“Βλέπω πάει να πει αποστηθίζω γέφυρες”

Της Άννας Αφεντουλίδου. 

Στο ποιητικό έργο του Γιώργου Βέη η εταστική ματιά μεταλλάσσεται συνεχώς σε σπουδή της απρό-βλεπτης εμπειρίας που καταφέρνει να συναιρέσει το εκτατικό με το εντατικό, να διευρύνει το ιδιωτικό στο δημόσιο, να συνυπάρξει το διδακτικό με το αυτογνωστικό∙ διαμορφώνοντας ένα ποιητικό βλέμμα που διηθείται μέσα από ένα σύνθετο σύμπλεγμα μυθικών και λογοτεχνικών παραπομπών, όπως είχα σημειώσει σε μια δοκιμή μου για το τελευταίο προσώρας ποιητικό βιβλίο του Γ.Βέη Βλέπω[1]. Το δι-ορατικό «ταξίδι» του ποιητή είναι προ πάντων εσωτερικό∙ο τόπος είναι οι άνθρωποι, η αίσθηση και η σκέψη τους. Εξάλλου το Ταξίδι απηχεί γενικότερα την ανάγκη να ξε-φύγουμε, να ανα-γνωρίσουμε ξανά τον Εαυτό, τον Τόπο, τον Χρόνο μας, αλλά και να περιηγηθούμε στον εσωτερικό χωροχρόνο μας για την αναζήτηση αυτού που δεν υπάρχει, παρά μόνο για όσους επιθυμούν να ανακαλύψουν ό, τι το καθημερινό βλέμμα θάβει κάτω απ’ τη συνήθεια.

Προτού εξετάσουμε το ταξιδιωτικό θεώρημα του Γ. Βέη θα πρέπει λοιπόν να προσημάνουμε πως είναι αναπόφευκτα παραπληρωματικό ή και ομόλογο του ποιητικού του. Θα προσπαθήσω να αποτυπώσω αυτό το ιδιόμορφο θεώρημα, έτσι όπως, υπαινικτικά, αν και άλλο τόσο ξεκάθαρα, δίνεται μέσα από τα κείμενα του Παντού[2], του τελευταίου του «ταξιδιωτικού» βιβλίου. Στα Ταξιδιωτικά το κατατάσσει η κριτική, παρόλο που ο ίδιος επιμένει να υποτιτλίζει και:  μαρτυρίες, μεταμορφώσεις (όπως παλαιότερα: μαρτυρίες, μεταβάσεις[3], ή μαρτυρίες, μεταφορές[4]). Ας ξεκινήσω από εδώ. Πρόκειται για μαρτυρίες, δηλαδή για εμ-πειρίες του ιδίου σε τόπους που βρέθηκε ως επισκέπτης ή εργαζόμενος, ως περαστικός ή προσωρινός κάτοικος. Αλλά μαρτυρίες ονομάζονται και οι συνεχείς παραπομπές στη σκέψη και τα συναισθήματα των βιβλίων που αγάπησε, καθώς και οι επώνυμες αναφορές στοχαστών που ασχολήθηκαν με τα θέματα που βασανίζουν και τον ίδιο. Εύλογα μετα-βάσεις γιατί μετα-φέρεται και μας μετα-φέρει από τον ένα τόπο στον άλλο. Ή μήπως επειδή μετα-βαίνει από τον τόπο στο κείμενο και από τον χρόνο στη σκέψη; Και μεταφορές, με ποιαν έννοια; Την δηλωτική: μεταφέρθηκε και μας μεταφέρει την εμπειρία του; Ή μας υποψιάζει για τις συνδηλωτικές[5] προεκτάσεις των όσων αναφέρει ως κυριολεκτικές, δηλαδή λαμβάνουσες χώρα στον κόσμο του πραγματικού; Αλλά μεταμορφώσεις τίνος; Του τόπου; Του ανθρώπου; Του ταξιδευτή;

Κι ενώ στο Βλέπω ο λυρικός ποιητής μεταμορφώνει σε υποδοχείς της δικής του φωνής τα υπο-κείμενα και αντι-κείμενα του περιβάλλοντος τόσο του φυσικού όσο και του πολιτισμικού, εδώ φαίνεται σαν ο ίδιος να μετατρέπεται σε φορέα, φερέφωνο όπως λέει, του τοπίου. Αλλά ο τόπος με τη σειρά του έχει γίνει ένα εσωτερικό τοπίο, έχει απορροφηθεί από τον ίδιο, είναι ό ίδιος. Φαυλεπίφαυλος κύκλος.

Χωροχρονικό στίγμα

Όταν αναφέρεται κανείς σε ένα ταξίδι, δύο πόλοι γύρω από τους οποίους αναπόφευκτα περιστρέφεται η όποια διήγησή του είναι: ο τόπος, απαντώντας στο ερώτημα: πού; Και ο χρόνος, απαντώντας στο ερώτημα: πότε; Είτε οι προσδιορισμοί αφορούν στην εκκίνηση από τόπο, την κίνηση δια μέσου ενός τόπου, την κατεύθυνση προς κάποιον προορισμό. Είτε την χρονική στιγμή ή την χρονική διάρκεια. Ωστόσο. Στην ιστορία της λογοτεχνίας πολλές σημαντικές «ταξιδιωτικές διηγήσεις» ανακατανέμουν τον χρόνο και θραυσματοποιούν τον τόπο με έναν τρόπο που ο αναγνώστης χρειάζεται άγρυπνον φιλεργία και εν εγρηγόρσει φαντασία, ώστε να μπορέσει να τις ακολουθήσει. Ιδίως όταν χαράσσουν νέους δρόμους. Ας τολμήσω να αναφερθώ στα πρώτιστα παραδείγματα της Οδύσσειας και της Ιστορίας του Ηροδότου κι ας μην επεκταθώ περαιτέρω.

Οι συντεταγμένες του ταξιδιωτικού κόσμου του Γ.Βέη δεν είναι εύκολα επαληθεύσιμες, γιατί προέρχονται από τη σύμπτωση των γεω-ιστορικών συνθηκών και της ποιητικής του ιδιοσυγκρασίας. Δύσκολο να ξεχωρίσουμε την έκφραση από το εκφραζόμενο, το τοπίο από τον παρατηρητή, το όραμα από το όμμα. Ο θεωρός δεν διεκδικεί για τον εαυτό του την ανεξαρτησία της αποστασιοποίησης, υπο-δέχεται το θέαμα και δια-τυπώνει το δικό του θεώρημα, γέννημα μιας ιδιότυπης συν-ουσίας. Αρνείται τόσο την ψευδαίσθηση της αναπαράστασης όσο και την αληθοφάνεια μιας επίπλαστης -ούτως ή άλλως- αυτονομίας.

