της Βασιλικής Βαγενού (*)
Ο Βλάσης Φρυσίρας, ο οποίος μας έκανε στο Μουσείο του γνωστό τον θησαυρό του από έλληνες και ξένους, κυρίως νεότερους καλλιτέχνες δημιούργησε στο χρόνο του covid έναν νέο δικό του κόσμο. Άρχισε νς ζωγραφίζει σαν “έτοιμος από καιρό”. Την ερχόεμνη Δευτέρα παρουσιάζει τα έργα του με τίτλο Ένα θέμα” στην Τεχνόπολη του Δήμου Αθηναίων. Η ιστορικός τέχνης Βασιλική Βαγενού παρουσιάζει τη συλλογή του με το ακόλουθο κείμενο:
“Η ζωγραφική είναι μια μορφή πειρασμού ακόμα και για τους πιο αφοσιωμένους μύστες της. Πειρασμός πανίσχυρος γιατί σχετίζεται, ανάμεσα σε άλλα, με τη φανέρωση αυτού που βρίσκεται κρυμμένο κάτω από την επιφάνεια του κόσμου των αισθήσεων. Πώς ένας βαθύς γνώστης της ζωγραφικής πράξης και αντίληψης, που περνά στην αντίπερα όχθη και ξεκινά να ζωγραφίζει ο ίδιος, αντιστέκεται στη μίμηση των μεγάλων καλλιτεχνών που προηγήθηκαν -και σε πολλές περιπτώσεις ακόμα οδηγούν το άρμα της σπουδαίας ζωγραφικής; Πώς διαχειρίζεται, διαισθητικά και τεχνοτροπικά, την επιρροή που έχει δεχθεί από το ζωγραφικό βίωμα εν γένει και την επαφή του με την τέχνη Ελλήνων και ξένων σύγχρονων ζωγράφων, την οποία έχει θαυμάσει, στηρίξει ουσιαστικά και αποκτήσει ως συλλέκτης εδώ και ….. χρόνια; Ίσως οι απαντήσεις κρύβονται ήδη σε μια περίεργη ‘αρχή της επιστροφής’στο ταξίδι της ζωγραφικής του Βλάση Φρυσίρα, ένα ταξίδι που δεν διακόπηκε ποτέ από το 19.. ως σήμερα. Η ζωγραφική του δεν ξεκινά τώρα, αλλά ‘επιστρέφει’ για να επιβεβαιώσει την αλήθεια ότι η μίμηση της πραγματικότητας στη ζωγραφική οπτική έκφραση είναι μόνο ένα πρόσχημα για να καταγράψει τελικά το άδηλο, το αόρατο και ιδεατό.
Σε ένα μοντέλο ιδεατής ομορφιάς ανήκουν τα γυναικεία πορτρέτα του, που θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν ‘κλασικές’ σπουδές της γυναικείας μορφής, με αυτή την αβιάστη, ευθεία διερεύνηση της φόρμας, της γραμμής, της σιλουέττας, όπου όλα εμφανίζονται φυσικά, απλά, και αυθεντικά. Ακόμα πιο σημαντικό είναι ότι αυτή η λιτότητα των μορφών συνδυάζεται με την ανάδειξη των βαθύτερων, ψυχολογικών καταστάσεων που βιώνουν οι γυναικείες φιγούρες του, χωρίς καμία επιδίωξη ψευδαίσθησης ή παραπλάνησης, είτε από την πλευρά του ζωγράφου είτε των μοντέλων. Μια αίσθηση ειλικρινούς επίγνωσης, αποδοχής και έκφρασης των συναισθημάτων όπως αυτά επιδρούν την συγκεκριμένη στιγμή της απαθανάτισης τους επιβεβαιώνει το υπαρξιακό υπόβαθρο του ενδιαφέροντος του ζωγράφου για τα μοντέλα. Εκείνα, με τη σειρά τους, επιδιώκουν να εγκαθιδρύσουν κάποια ουσιαστική επαφή με τον θεατή ως αντίδοτο στην ‘ατροφία της ευαισθησίας’ που κυριαρχεί εδώ και πολλές δεκαετίες στην ανθρώπινη συνύπαρξη.
