδες χιλιάδες παιδιά. Είναι καθήκον μας να αντιμετωπίζουμε πάντα τα παιδιά και τους νέους με τον σεβασμό που τους αξίζει. Ο εγγραμματισμός και η αγάπη της ανάγνωσης έχουν ζωτική σημασία για το μέλλον. Τα παιδιά που απολαμβάνουν να διαβάζουν καλή λογοτεχνία θα παραμείνουν αναγνώστες εφ’ όρου ζωής. Η ανάγνωση ενισχύει το λεξιλόγιο ενός παιδιού και βοηθά να αναπτύξει δεξιότητες γραμματισμού. Η ανάγνωση μπορεί, επίσης, να διδάξει συμπόνια. Όταν διαβάζουμε ιστορίες, μας δίνεται η ευκαιρία να καταλάβουμε τη ζωή από την οπτική γωνία των άλλων. Οι ιστορίες μάς επιτρέπουν να αναπτύξουμε ενσυναίσθηση, ανεκτικότητα και σεβασμό. Η IBBY δρα υποδειγματικά όταν πρόκειται να αντιμετωπίσει αυτό το ζήτημα υποστηρίζοντας υπάρχουσες βιβλιοθήκες, δημιουργώντας νέες και βρίσκοντας καινοτόμες λύσεις για να φέρει τα βιβλία κοντά στα παιδιά. Αυτό περιλαμβάνει δραστηριότητες όπως βιβλιοθήκες σε μοτοσυκλέτες στην Ινδονησία, βιβλιοθήκες σε χωριά της Ινδίας, βιβλιοθήκες σε καμήλες στη Μογγολία, κινητές βιβλιοθήκες στη Γκάνα, καθώς και την τελευταία πρωτοβουλία – τη Βιβλιοθήκη των Ονείρων στο Ελ Σαλβαδόρ. Η παγκόσμια αποστολή της IBBY για την προώθηση της διεθνούς κατανόησης μεταξύ πολιτισμών και εθνών είναι πολύ ιδιαίτερη και θα ήθελα να τονίζω ότι δεν πρέπει ποτέ να ξεχνάμε ή να αγνοούμε τα αόρατα παιδιά σε διάφορες περιοχές του κόσμου, όπως εκείνα που ζουν στη Γάζα ή την Κεντρική Αμερική. Η IBBY λειτουργεί σε πολύ βασικά επίπεδα και μερικές φορές τα μέλη της πρέπει να εργάζονται «υπό την επίβλεψη» την οποία επιβάλλουν ποικίλες πολιτικές καταστάσεις ή επικίνδυνες καταστάσεις που συναντούν στις χώρες τους. Χωρίς το δίκτυο της IBBY οι προσπάθειες προώθησης της ανάγνωσης θα είχαν πεθάνει πολιτικά, δήλωσε η Kasawa Varavarn, Πρόεδρος της IBBY Ταϊλάνδης, στο Περιφερειακό Συνέδριο της IBBY στη Μπανγκόκ το 2017.
Τι είναι μια βιβλιοθήκη IBBY;
Είναι μια μικρή βιβλιοθήκη. Οι άνθρωποι της IBBY φέρνουν σε απομακρυσμένα χωριά τα βιβλία σε κουτιά. Μερικές φορές με ποδήλατο ή μοτοσικλέτες.