Το ταξιδιωτικό του σύμπαν έχει βεβαίως τις συντεταγμένες ορίζουσες του τόπου και του χρόνου-πώς άλλως; Αυτές όμως προσδιορίζονται εντελώς ιδιοσυγκρασιακά. Ας προσπαθήσουμε να ανα-γνωρίσουμε τρία επάλληλα επίπεδα, τα οποία όχι μόνο ποτέ δεν ισοζυγίζονται, αλλά ενίοτε τέμνονται κιόλας, παράγοντα εκτός από στοχαστικούς και ποιητικούς σπινθήρες.

Τόπος

Στο Παντού ο τόπος έχει τα περιγραφικά του σήματα: η Σινγκαπούρη, το Πεκίνο, το Τόκιο, το Ντουμπάι, η Ντουάλα με τα κτίρια και τους δρόμους τους, λιμάνια, καζίνο, πολυκαταστήματα, αίθουσες τέχνης και βιβλιοθήκες, δημόσια και ιδιωτικά κτίσματα. Προσφέρει επίσης και το αφηγηματικό του άλλοθι: διαμονή σε ξενοδοχεία, η πρόσκληση στη βεράντα του σπιτιού ενός φίλου, επίσκεψη στην ταράτσα ενός ουρανοξύστη, παρουσία σε ένα μουσείο, περιήγηση σε δρόμους κλπ. Και κυρίως προσφέρεται ως ο διαδραστικός χώρος των συνειρμών και της συνάντησης με άλλους τόπους και άλλους ανθρώπους, με τα έργα και τις λέξεις συγγραφέων και στοχαστών, τους οποίους θυμίζει, συγκρίνει και κρίνει ο Γ.Β. ως ένας ακαταπόνητος και αξιοθαύμαστος αναγνώστης.[6]

 

 

Χρόνος

Ο χρόνος ορίζεται από γεγονότα-αφορμές: εκδηλώσεις, αναγκαστική παραμονή, συναντήσεις, επισκέψεις, συνομιλίες, επαγγελματικές υποχρεώσεις, η ανάπαυλα των διακοπών. Παραθέτει τα κομμάτια ενός αφηγηματικού παζλ το οποίο όχι μόνο ποτέ δεν ολοκληρώνεται, αλλά κάθε προσθήκη ανοίγει και ένα άλλο tableau vivant την ύπαρξη του οποίου αγνοούσαμε νωρίτερα. Και προ πάντων, αναπτύσσεται στη διάρκεια μιας διαδραστικής παλινδρόμησης ανάμεσα στους χρόνους άλλων ταξιδιών, κυρίως εσωτερικών και συνειρμικών, αυτών των αναγνώσεων του αφηγητή, μετακινώντας μας μπρος πίσω στον χρόνο, σε μια πορεία που το στίγμα της είναι αδύνατο να δοθεί στον άξονα της ευθύγραμμης ομαλής κίνησης. Θυμίζω και πάλι την ολότελα σύγχρονη για τα αφηγηματικά της τεχνάσματα Οδύσσεια: σε 41 ημέρες συμπυκνώνονται τα γεγονότα μιας δεκαετίας, καθώς ο ήρωάς της μπαινοβγαίνει από τον τόπο του μύθου και της ουτοπίας στον χρόνο του κόσμου του. Καθώς και τις αριστουργηματικές παρεκβάσεις με τις Νουβέλες του Ηροδότου.

Το Παντού αποτελείται από 6 άνισα μέρη. Το α’ μέρος, το αφιερωμένο στη Σινγκαπούρη είναι και το μεγαλύτερο (με 25 κείμενα), ενώ το β’ (Κίνα:3), το γ’ (Ιαπωνία:5), το δ’ (Κορέα:1), το ε’(Ντουμπάι-Καμερούν:2) είναι πολύ μικρότερα. Το τελευταίο μέρος με ένα μόνο κείμενο είναι αφιερωμένο στην καταγωγική πατρίδα του αφηγητή, τον Πύργο της Σάμου. Αν παρακολουθήσουμε την τριαδική αναφερόμενη ως άνω ανάπτυξη του χωροχρόνου, θα διαπιστώσουμε (με όλες τις σχετικές επιφυλάξεις για τις στατιστικές καταμετρήσεις, κατανομές και κατατάξεις αυτού του είδους) τα εξής:

ΠΙΝΑΚΑΣ Ι ΣΙΝΓΚΑΠΟΥΡΗ

Εικόνες και Πίνακες: Το φως της Σινγκαπούρης

τόπος	χρόνος	διάδραση	θεματική στίξη
1ο κείμενο: Οι κρεμαστές πισίνες
εστιατόριο	ώρα φαγητού	Φουκώ	αρχιτεκτονική
θέα από ψηλά	η ώρα της γραφής/χαρτί αλληλογραφίας	Κ.Διόνυσος	αυτοαναφορικότητα
ξενοδοχείο	αποσπασμένος για πολλά χρόνια	Ρίλκε (2 φορές)	επιθυμία και  τυχαίο
πισίνα		Τ.Παπατσώνης	νησί-περγαμηνή
		Γιουνγκ	τοπίο-χαμαιλέων
		αναξιμάνδρεια νομοτέλεια
		Σελίν
		καρτεσιανή προοπτική
		Ι.Καλβίνο
		Δ.Δήμου
		Α.Μπαντιού
2ο κείμενο: Το νησί-μαγνήτης
ο Κόλπος της Μαρίνας	ως ενδιάμεσος σταθμός Αθήνας-Τζακάρτας	Γ.Στίβενς	ιστορική αναφορά στη διαμόρφωση του κράτους
Καζίνο			ως οικονομικό μέγεθος
			αντιθέσεις στην όψη της  Σ.
3ο κείμενο: Το ποίημα του λιονταριού
άγαλμα		Κανεχάρα	ετυμολογία ονομασίας
ανδριάντας		Ιεζεκιήλ	ιστορική αναδρομή
		Ευαγ. Μάρκος
		Ν.Κάλας
		Μπόρχες
		Ρ.Ντεμπρέ
		πλατωνικές ιδέες
4ο κείμενο: Με τον παλμό των πρώτων εντυπώσεων
		Τζ. Κόνραντ	ιστορικά χαρακτηριστικά:
		οδυσσεϊκό νησί	αγγλοσαξονική κυριαρχία
		Άρης Μπερλής	ασιατική συμμαχία
			εμπορευματικό πλαίσιο
5ο κείμενο: Δημιουργικές συνυπάρξεις
φρούριο Φορτ Σιλόζο		Λυκούργος	οι 2 πόλοι της Σ.
		δρακόντεια	ιδέες του βουδισμού
		Μάο Τσε Τούνγκ	φιλελεύθερη οικονομία της αγοράς
		Ο.Ελύτης	ιαπωνική εισβολή
		Γ.Κεχαγιόγλου	αυστηρότητα και πειθαρχία
6ο κείμενο: Το κύμα
Μουσείο Τέχνης / έκθεση ζωγραφικής	αναμονή ενός φίλου για επίσκεψη στο νησάκι Σεντόζα	Γε Τσι Ουέι	η ζωή και η σημασία του έργου του ζωγράφου
		Β.Χάιζενμπεργκ
7ο κείμενο: Εκδοχές φοινικιάς
μπαλκονάκι ενός σπιτιού	επίσκεψη στο μπαλκονάκι ενός σπιτιού συναδέλφου	Μπάνβιλ	κείμενο αυτοναφορικότητας: αντιλαμβάνομαι ότι είναι νόμιμο να καταστώ δόκιμο φερέφωνο τοπίου
πραγματικότητα/όνειρο	ώρα τσαγιού	Θωμάς Ακινάτης	το φαινόμενο Σινγκαπούρη να με περιέχει και εμένα εξ ολοκλήρου
		Χέγκελ
8ο κείμενο: Τα δάκρυα του Λι Κουάν Γιου
αίθριο ουρανοξύστη		Κ. Πολίτης	ιστορικά στοιχεία για την ανεξαρτησία της Σ.
		Σπινόζα	αυταρχισμός και πειθαρχία
		Σεν Ζιστ
9ο κείμενο: Ονειρικοί υπερασπιστές
πολυκατάστημα	δημιουργία v.g.: «dream defenders»	ινδουιστική συλλογιστική	σειρά ηλεκτρονικών παιχνιδιών της Σ.
			ιστορική συσχέτιση
10ο κείμενο: Το αρχιτεκτονικό ομίλημα
		Γ.Έβανς	αρχιτεκτονική δομή της Σ.
		Β. Ουγκώ	παραλληλισμός με τη δομή της γραφής
		Α.Μισό
		Τάι Κεν Σουν
11ο κείμενο: Αναδρομή στην Πομπηία
Εθνικό Μουσείο Σ./έκθεση για την Πομπηία	έκρηξη ηφαιστείου Μεράπι στην Κ.Ιάβα	βουδιστής μοναχός	παραλληλισμός με την Πομπηία
		Μπόρχες
		παπαδιαμαντικά πάθη
		(Ιξίονας)
12ο κείμενο: Μαθήματα Γιουκαλίλι
	σεμινάριο γιουκαλίλι	Τζέιμς Χιλ(και άλλοι μουσικοί γιουκαλίλι)	ιστορική αναδρομή  για το γιουκαλίλι
		Γ.Στήβενς	προσπάθεια ερμηνείας της έλξης των Σ.
		Ν.Εγγονόπουλος
		Καντ
13ο κείμενο: Αντιφάσεις και συναιρέσεις
	οικονομική μελέτη	Α. Βινσέμνιους	οικονομικό σύστημα
		Νεύτων
		Λιοτάρ
[η Σ.] μια πάλλουσα διαχρονική δια-τοπική απόδοση
14ο κείμενο: Οι συνέπειες των διεκδικήσεων
κτίριο πάνω σε τεχνητό έδαφος		Νίτσε	σχέση με τη φύση
		λ.Βύρων	τεχνική οικοδόμησης
		Μ.Μαρκίδης
		Ιερός Αυγουστίνος
15ο κείμενο: Μαντάμ Χίτλερ
Άρτ Στέιτζ  Σ.	έκθεση ζωγραφικής	Πικάσο	σχολιασμός της ζωγραφικής σε σχέση με την Ιστορία
		Ρόναλντ Μάνουλαγκ
		Σούζαν Σόνταγκ
16ο κείμενο: Η αναγέννηση των προσώπων: δυνατότητες και εφαρμογές
πολιτιστικές εκδηλώσεις “Fringe”	πρωτοβουλία Μ.Κ.Ο. Σανλαάπ Καλκούτας	Ρεμπό	για το θέμα των ταυτοτήτων
		Χέγκελ
17ο κείμενο: Επισκέπτες από τη χώρα του Ανατέλλοντος Ηλίου
Μουσείο Τέχνης Σ.	έκθεση Ιαπώνων ζωγράφων	Μπάρικο
		(Τόνι Μπλερ)
		Καβαμπάτα
		Τανιζάκι
		Μισίμα
		Κ.Λέβι Στρος
		‘Ισα
		Ογκάουα
		Σπένγκλερ
18ο κείμενο: Προτού γίνουν όλα ένα
διώροφο οίκημα Κατόγκ	επίσκεψη σε αναμνηστικά μουσεία	Μπάνβιλ	συλλογική ταυτότητα των Σ.
	εταιρεία Περακάν για την παράδοση	Μ.Γιουρσενάρ
		Κομφούκιος
		(Κρίσνα)
		καβαφικοί Ποσειδωνιάται
19ο κείμενο: Οι αρχέγονες σπείρες
αυστραλιανή Ύπατη Αρμοστεία της Σ.	τιμητική εκδήλωση για τη ζωγράφο Σάλι Γκαμπόρι	Καββαδίας	σχολιασμός της ζωγραφικής της
		Νίτσε
		Ιάννης Ξενάκης
20ο κείμενο: Η ικεσία-φόρεμα
Αίθουσα Καλών  Τεχνών «Ρεντότ»	έκθεση εικαστικών από την Παπούα Ν.Γουινέας	Ρ.Γαλανάκη	ανάλυση της τεχνικής τους
		Κίρκεγκορ
		Παρμενίδης
21ο κείμενο: Βιβλιόφιλοι τροπικοί
ταράτσα πολυκαταστήματος «Νεξ»	επίσκεψη στη Δημοτική Βιβλιοθήκη Σέρανγκουν	Λι Τάι Πο	αυτοαναφορικότητα: σχέση με τον χρόνο
		Φώκνερ	Εγκαταλείπομαι στην ιερότητα των συμπτώσεων. Κάθε στιγμή…
		Γ.Βιζυηνός
		Γ. Παπακώστας
22ο κείμενο: Ένα καθαρό, μονόκλινο δωμάτιο
ξεφυλλίζοντας Σινγκαπούρη, μαθαίνω ον	ταξιδιωτικές παρακάμψεις	Γ.Μαρτίνες	η «τυχαία» , «συμπτωματική» παρένθεση της Σ.
	ακυρώσεις προγραμματισμένων πτήσεων	Γ.Κιουρτσάκης	η σημασία της για τον αφηγητή
		Λ.Βιτγκενστάιν
		Έλβιν Μπρουκ Γουάιτ
		Πολ Μοράν
23ο κείμενο: Το διφορούμενο τοτέμ
Ταντζόγκ Παγκάρ (νότια Σ.)	κλείσιμο σιδηροδρομικού σταθμού	Καμόενς	διατηρητέος ο παλιός σταθμός
			ίδρυση νέου σιδ/κού σταθμού
			ιστορική αναφορά στη σχέση της Σ. με τη Μαλαισία
24ο κείμενο: Η ψήφος του τοπίου
επανέρχεται το μοτίβο του 1ου κειμ.	συνομιλία με φίλους συγκαπουριανούς	Κ.Γκέρτζ	επανέρχεται η ίδια προβληματική
		Λοκ	προωθημένη όμως σπειροειδώς
		Μοντεσκιέ
		Τζέφερσον
		Τ.Σ.Μιλ
		κομφουκιανιστές
25ο κείμενο: Αναφορές στον ορίζοντα
πτήση πάνω από το νησί-σύννεφα	τρεις και πλέον δεκαετίες στον διπλωματικό κλάδο	Ζ.Α.Πουανκαρέ	σαν Επίμετρο
		Λε Κλεζιό	για τη σχέση ταξιδιού-τόπου-γραφής
		Μπένγιαμιν
		Μποντλαίρ