Στα έργα που οι γυναικείες μορφές εμφανίζονται αφοσιωμένες σε διάφορες ασχολίες αναδεικνύεται η διεκδίκηση ενός δυναμικού ζωτικού χώρου για τον εαυτό τους, κυριολεκτικά και συμβολικά, με τη σωματική και ψυχική συμμετοχή τους στα τελούμενα. Ταυτόχρονα αποκαλυπτικά και αινιγματικά τα γυμνά δεν αποτελούν τόσο απεικονίσεις συγκεκριμένων γυναικών, αλλά χαρακτηρίζονται περισσότερο από την πληθωρική εκφραστικότητα της πόζας τους, από μια αυτοπεποίθηση που εκδηλώνεται στο βλέμμα, μια αυτογνωσία που αφοπλίζει κάθε προσπάθεια λογοκρισίας της ύπαρξης και της φύσης των σκοπών τους. Το ανεπιτήδευτο, ‘γυμνό’ ύφος που χαρακτηρίζει τα γυμνά γυναικεία σώματα εκπέμπει το πρωτογενές, αυτό που ορίζει πρωταρχικά την ουσία του ανθρώπινου σώματος, υπενθυμίζοντας ταυτόχρονα ότι το γυμνό δεν αποτελεί ένα θέμα στην τέχνη, αλλά μια μορφή τέχνης. Αναπόφευκτα η απόλαυση αυτής της μορφής τέχνης απασχολεί αεί τη μελέτη του ερωτισμού στην τέχνη με όρους όπως η ηδονοβλεψία, η αποστασιο-ποίηση, η μέθεξη, η φιληδονία, η πορνογραφία να υπόκεινται σε συνεχείς φιλοσοφικούς, κοινωνικούς και πολιτικούς επαναπροσδιορισμούς και αναθεωρήσεις, ανάλογα με την εποχή της διερεύνησης τους.
Παρά τις συχνά ανατομικά ασύμβατες, μη φυσιοκρατικές αναλογίες των σωμάτων των μορφών, η ζωτικότητα τους δεν τίθεται σε κίνδυνο, αλλά αναδύεται μέσα από το ευρύ και ελεύθερο πλάσιμό τους. Άλλοτε τα σώματα καλύπτουν επεκτατικά τον χώρο στο πρώτο πλάνο και μοιάζουν έτοιμα να δρασκελίσουν έξω από τις δύο διάστασεις του πίνακα και άλλοτε ‘αποσύρονται’ στον ενδότερο προσωπικό τους χωρικό και ψυχικό κόσμο. Πολλές φορές είναι κάποιες εκφράσεις του σώματος, όπως τα χέρια που αγκαλιάζουν με λεπτότητα, που φανερώνουν την πηγαία τρυφερότητα μεταξύ των μορφών, ενώ αλλού αυτή η ευαισθησία αντικατοπτρίζεται στην ειδυλλιακή σχέση του ανθρώπου με τη φύση. Η απόδοση των στάσεων των σωμάτων αποκαλύπτει πως έχουν αποτελέσει σημείο εκκίνησης αναζήτησης ‘λύσεων’ τόσο πάνω στο πεδίο του πίνακα, όσο και συμβολικά, ειδικά στις συνθέσεις με φιγούρες που παρουσιάζουν κάποια διάδραση μεταξύ τους. Παράλληλα με τη διερεύνηση της εξωτερικής, σωματικής μορφής, ο Βλάσης Φρυσίρας επιδιώκει την ανάδειξη της εσωτερικής, πνευματικής ύπαρξης. Για την επίτευξη αυτού του στόχου επιχειρείται η δημιουργία φωτοσκιάσεων ιδίως στα πρόσωπα για να αποκαλυφθούν οι ψυχικές εκφάνσεις, ενώ άλλες φιγούρες δίνουν την εντύπωση μιας μη οργανικής «προσαρμογής» ή πλήρους ενσωμάτωσης με το φόντο της σύνθεσης, δίνοντας έτσι άμεσα την ευκαιρία να επικεντρώσει ο θεατής το βλέμμα του στη συναισθηματική έκφραση τους.