Στην ομιλία σας στη Μπολόνια, είπατε ότι είστε «πολύ ανήσυχος για τη έκδοση παιδικών βιβλίων που επαινούν μια κουλτούρα που δεν έχει αποχρώσεις. Οι εκδότες, οι συγγραφείς και οι εικονογράφοι περπατούν σε ολισθηρό πάγο όταν συμμετέχουν σε τέτοια έργα που ενθαρρύνουν τον μονόπλευρο εθνικισμό». Πιστεύετε ότι το βιβλίο έχει αυταξία; Ή πρέπει να υπηρετεί συγκεκριμένες ιδέες για να εκπληρώσει το σκοπό του;
Σχεδόν όλα τα ολοκληρωτικά καθεστώτα κακοποιούν την παιδική λογοτεχνία. Οι Ταλιμπάν απαγορεύουν στα κορίτσια να διαβάζουν – όλοι γνωρίζουμε τι συνέβη με τη Malala Yousafzai στο Πακιστάν. Βιβλία, τραγούδια και ταινίες για την αγάπη απαγορεύονται εντελώς στη Βόρεια Κορέα. Κάθε δημοσιευμένη ιστορία είναι προπαγάνδα για τους δικτάτορες. Τα παιδιά πιστεύουν ακόμη ότι ο ηγέτης της Βόρειας Κορέας θα μπορούσε να διαβάσει τις σκέψεις τους. Η πλύση εγκεφάλου μέσω της παιδικής και νεανικής λογοτεχνίας είναι δυστυχώς ένα εργαλείο που χρησιμοποιείται συχνά από τις δικτατορίες. Στο βιβλίο 20 χρόνια της IBBY η Jella Lepman έγραψε ότι …Τα βιβλία για παιδιά πρέπει να είναι βιβλία απαλλαγμένα από εθνικισμό και φυλετισμό και να φέρουν το μήνυμα της αληθινής ανεκτικότητας. Θα πρέπει να είναι απόλυτα ειλικρινή, δείχνοντας τη ζωή στις βαθύτερες και τις ευρύτερες πτυχές της, απεικονίζοντας τοπία και έθιμα των πιο διαφορετικών χωρών. Ποτέ δεν πρέπει τα παιδικά βιβλία να γίνουν τα μέσα πολιτικής προπαγάνδα -ποτέ.
Μιλήσατε, επίσης, για τη βασική έλλειψη βιβλίων σε πολλές περιοχές, τον αναλφαβητισμό των παιδιών στην Ινδία, τις δυσκολίες των παιδιών στη Γάζα. Πιστεύετε ότι οι πολιτικές συνθήκες καθορίζουν τις αναγνωστικές πρακτικές; Θα μπορούσαν οι αναγνωστικές μας πρακτικές να διευκολύνουν την αλλαγή των συνθηκών;
Φυσικά, όταν δεν θέλεις να σκέφτονται οι άνθρωποι δεν διαμορφώνεις πολιτική για την προώθηση της ανάγνωσης. Οι Ερυθροί Χμερ στην Καμπότζη έφτασαν μέχρι και να απαγορεύσουν όλα τα βιβλία. Η Jella Lepman άρχισε να διαβάζει δυνατά βιβλία σε παιδιά που ζουν σε περιοχές που έχουν υποστεί φυσικές καταστροφές και σε εμπόλεμες ζώνες για να τα βοηθήσει να βρουν τρόπους να επεξεργάζονται τα τραύματά τους. Η Eleanor Roosevelt υποστήριξε ολόψυχα το έργο της επειδή πίστευε ότι – εκτός από τα τρόφιμα, τα ρούχα και το καταφύγιο – τα παιδιά χρειάζονται, επίσης, συναισθηματική τροφή για να επιβιώσουν. Και συμφωνώ απόλυτα.