 

Το βιβλίο ξεκινά με τη φράση: Η πρόχειρη βεντάλια των επιθυμιών (…) Το καλούπωμα της ιδιαίτερης στιγμής. Εννοώ την ανοιχτή πόρτα στην πιθανώς ορθή ερμηνεία του τυχαίου.(…) Ας την ονομάσω, προσωρινά έστω, ιδεώδη πρόσληψη προτύπων. Ασφαλή νομή και κατοχή πεδίου όρασης. Ας τυλιχτώ ακαριαία στην ωριμότητα της πρώτης σημασίας. Εκείνης δηλαδή που με επισκέπτεται χωρίς καμιά προειδοποίηση, που επείγεται να με χαράξει και στη συνέχεια να με κατοικήσει. Να γίνει τώρα εαυτός. Και στην προτελευταία ενότητα της Σινγκαπούρης η επανάληψη: Το καλούπωμα της στιγμής (…)Ας την ονομάσω τώρα πρόχειρα «ιδεώδη πρόσληψη προτύπων». Ας τυλιχτώ ακαριαία στην ωριμότητα της σημασίας.(…) Η μεγάλη προίκα της επιπολαιότητας. Ο διεθνής ιστορικισμός έτοιμος πάντα να με αξιοποιήσει και να με κατατάξει στην ομαδούλα μου(…) Είναι φανερό ότι το νησί έχει περάσει στον τελευταίο κύκλο των μεταμορφώσεών του. Τοπίο-χαμαιλέων.(…) Η βεντάλια των επιθυμιών έχει ανοίξει.

Επομένως δεν πρόκειται για ένα τυπικό κυκλικό σχήμα, όπου ο αφηγητής καταλήγει εκεί απ’ όπου ξεκίνησε, αλλά για την περιστροφική κίνηση μιας σπείρας που σε κάθε ελιγμό της προσφέρει κάτι καινούργιο, έναν προορισμό που, μόνο όταν στραφούμε πίσω, θα καταλάβουμε πως τον έχουμε επιτύχει.

«Όλα μου τα ταξίδια», μάς θυμίζει ο Βέης την οπτική του Τ. Παπατσώνη, «τα αναλάμβανα με διάθεση προσκυνητού.» Και ο Βέης ομοίως: Βλέπω, δοκιμάζω αγγίζω τη Σινγκαπούρη, μας λέει, σαν καρπό του νου. Στις 101 περίπου σελ. που αφιερώνονται στο νησί-κράτος υπάρχουν 91 αναφορές σε στοχασμούς, έργα ή ονόματα ανθρώπων του πνεύματος και καλλιτεχνών, Ελλήνων και ξένων. Σχεδόν μία αναφορά σε κάθε σελ. Και τα 25 κείμενα της ενότητας αυτής αποτελούν αφορμές από κάποια εικόνα, σαν κάρτ-ποστάλ, από ένα γεγονός ή μια εκδήλωση, για να μεταμορφωθούν σε σκέψεις μέσα από τις αναφορές που ανακαλούνται συνειρμικά, άλλοτε με πιο εύκολα προσβάσιμες συνάψεις άλλοτε με πιο δύσβατες. Και το νησί εξακτινώνεται και μεταμορφώνεται σε μία κιβωτό όπου συνυπάρχουν όλα τα αντίθετα: το ελάχιστο και η υπερβολή, το υλικό και το άυλο, το πνευματικό και το ενορατικό, η επιθυμία και η νόηση.

Δεν είναι τυχαίο ότι οι τόποι που κυριαρχούν στο Παντού είναι νησιά ή σαν νησιά. Δεν είναι τυχαίο ότι τη μερίδα του λέοντος κατέχει το νησί-λιοντάρι, η Σινγκαπούρη. Σπεύδει ο ίδιος να το δηλώσει εξάλλου. Νησί οδυσσεϊκό. Που συμπυκνώνει όμως όλες τις αντιθέσεις, τις έννοιες και τα φασματικά τους είδωλα, όλες τις εκδοχές του όντος. Είναι η Ωγυγία αλλά και η Αιολία και η Σχερία. Ο πολιτισμός της ευμάρειας και της αφθονίας, της ευδαιμονίας των Φαιάκων, αλλά και του αποκλεισμένου εαυτού, εκεί όπου το εγώ χάνεται: η Ωγυγία. Εκ παραλλήλου και το πλωτό νησί, το νησί όπου τα θαύματα μπορούν να συμβούν: το νησί των ανέμων, όπου συνυπάρχουν όλοι οι άνεμοι, αντιθετικοί και συμπνέοντες, άγριοι και απαλοί.