Ο αυθόρμητος χειρισμός των ζωγραφικών στοιχείων γίνεται ιδιαίτερα εμφανής στο χρώμα, το οποίο αποκτά τη δική του ζωή και γίνεται μια ξεχωριστή οντότητα μέσα από την επίπεδη εφαρμογή του και την υλική ομοιομορφία του. Με πλατιές, ανοιχτές πινελιές κατορθώνει να εμφυσήσει τις μορφές με μια πλαστικότητα που γίνεται αντιληπτή σε ένα αφηρημένο επίπεδο και όχι μέσα από την πιστή καταγραφή των τριών διαστάσεων, μην ξεφεύγοντας ποτέ από την απεικόνιση του πραγματικού και του παραστατικού. Συχνά οι φιγούρες μοιάζουν σα να έχουν ξεπηδήσει από κινηματογραφικά ή διαφημηστικά στιγμιότυπα, φλερτάροντας με μια πιο ποπ διάθεση, χωρίς όμως να παρατηρείται καμία αίσθηση μηχανικής εφαρμογής των υλικών και άυλων μέσων του ζωγράφου. Η πλήρης ελευθερία στο πλάσιμο των σωμάτων εξυπηρετεί την εκφραστικότητα την οποία επιδιώκει ο ζωγράφος και παρά κάποιες μικρές ή πιο εμφανείς αποκλίσεις στις φυσικές αναλογίες τους, δε χάνουν ποτέ τον αυθορμητισμό, τη ζωτικότητα και την αρμονία τους. Άλλα σημαντικά φορμαλιστικά στοιχεία που υιοθετεί ο ζωγράφος αποτελούν η ευκρίνεια των στοιχείων της σύνθεσης, η καθαρότητα των περιγραμμάτων και των μορφών, η απλοποίηση της φόρμας, τα αντικρουόμενα πεδία επίπεδου χρώματος που προσδίδουν μια διακοσμητική εντύπωση με μικρή παραστατική λειτουργία και ένα ρυθμικά δυναμικό σχεδιασμό της επιφάνειας. Η σωματικότητα και στερεότητα της ύλης επικρατούν τόσο έντονα, ώστε γίνεται φανερό πως δεν αποτελούν απλά στοιχεία της σύνθεσης, αλλά γίνονται η ίδια η σύνθεση. Πρόκειται για μια ζωγραφική ρεαλιστική που συνδυάζει στοιχεία της παραστατικής και της αφηρημένης τέχνης με στόχο πάντα να φέρει στο φως τη γυναικεία φιγούρα και τον κόσμο της με ειλικρίνεια στις αναζητήσεις του ζωγράφου, τόσο για την εξωτερική μορφή όσο και την ενατένιση του για τη γυναικεία φύση.
Ο Βλάσης Φρυρίσας επιλέγει μια ζωγραφική εξωστρεφή και ανθρωποκεντρική, με το βλέμμα στραμμένο και ανοιχτό προς τον κόσμο, με την διπλή έννοια της εξωτερίκευσης των συναισθηματικών και αισθητηριακών δράσεων του για να συναντήσουν τις αντίστοιχες αντιδράσεις του θεατή. Τα έργα του δίνουν έμφαση στον αυθορμητισμό, στο αισθαντικό και αυθαίρετο χρώμα και την ελευθερία της εκτέλεσης, που δεν στοχεύει στην καταγραφή των λεπτομερειών, αλλά στην ολοποιημένη εικόνα και την αποτύπωση της ουσίας της ανθρώπινης φύσης. Με ένα παράδοξο τρόπο, αυτή η ολότητα των όγκων και των σχημάτων συντελεί στην πρόσληψη της παροδικότητας του ανθρώπινου όντος, επιβεβαιώνοντας την ως εγγενές και αιώνιο στοιχείο της φύσης του.
Ο Βλάσης Φρυσίρας αναγνωρίζει τη μοναδικότητα της ευκαιρίας να αποτυπώσει ένα φευγαλέο χαμόγελο, να αιχμαλωτίσει το χρώμα του δευτερολέπτου που ο ήλιος φωτίζει τα μαλλιά, να μεταδώσει τη θέρμη ενός αγγίγματος. Παρουσιάζει το εφήμερο και τη διάρκεια του την ίδια στιγμή σα να έχουν την ίδια αξία, καθιστώντας το στιγμιότυπο ως κοινότυπο και αναντικατάστατο μαζί. Ίσως γιατί εμπνέεται κυρίως από τη φυσική ομορφιά, που είναι κι αυτή ταυτόχρονα αιώνια και πεπερασμένη. Αλλά και γιατί, με τη γνώση της εμπειρίας του στην τέχνη, νιώθει ότι τώρα είναι η κατάλληλη στιγμή να επιστρέψει στο παρόν που βρίσκεται πάντα έξω από τον χρόνο για να δημιουργήσει τη ζωγραφική του. Το ταξίδι στην τέχνη είναι πάντα ένα κάλεσμα για μεταμόρφωση. Εκκινώντας από την πραγματικότητα και ως κύρια πηγή της έμπνευσης του τη γυναικεία μορφή, ο Βλάσης Φρυσίρας έχει εισέλθει στην πολυπόθητη ‘κατάσταση ροής’ και απελευθέρωσης από δεσμά τόπου και χρόνου που επιφέρει η διαδικασία της δημιουργίας. Είναι η στιγμή της συνένωσης του δημιουργού με το δημιούργημα, το αποτέλεσμα της τόλμης και της αναγκαιότητας ταυτόχρονα”.
(*) H Βασιλική Βαγενού είναι ιστορικός τέχνης
info: Η έκθεση θα διαρκέσει από τις 30 Ιανουαρίου έως τις 4 Μαρτίου στην Τεχνόπολη του Δήμου Αθηναίων/ Δεξαμενές Καθαρισμού. Οδός Πειραιώς 100. Εγκαίνια την Δευτέρα 30 /1/23, 19.00