Η μισαλλοδοξία και οι ακραίες πολιτικές φαίνεται να αυξάνονται στην Ευρώπη. Σε αυτή τη ζοφερή ατμόσφαιρα, το διάβασμα είναι ένας τρόπος για να ξεφύγει κανείς από την πραγματικότητα; Θα μπορούσε να μας δώσει διαφορετικές απαντήσεις στα τεράστια σημερινά διλήμματα;
Έχω διαβάσει σε διάφορες αμερικανικές εφημερίδες ότι το ύπουλο, αντι-ισλαμικό μήνυμα πίσω από το παιδικό βιβλίο Οι Περιπέτειες του Pepe και του Pede θυμίζει την αντισημιτική προπαγάνδα με την οποία το Τρίτο Ράιχ τροφοδοτούσε τα παιδιά των Γερμανών με όχημα τα βιβλία. Οι Περιπέτειες του Pepe και του Pede χρησιμοποιούν τη μόλυνση του περιβάλλοντος ως μια μεταφορά για την ανεπιθύμητη ανάμειξη των πολιτισμών. Πρέπει να διδάξουμε στα παιδιά πώς να συναισθάνονται άλλους ανθρώπους, άλλους πολιτισμούς, άλλες πεποιθήσεις. Όλοι μας εδώ έχουμε την ακλόνητη πεποίθηση ότι τα βιβλία και οι ιστορίες είναι ένα εξαιρετικό μέσο για να γίνει αυτό. Ακόμη και στον ελεύθερο κόσμο, τα παιδιά πρέπει να είναι σε θέση να προβληματίζονται για τους ανθρώπους που θέλουν να δουν επικεφαλής της χώρας τους ή της κοινότητάς τους. Θα πρέπει να μάθουν να σκέφτονται για τα δημοψηφίσματα που αφορούν στο μέλλον των χωρών τους. Χωρίς ανάγνωση, χωρίς σκέψη, θα μπορούσαν να υποπέσουν σε λάθος επιλογές, οι οποίες πιθανότατα θα άλλαζαν τις συνθήκες ζωής τους προς το χειρότερο. Η άγνοια οδηγεί συχνά σε λανθασμένες αποφάσεις. Ένα άτομο που έχει πρόσβαση στην ανάγνωση, έχει την ευκαιρία να μαθαίνει, να απολαμβάνει και να διαμορφώνει το μέλλον του. Οτιδήποτε, με οποιοδήποτε τρόπο και οπουδήποτε και αν διαβάζουν οι άνθρωποι, ένα πράγμα είναι σαφές: η δύναμη που κρατούν τα βιβλία μέσα τους μπορεί να αλλάξει την πορεία μιας ζωής.
Τι σημαίνει μια βιβλιοθήκη για σας;
Λατρεύω τις βιβλιοθήκες. Όλα άλλαξαν όταν μια μικρή βιβλιοθήκη χτίστηκε στο χωριό μου. Επιτέλους, είχα πολλά βιβλία στη διάθεσή μου για να τα διαβάσω όποτε ήθελα. Είμαι ακόμα ευγνώμων στον βιβλιοθηκάριο του χωριού μας. Αν δεν διάβαζα βιβλία, δεν θα είχα γίνει ποτέ αυτός που είμαι τώρα. Το μικροσκοπικό ιταλικό νησί Lampedusa άνοιξε την πρώτη του βιβλιοθήκη για παιδιά και εφήβους τον περασμένο Σεπτέμβριο μετά από πολλά χρόνια εργασίας από εθελοντές. Η Lampedusa είναι ένα μικρό νησί της Ιταλίας όπου μένουν 1.000 παιδιά Ιταλών αλλά και πολλοί ανήλικοι μετανάστες. Η βιβλιοθήκη της ΙΒΒΥ θα τους προσφέρει το δικαίωμα να έχουν πρόσβαση στην πληροφόρηση και τη λογοτεχνία και έχει μία συμβολική αξία, ανάβοντας ένα φως για ολόκληρο τον κόσμο από το κέντρο της Μεσογείου. Ελπίζω ότι όλες οι βιβλιοθήκες του κόσμου ανάβουν ένα φως για όλα τα παιδιά παντού.
Σας ευχαριστώ πολύ!
Μικρό βιογραφικό
Ο Wally de Donker θα βρίσκεται στη χώρα μας, στα πλαίσια του 36ου Παγκόσμιου Συνεδρίου της ΙΒΒΥ στην Αθήνα, 30/8-1/9. (Μέγαρο Μουσικής Αθηνών). Θέμα του συνεδρίου East meets West around children’s books and fairy tales. Το παγκόσμιο συνέδριο της ΙΒΒΥ, το οποίο πραγματοποιείται κάθε δύο χρόνια σε άλλη πόλη και σε άλλη χώρα, ήρθε και πάλι στην Αθήνα ύστερα από 42 χρόνια, χάρη στις προσπάθειες που κατέβαλε το Ελληνικό Τμήμα της ΙΒΒΥ – Κύκλος Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου.
*Η Ιωάννα Γιαννακοπούλου είναι Δρ Παιδαγωγικής.