Ωστόσο όσο το βιβλίο προοδεύει, μας δημιουργείται η εντύπωση ότι μιλά συνεχώς για το ίδιο ταξίδι, που μετα-μορφώνεται και μεταμορφώνει την πορεία του ταξιδευτή μέσα από τη σκέψη και το σώμα του Άλλου∙ για τον ίδιο τόπο, τον δικό του Τόπο που βρίσκεται Παντού, και για τον Άνθρωπο, τόσο ίδιο τόσο διαφορετικό. Εξάλλου, δεν είναι τυχαίο που, λίγο πριν το τέλος του βιβλίου, ο Γ.Β. μάς λέει από το Φινιστρίνι του ταξιδιού του:

Τα κείμενα για το πατρώο νησί δεν είναι πολλά. Η παράμετρος της νοσταλγίας του έχει όμως διοχετευθεί σε μια γενικότερη νοσταλγία Αγαθού. Ο Πύργος παραμένει εντέλει μια παράγραφος αφανής, αλλά δεσμευτική, όπως αποδείχθηκε στο πέρασμα των δεκαετιών. Υπαγορεύει αντιδράσεις, μνημονεύει αφετηρίες, προδιαθέτει και συνεγείρει εικόνες. (σ.305)

Γιατί ο ποιητής εκείνο το νησί που κουβαλά μέσα του, εκείνο που προβάλλει συνεχώς σε κάθε τόπο, σε κάθε τοπίο που το βλέμμα του αντικρίζει, είναι η Ιθάκη, το πυργιώτικο και σαμιώτικο τοπίο. Ο Οδυσσέας δεν εγκαταλείπει ποτέ το νόστιμον ήμαρ, επειδή το αναβιώνει καθημερινά. Επειδή το νησί του τον περιέχει εξ ολοκλήρου. Μια που είναι για πάντα εγκατεστημένο μέσα του.

ΠΙΝΑΚΑΣ ΙΙ ΚΙΝΑ

Επανεκκίνηση: Κίνα

τόπος	χρόνος	διάδραση	θεματική στίξη
1ο κείμενο: Τέσσερα Χριστούγεννα στο Πεκίνο
Πεκίνο	δεκαετία ‘90	Φλωμπέρ	πρώτες εμπειρίες-αναμνήσεις
μπυραρία	4 Χριστούγεννα	Μπάνβιλ	άνοιγμα προς τη Δύση
κήπος  αγγλικής πρεσβείας		Κομφούκιος	ο Άλλος ως ξένος
κήπος  γαλλικής πρεσβείας		Μ.Τ. Τούνγκ	κι ως ερωτικό σώμα
κήπος αμερικανικής πρ.		Τζων Λένον-Γιόκο Όνο
κήπος καναδικής πρ.		Κολτρέιν-Ντέιβις-Χάνκοκ
2ο κείμενο: Η σινική αίγλη του ακαριαίου
Βιβλία:	άχρονος τόπος Διαδικτύου	Γ.Πατίλης	τέχνη της ταχυγραφής
Παράξενες ιστορίες του Λ. Τζάι		Δ.Σολωμός	ανάπτυξη του είδους στην Κ.
Ο έρωτας στην εποχή του Βάι Μπο		Νίτσε	υπέρ κ κατά
Άσε με μόνο: μια ιστορία του Τσενγκ Ντου		Γ.Σ.Μομ
		Μπόρχες
		Μπατάιγ
		Φουκώ
		Μουρόν Χουετσούν
		Ντε Γκολ
		Μο Χουατσί Τσονγκίνγκ
		Τσανγκ Γιβού
3ο κείμενο: Σαν
Πεκίνο	συναντήσεις με Κινέζα φίλη	Π.Μαμακάκη	σχέση γλώσσας και πράγματος
καφετέριες		Σαίξπηρ	σχέση γλώσσας και εαυτού
εστιατόρια		Ρ. Μπαρτ
εργαστήριο κατασκευής ομπρελών		Μάρκο Πόλο
		Π.Κλοντέλ
		Β. Σεγκαλέν

 

Στην ενότητα της Κίνας η αφήγηση αποκτά μεγαλύτερη βαρύτητα, απορροφώντας ένα μεγάλο μέρος του κειμένου. Φαίνεται πως ο αφηγηματικός άξονας τέμνει περισσότερο κάθετα την πραγματολογική βάση του κειμένου προσφέροντας λιγότερες αποκλίσεις και διαφυγές∙ λειτουργώντας περισσότερο δεσμευτικά στην κειμενική σύνταξη. Αυτό το, τρόπον τινά, εξωτερικό χαρακτηριστικό, μπορεί να συσχετισθεί αμέσως με το ιδιαίτερο χωροχρονικό στίγμα των κειμένων: αναφέρονται στην παραμονή του αφηγητή στην Κίνα για αρκετά έτη. Δεν είναι διηγήσεις ταξιδιών-περασμάτων όπως οι υπόλοιπες ενότητες αλλά ανα-βιώσεις εμπειριών περισσότερο ριζωμένες στον χρόνο. Έστω και ως αναχρονίες, αναδρομικές δηλαδή διηγήσεις εξ υστέρου. Θυμίζω: στη Σινγκαπούρη παραμένει περιμένοντας την επιστροφή στην Τζακάρτα∙αποτελεί δηλαδή ενδιάμεσο σταθμό από την Αθήνα. Στην Κορέα πηγαίνει δέκα χρόνια μετά την παραμονή του εκεί και συναντά μια παλιά του φίλη. Η ενότητα που ακολουθεί (με τα κείμενα για το Ντουμπάι και το Καμερούν) ονομάζεται, όχι τυχαία, Καθ’ οδόν.

Ευαίσθητος δέκτης μηνυμάτων του Τόπου όλων των αποχρώσεων και συχνοτήτων, ο Γ.Β. γίνεται ένας δημιουργικός ανα-μεταδότης, που, αφού διηθήσει με τα ανα-γνωστικά και ανα-γνωριστικά του φίλτρα, κρατά από όλα τα σήματα, εκείνα ακριβώς που χρειάζεται, εμφυσώντας τους τη δική του πνοή. Αφού τα καθορίσει και αυτοκαθοριστεί από αυτά.

