του Γιάννη Ν.Μπασκόζου
Με το δεύτερο βιβλίο του στα ελληνικά ο Fabio Stassi πιστοποιείται ως ένας ειδικός της μυθοπλασίας με επίκεντρο την φιλαναγνωσία. Με το προηγούμενο του «Η χαμένη αναγνώστρια» μάς γνώρισε τον ιδιόρρυθμο ήρωα του Βίντσε στις πρώτες βιβλιοθηρικές περιπέτειές του αλλά με το «Κάθε σύμπτωση έχει ψυχή» αποδεικνύει ότι πέρα από την δημιουργία ενός ευφάνταστου και πρωτότυπου χαρακτήρα έχει τη λογοτεχνική ευχέρεια να διαμορφώσει έναν ολόκληρο βιβλιοφιλικό μυθοπλαστικό κόσμο.
Ο Βίντσε είναι ένας άνεργος καθηγητής, έχει χάσει την αγαπημένη του, αγνοεί τον πατέρα του και ζει με τον σκύλο του Ντζάνγκο αγαπώντας τη μοναξιά του. Καταγίνεται στη σύνταξη άχρηστων καταλόγων που καταγράφει σε τετράδια όπως αυτό με τις τελευταίες λέξεις στις οποίες καταλήγουν μυθιστορήματα που αγαπά, ή έναν κατάλογο ηρώων μυθιστορημάτων που ενοχοποιούνται αλλά τελικά αποδεικνύονται αθώοι, ακόμα έχει μια ατζέντα με ψεύτες και απατεώνες της ιστορίας του μυθιστορήματος όπως κι ένα τετράδιο με κατάλογο προσώπων που εμφανίζονται με προβλήματα όρασης στα μυθιστορήματα.
Για να βιοποριστεί εφευρίσκει το επάγγελμα του βιβλιοθεραπευτή. Νοικιάζει μια σοφίτα που τη χρησιμοποιεί ως σπίτι και γραφείο όπου δέχεται επισκέψεις. Συνήθως γυναίκες είναι αυτές που καταφεύγουν στις «συνταγές» του, οι οποίες δεν είναι τίποτα άλλα παρά βιβλία. Για κάθε πρόβλημα συστήνει τα ανάλογα βιβλία. Οι πελάτες του είναι ιδιόρρυθμοι σαν αυτόν, ποτέ δεν έχουν να πουν κάτι ξεκάθαρο, συνήθως αναζητούν κι αυτοί κάτι που δεν ξέρουν. Το μυθιστόρημα αρχίζει με την Τζοβάννα Μπαλντίνι, μια γυναίκα που τον επισκέπτεται και του ζητά να την βοηθήσει να λύσει το αίνιγμα του αδελφού της, ο οποίος έγκλειστος σε θεραπευτήριο πάσχει από Άλτσχάιμερ και επαναλαμβάνει εμμονικά σκόρπιες λέξεις που δεν συμπληρώνουν ένα συγκεκριμένο νόημα. Ο Μπαλντίνι είναι ένας αναγεννησιακός άνθρωπος, πολύγλωσσος με πολλαπλά ενδιαφέροντα και μια τεράστια βιβλιοθήκη. Η Τζοβάννα πιστεύει ότι οι λέξεις που αναθυμάται προέρχονται από κάποιο μυθιστόρημα και δίνουν το κλειδί κάποιου τελευταίου μηνύματος που θέλει να αφήσει ο αδελφός της.
Ο Βίντσε με τη βοήθεια ενός φίλου παλαιοβιβλιοπώλη, του θυρωρού του και μιας κινέζας πελάτισσας του θα προσπαθήσει να αποκρυπτογραφήσει τα αφανή νοήματα των σκόρπιων λέξεων του Μπαλντίνι. Ενδιαμέσως θα δεχτεί τους περίεργους πελάτες του, έναν ρατσιστή, μια συγγραφέα εύκολων μυθιστορημάτων που αναζητά την ποιότητα, μια άλλη που αναρωτιέται αν υπάρχει βιβλίο που θα την βοηθήσει να γίνει καλλίφωνος και άλλοι που του δίνουν την ευκαιρία να στοχαστεί πάνω στον ρόλο της ανάγνωσης, την εξέλιξη του μυθιστορήματος, τα μεγάλα ερωτηματικά της συγγραφής. Για παράδειγμα σε αυτήν που αναζητά την καλλιφωνία της συνιστά να διαβάζει μεγαλόφωνα μυθιστορήματα λέγοντάς της πώς «κάθε βιβλίο είναι ένα μουσικό κουτί».