Και για να συνδεθούμε με την ενότητα της Ιαπωνίας, η οποία ακολουθεί την Κίνα: την επισκέπτεται για δυο-τρεις εβδομάδες στη διάρκεια των διακοπών του, για να δει κάποιους συγγενείς που παραμένουν εκεί, πολλά χρόνια μετά την πρώτη του παραμονή.

ΠΙΝΑΚΑΣ ΙΙΙ ΙΑΠΩΝΙΑ

Μέρες και νύχτες στην Ιαπωνία

τόπος	χρόνος	διάδραση	θεματική στίξη
1ο κείμενο: Η έλξη, οι εμμονές
1.Ασία Ασία	1999	Μπασό	1.ανάδυση στην ιαπωνική ταυτότητα
2.αεροδρόμιο Ναρίτα	2004	Κ.Λεβι-Στρος	2.επισκέπτης συνειδήσεων
3.αερολιμένας Τόκιο	αυτή τη φορά 2-3 εβδομάδες διακοπών	Γ. Κάντορ	3.επίγνωση: δε θα συγκρουσθώ με τις Σφίγγες του τοπίου
		Μ.Ράσελ	συλλέγω ό, τι θεωρώ πως με αφορά
		Κ.Γκέντελ	πως αρμόζει στο θεματολόγιο των εμμονών μου
			σαν ένας Απόλογος των Μαρτυριών
2ο κείμενο: Παράγραφοι για ένα κιμονό
αλμύρα, κύματα, διηγήματα του Ειρηνικού	πέρας θέρους 2012	Τανιζάκι	οικονομικό χρέος
Γιοκαχάμα	επισκέψεις σε σπίτια	Σοφοκλής	σεισμός
δρόμοι-παράγραφοι μιας συνοπτικής ιστορίας της Λογοτεχνίας	δείπνα με φίλους	Αριστοτέλης	σχέση με Κίνα
σταθμός τρένου Σινομάσι		Γ.Μισίμα	αναφορά στα ιδιότυπα «άγλυκα» γλυκά της Ι.
		Νίτσε	Να μην αφήσω να πέσει κάτω τίποτα. Όλα μετράνε
		Καντ	μικρή αναφορά στα σπίτια-νεκροταφεία
		Ν.Γιάνγκ	θα μάθαινα Ι. όχι με το λεξικό στο χέρι, αλλά με το ορμέμφυτο διαρκώς στον τόπο
		Καραβάτζιο	σχέση με το ηχόχρωμα της γλώσσας
		Ελύτης
		Σεζάν
		Μ.Μερλό-Ποντί
3ο κείμενο: Σούμο, ο πόθος να είσαι υπερπλήρης
Αγώνας Σούμο	αγώνες και μέσα από βιντεοσκόπηση	Περί Ποιητικής	σκέψεις με αφορμή το αγώνισμα και την εξέλιξή του
		Μ.Μερλό-Ποντί
		Ντα Βίντσι
		Πεσσόα
4ο κείμενο: Η αγέραστη κυρία
μετάφραση της Μαντάμ Μπατερφλάι	2007	ιαπωνική ρήση	προϊστορία και ιστορία της Μαντάμ Μπατρεφλάι
(Ιάβα-Μπόρνεο-Χαρτούμ)		Τ.Λούθερ Λονγκ
		Λ.Πάλμερστον
		Λευκάδιος Χερν
		Ρ.Μπένεντικτ
		Ιναζό Νιτόμπε
		παροιμία ιαπωνική
		Ε.Α.Πόου
		Γ.Μπλάνας
		κινεζική ρήση
5ο κείμενο: Τα πανδοχεία του Άδη
Γιοκοχάμα	επίσκεψη με φίλους	Καβαμπάτα	συνήθειες των Ι. σχετικά με τους νεκρούς
«Λαστέλ»: ξενοδοχείο νεκρών		Λ.ντα Βίντσι

 

Το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της ενότητας της Ιαπωνίας είναι πως ο τόπος ταυτίζεται με τα κείμενα που Ο Γ.Β. έχει γράψει στο παρελθόν γι’ αυτόν, με τα κείμενα εν γένει, με το εν προόδω κείμενο. Με πιο έκδηλο τρόπο. Γέρνουν περισσότερο προς την διατύπωση μιας Ποιητικής. Ενδεικτικό ότι το 4^ο κείμενο δεν περιέχει καμιά πληροφορία από το παρόν της διήγησή του, ενώ το χωροχρονικό του στίγμα είναι εντελώς αλλότριο: η μετάφραση της Μαντάμ Μπατερφλάι που έκανε ο αφηγητής το 2007 ανάμεσα στην Ιάβα-Μπόρνεο-Χαρτούμ. Σχεδιαγραμματικά η τριπλή ανα-βάθμιση της σχέσης του αφηγητή με την Ιαπωνία ανα-παρίσταται –χρησιμοποιώντας τους δικούς του χαρακτηρισμούς-ως εξής: ταυτότητα-συνείδηση-επίγνωση

 

 

Παρακολουθούμε την ανατομία της ανθρώπινης σκέψης με στοχαστικούς ελιγμούς που επισκιάζουν τη σημασία της αφόρμησής τους, που γίνονται οι ίδιες όχι σταθμοί, αλλά προβάλλονται ως οι προορισμοί του ταξιδιού. Περιγράφονται συμπεριφορές και καταστάσεις που οδηγούν σε σωρείτες συλλογισμών τόσο για την αναμενόμενη ανθρώπινη αντίδραση, όσο και για την απρόβλεπτη, τουλάχιστον για τη δική μας πολιτισμική ματιά.

Το βλέμμα γίνεται συνένοχο εντέλει της πλησμονής ενός υλικού, το οποίο, παρά τον πρωτοφανή κρυπτικό του χαρακτήρα, προσφέρεται για πολλαπλές, διεξοδικές ή μη, επαφές-αναγνώσεις. Διαδοχές σημείων χωρίς όμως κα κόβεται ο ειρμός της έκδηλης περιέργειας. Ίσως αυτή να είναι μια εκδοχή «δράματος» σε καθημερινή πρακτική. (σ.222)  Και λίγο παρακάτω:

«Βλέπω» στο Τόκιο πάει να πει «αποστηθίζω γέφυρες», οι οποίες ενίοτε χάνονται μέσα στην ομίχλη των συμφραζομένων και δεν φτάνουν στην απέναντι όχθη. (σ.223)

 

 

ΠΙΝΑΚΑΣ VI Κορέα

Διαδρομές στην Κορέα

τόπος	χρόνος	διάδραση	θεματική στίξη
Σου
1.Ν. Κορέα	2002	Τσετ Μπέικερ	συνάντηση με παλιά φίλη
2. Ν.Κορέα	δέκα χρόνια μετά	Μπεν Γουέμπστερ	συνάντηση με σαμάνο
		Ντιουκ Έλινγκτον	η σημασία του ονόματος για τους Ασιάτες
		Φουκώ
		Ν.Γκόρντον
		σεφερική μελάνη
		Σοφοκλής
		Πλάτων

 

Αφορμή η συνάντηση στην Κορέα με μια παλιά φίλη που ήθελε να αλλάξει το όνομά της γιατί πίστευε ότι καθόριζε και την μοίρα της. Οι αντιλήψεις των Ασιατών, ευκαιρία για εκδίπλωση σκέψεων, για στοχαστικές συσχετίσεις.

«Στοχάζομαι το όνομά μου», ενδέχεται να σημαίνει ότι προχωρώ με θάρρος και στην επιβαλλόμενη από τα πράγματα κατάργησή του. Η λέξη-ασπίδα, η εμπροσθοφυλακή των σημαινόντων, δεν μπορεί παρά να είναι χρήσιμη και μόνο χρήσιμη: όνομα ακταιωρός. Και βέβαια η αλλαγή είναι εδώ συνδεδεμένη με ήττα. Εννοώ την ήττα την οποία πρωτίστως δοκιμάζει η απόλαυση. (σ.265)

ΠΙΝΑΚΑΣ V Ενωμένα Αραβικά Εμιράτα-Καμερούν

Καθ΄οδόν

τόπος	χρόνος	διάδραση	θεματική στίξη
1ο κείμενο: Τοίχοι παλίμψηστοι
Ντουμπάι		Γουάλας Στίβενς	σύγχρονη αρχιτεκτονική
ξενοδοχεία		Μπόρχες	η σχέση της με την τεχνολογία
κτίρια		Ρεμπό	τη γλώσσακαι τον άνθρωπο
		Γκαίτε
2ο κείμενο: Στον κόλπο της Γουινέας
Ντουάλα	μετά από 10 μήνες αποσπασμένος στον Ισημερινό της Αφρικής	Πουσέν	ιστορική αναδρομή
λιμάνι		Γκογκέν	για το κλίμα
δρόμοι		Γ.Β.Βιζυηνός	τις ασθένειες
κτίρια δημόσια και ιδιωτικά		Ν. Καχτίτσης	το φαγητό
ξενοδοχείο		Σταντάλ	τις ηδονικές εύκολες απολαύσεις
			την ιδιαίτερη προφορά της γαλλικής
			το ιδιαίτερο λικνιστό βάδισμα των κατοίκων

 

Το Ντουμπάι και η τεχνολογική του πρόκληση, η αρχιτεκτονική δομή και οι δυνατότητες που προσφέρει στον επισκέπτη του, τα οποία προβάλλουν σχεδόν ως τα χθεσινά ουτοπικά έκδοχα της επιστημονικής φαντασίας, μετατρέπονται σε αφόρμηση για την ανάπτυξη ενός άλλου είδους προβληματισμού:

Η τελεσίδικη συμφιλίωση με την ύλη εκλαμβάνεται ως επαλήθευση προφητειών των αλχημιστών. Στεφανώνεται πανηγυρικά από τους προσοντούχους τεχνίτες του τσιμεντένιου Νου. Μια σειρά κανόνων οι οποίοι απορρέουν από την αγαστή σύγχρηση καταρχήν καταστατικών αντιθέσεων: όχι βίαιες επικαλύψεις του «εγώ»  από το πράγμα, ούτε εκφυλιστική κατάληξη του πράγματος από ένα αδυσώπητο μαξιμαλιστικό «εγώ» (σ.279).

Στο κείμενο για το Καμερούν η ζυγαριά κλίνει περισσότερο στο εμπράγματο φορτίο του, μια που το πληροφοριακό υλικό είναι μεγαλύτερο και οι περιγραφικές λεπτομέρειες ευάριθμες. Η διαδραστική λειτουργία είναι πιο ενδοστρεφής, αφού τα θέματα που αλιεύονται είναι περισσότερα των διακειμενικών αναφορών τους.

Καταμετρώ ένα προς ένα τα σταθερά βήματα της εξοικείωσής μου με τις εκφάνσεις των γηγενών, με την ίριδα συμπεριφορών και τις πσραλλαγές των χαρακτηριστικών αποκλίσεών τους. Οι εξόφθαλμες ιδιομορφίες της ταυτότητας του τόπου, ο νέος καμβάς. Οι πληροφορίες με προλαβαίνουν παντού. (σ.284)

Πάντως, τα εμβόλιμα φυγόκεντρα θέματα είναι πολλά: η άρση της αντίθεσης σώματος-νόησης, η συσχέτιση της ηδονής με τα όρια της ύπαρξης και τον θάνατο, η νοσταλγία της επιστροφής και της επανεκκίνησης, η οικειοποίηση του «ξένου», η αφομοίωση του εαυτού, όσο και η αυτογνωστική του ενδοσκόπηση. Ένα από τα εμμονικά  θέματα του Γ.Β. η σχέση του τόπου με τη γλώσσα των ανθρώπων του, η σχέση του εαυτού με τη γλώσσα. Σχεδιαγραμματικά θα μπορούσαμε να την δείξουμε ως εξής:

 

 

 

 

Ο Γ.Β. αναγνωρίζει τις δεσμεύσεις του από το νοησιαρχικό παρελθόν, ιδιαίτερα του Δυτικού ανθρώπου και αναζητά την αφομοίωσή τους μέσα από το μυστικιστικό βίωμα της Ανατολής. Όπως και στα ποιητικά του κείμενα[7], έτσι κι εδώ, λυρική όραση και δραματική αναπαράσταση, σκέψη και συγκίνηση, κατ’ αίσθησιν αντίληψη και νοητική πρόσληψη συναιρούνται σε ένα σύνολο κειμένων που αρθρώνουν την συγκρητική κοσμοθεωρία του και το πολυεστιακό ταξιδιωτικό του όραμα.