Στην πραγματικότητα ο ίδιος ο Βίντσε «χρησιμοποιεί» τους πελάτες του για να αυτοθεραπευτεί από τα άλυτα προβλήματά του : την εγκατάλειψη από την αγαπημένη του, τον άγνωστο πατέρα που κοιμήθηκε μια βραδιά με την μητέρα του και εξαφανίστηκε. Στον τελευταίο στέλνει ανεπίδοτες κάρτες στην διεύθυνση του ξενοδοχείου στη Νίκαια όπου έγινε η τελευταία και μοναδική συνεύρεση των γονιών του.
Το μυθιστόρημα θα κορυφωθεί όταν ο Βίντσε θα θελήσει να περιηγηθεί στην τεράστια βιβλιοθήκη του Μαλντίνι. Πρόκειται για μια μπορχεσιανή βαβέλ με διαφορετικά δωμάτια αφιερωμένα στη μελέτη των γλωσσών, τη φιλοσοφία και την ιστορία και τέλος τις επιστήμες και τη λογοτεχνία. Περιέχει βιβλία συλλεγμένα από διαφορετικά μέρη του κόσμου, πολλά από αυτά σπάνια, φυγαδευμένα από ανελεύθερες χώρες για να μην λογοκριθούν ή καταστραφούν. Εκεί θα ανακαλύψει ότι σε πολλά βιβλία ο Μπαλντίνι έχει προσθέσει σελίδες με τις δικές του σημειώσεις, μικρές ή μεγάλες που με τον έναν ή άλλον τρόπο αλλοίωναν το ίδιο του βιβλίο και τη σκέψη του συγγραφέα. Συνειδητοποιεί ότι αυτή η τεράστια βιβλιοθήκη γνώσεων είναι η καταγραφή μιας περιπέτειας, μια μυσταγωγική διαδρομή, ένα ταξίδι στη σοφία, μια πιθανή γεωγραφία της ανθρώπινης γνώσης για να καταλήξει πώς ο χρόνος της βιβλιοθήκης είναι αιώνιος σε αντίθεση με την εύθραυστη μνήμη των ανθρώπων.
Στο φόντο της αναζήτησης του μίτου για τη λύση του μυστηρίου Μπαλντίνι ο Βίντσε θα περπατήσει στις φτωχογειτονιές της Ρώμης, θα συναντήσει μικροπατεώνες, αντιπροσωπευτικούς ανθρώπους από τις διάφορες φυλές που έγιναν ρωμαίοι πολίτες, θα συμμετάσχει σε μια πορεία μεταναστών, θα κάνει μια ερωτική «αρπαχτή», θα συνομιλήσει ξανά και ξανά με τον Γκαμπριέλ τον φίλο του παλαιοβιβλιοπώλη και κάθε φορά θα αναρωτηθεί ποιος είναι ο ξένος σε αυτή την πόλη.
Πιο σφικτό από το προηγούμενο μυθιστόρημά του ο Stassi σε αυτό ξεδιπλώνει μια ιστορία με συνεπή εξέλιξη, σασπένς, ωραίους, μελαγχολικούς και ρομαντικούς ήρωες προορισμένους να δώσουν έναν αγώνα να διατηρήσουν τη μνήμη, το πιο ζωοποιό δεδομένο στην ανθρώπινη μοίρα. Γιατί το μυθιστορηματικό ψέμα, θα πει ο Βίντσε, είναι ο μοναδικός εφικτός τρόπος διαμαρτυρίας ενάντια στην παραποίηση της μνήμης εκ μέρους της εξουσίας, τη ασθένειας και του θανάτου. «Η φωνή του Πινόκιο ή του Χόλντεν Κόλφιλντ δεν ήταν ίσως οι φωνές σπαραχτικής αυθεντικότητας;». Εξαιρετική η σκηνή όπου οι ήρωες παίζουν στα χαρτιά τις αναμνήσεις τους.
Όπως πάντα στο τέλος του βιβλίου ο Stassi παραθέτει κατάλογο πεζών και ποιημάτων που αναφέρονται στο μυθιστόρημα αυτό και άλλα που διαπραγματεύονται σχετικά θέματα όπως η μνήμη, η ιστορία, η αφασία και η λογοδιάρροια, η νομοφοβία και η ρευστότητα, η συγγραφή και το ψέμα, η απατεωνιά, η βιβλιοφιλία και δεκάδες άλλα που ειρήσθω εν παρόδω θίγονται ακροθιγώς η εκτεταμένα στο μυθιστόρημά του. Ένα μυθιστόρημα για το θαύμα της λογοτεχνίας!
info: Fabio Stassi, Κάθε σύμπτωση έχει ψυχή, μτφρ. Δήμητρα Δότση, Ίκαρος