Ενώ όλα έχουν ως κύριο προορισμό τους να σου δίνουν την εντύπωση μιας αμετάβλητης συνθήκης, κάτι άλλο, κάπου εκεί κοντά σου, καλά για την ώρα φυλαγμένο, ετοιμάζεται μεθοδικά να ξεσπάσει, να παρασύρει τις βεβαιότητές σου σ’ ένα πρόσκαιρο χάος. (σ.285)

Τοπίο: χαμαιλέων και περγαμηνή

Διαπιστώνουμε πως οράται ένας ιδιόμορφος τόπος-χαμαιλέων, μια διάσταση του χωροχρόνου, όπου το εθνικό και το πανανθρώπινο, το ιστορικό παρελθόν και η βάδιση του μέλλοντος χάνουν τα αυστηρά τους όρια. Μ’ αυτόν τον τρόπο ανα-δομείται η αντίληψη που έχει αποκρυσταλλωθεί για την Ιστορία και την αλήθεια. Σταθερά συνεπής σ’ αυτήν τη θέαση του κόσμου, η γραφή του αποτελεί μια προσπάθεια αποτύπωσης ενός βιώματος που καλείται να συναιρέσει όλα τα είδη της γνώσης, που αγωνίζεται να γίνει, κόντρα στην πολυδιάσπασή της, μια ολιστική εμπειρία των αισθήσεων, των εικόνων και των ιδεών.

Οι εμβόλιμες αναδρομές εμπλουτίζουν ως παρεκβάσεις τη χρονική διαδοχή της αφήγησης, ανατρέποντας την ευθύγραμμη χρονογραφική της ροή. Το τοπίο προβάλλεται ή αντιβάλλεται ως αντικατοπτρισμός του αφηγητή, καθώς υπάρχουν συνεχείς προτάξεις, παρεμβολές των σκέψεών του, για την ίδια τη φύση του και την πολύσημη σχέση με το εγώ. Το ίδιο γίνεται και για την υπόθεση του ταξιδιού, της μετακίνησης δηλαδή μέσα στον χρόνο. Οι φιλοσοφικές αυτές εκδιπλώσεις αναστέλλουν τη δράση του κειμένου, χωρίς ωστόσο ο λόγος να παύει να είναι γειωμένος στην εμπράγματη, πολλές φορές και παθολογική, καθημερινότητα (πχ. η ασθένεια του παιδιού στο κείμενο για την Αφρική)

Οι εναλλασσόμενες εστιάσεις διασπούν την αριστοτελική «ενότητα» οδηγώντας σε μια νέα «κβαντομηχανική» αντίληψη του χωροχρόνου που διαστέλλεται και συστέλλεται, σύμφωνα με τις στοχαστικές ανάγκες και τον φιλοσοφικό οραματισμό του αφηγητή. Ο αφηγηματικός φακός πότε ευρυγώνιος και πότε τηλεφακός άλλοτε ζουμάρει στη λεπτομέρεια άλλοτε εξακτινώνει το βλέμμα, αναδρομώντας συνήθως στο παρελθόν, σπανιότερα προβάλλοντας στο μέλλον. Ανακαλώ κι εγώ συνειρμικά παραδειγματικές σχέσεις από τον κινηματογράφο: «Ο άνθρωπος με την κάμερα» του Βερτόφ[8] που με το ιδιοσυγκρασιακό του μοντάζ αλλάζει την αντίληψη που έχουμε για τον κόσμο, παρόλο που χρησιμοποιεί αποκλειστικά υλικό καταγραφής και όχι μυθοπλασίας. Αλλά και η τεχνική της κάμερας στον ώμο, όπως με αριστοτεχνικό τρόπο χρησιμοποιεί ο πρωτοεμφανιζόμενος Λάζλο Νέμες στο «Γιο του Σαούλ»[9], που κατορθώνει να μας μεταφέρει όλη τη φρίκη του στρατοπέδου συγκέντρωσης, χωρίς να χρειαστεί να απ-εικονίσει ούτε μια φρικιαστική σκηνή. Στοχεύοντας μόνο στο πρόσωπο του πρωταγωνιστή. Και στην πλάτη του, ακολουθώντας τον. Τα υπόλοιπα ως ένα θολό περίγραμμα, ένα φόντο χρωμάτων και ήχων δημιουργούν την ατμόσφαιρα. Στην οποία μόνο η Πράξη του υπο-κριτή/ποιητή δίνει Νόημα. Στην περίπτωσή μας: όχι η πράξη, αλλά η Σκέψη του.

Επιλογικά

Η οραματική εκδοχή του Βέη και η άρνηση προσαρμογής του στις καθιερωμένες  «ταξιδιωτικές» συνθήκες οδηγεί σε αντισυμβατικές εκτροπές και αποκλίσεις που ανανεώνουν την ταξιδιωτική λογοτεχνική παράδοση, δίνοντάς της νέα πνοή. Η εκκρεμότητα του ταξιδιού, που συνεχώς υπό-κειται αλλά και υπερ-βάλλει την αφήγηση, οδηγεί σε φυγόκεντρο τάση που αντί να λειτουργεί διαλυτικά στην κειμενική συνοχή, την ανα-δημιουργεί με ζωτικό τρόπο. Ανιχνεύεται ένα σαγηνευτικό ταξιδιωτικό «σκάνδαλο»: Ο τόπος παραμένει ένα άλυτο αίνιγμα. Παρόλη την περιήγηση μας, παρόλο που ταξιδέψαμε, απολαύσαμε, μάθαμε, ωστόσο λίγα μπορούμε να ανακαλέσουμε από τον τόπο που μας «δεξιώθηκε».

Πώς ακριβώς από τον ένα σταθμό της σιγουριάς των νοημάτων τα οποία με προκαθορίζουν από παλιά, από τον πόλο δηλαδή των καθιερωμένων πεποιθήσεών μου, κολυμπάω τώρα, με έκδηλη ασφάλεια στη «θαλασσοπεριεχόμενο» των πολλαπλών αγνώστων Χ; (σ.219)

Ο Γ.Βέης επιλύει την εξίσωση ορίζοντας με τον εντελώς προσωπικό του τρόπο τους αγνώστους της. Ακολουθώντας όχι την πεπατημένη των σταθερών προσήμων, αλλά την ιδιαίτερη των πολλαπλών αναγωγών. Γι’ αυτό και ταξιδεύουμε το δικό του Ταξίδι. Γι’ αυτό και μαθαίνουμε-ή καλύτερα αισθανόμαστε- τον δικό του Τόπο: τη Γλώσσα και το αποτύπωμά της: τη Γραφή και τον άνθρωπο που της ανήκει.

Αφεντουλίδου Άννα