Γιάννης Ν. Μπασκόζος
Κυκλοφόρησαν τα περισσότερα τους τελευταίους μήνες του 2015 και ίσως μέσα στον θόρυβο των πολλών εκδόσεων κάποια να μην έτυχαν της προσοχής που τους αξίζει. Υπάρχουν και άλλα πολλά. Επιλέγω κάποια από αυτά που έπεσαν στην αντίληψή μου και θα ήθελα να επιστήσω την προσοχή των αναγνωστών. Είναι διαφόρων ειδών αλλά τα ενώνει η ιδιαιτεροτήτων των θεμάτων τους- εκτός της πεπατημένης.
Νικόλας Όστλερ , Λογοκρατορίες , μετ Νίκος Κούτρας, Polaris εκδόσεις
Ένα περίεργο αλλά γοητευτικό βιβλίο που εξετάζει όχι την ιστορία που γράφουν οι πολιτικοί και οι πόλεμοι αλλά αυτή που γράφουν οι γλώσσες, δηλαδή οι γλωσσικές κοινότητες. Η αγγλική, η ναβάχο, η σουαχίλι, η κινεζική, η μπουρουσάσκι και άλλες πολλές δημιουργήθηκαν και δημιούργησαν μια παράδοση που συνδέει τους λαούς μαζί τους. Το βιβλίο αυτό εξετάζει τις καινοτομίες των γλωσσών στην εκπαίδευση, την κουλτούρα, τη διπλωματία αλλά και την ανθεκτικότητα, τις ιδιομορφίες τους, τις αποτυχίες κ.τ.λ. Επειδή οι γλώσσες ορίζουν και κοινότητες η αξία αυτού του βιβλίου πέρα από την πληροφόρηση προσφέρει πολλά στοιχεία για την ίδια την ανάπτυξη των κοινωνιών.
Giambattista Vico, Η νέα επιστημονική γνώση, εισαγωγή –μετάφραση- πίνακες: Γιώργος Κεντρωτής, Gutenberg
Έργο του 1744, από αυτά τα ολιστικά έργα που προσπαθούν να περικλείσουν το μεγάλο Όλο σε ένα τόμο. Ο Βίκο εισηγείται τη θεωρία της ανακύκλωσης της ιστορίας και την αιώνια ιστορία των ιδεών που βασίζονται στην αδιατάρακτη αλληλουχία των ρευμάτων. Πρόκειται για έργο θεμέλιο των κοινωνικών επιστημών και των επιστημών του ανθρώπου. Τα θέματα που απαρτίζουν τα περιεχόμενα του ξεκινούν από τις απαρχές και τις μεθόδους απόκτησης της γνώσης, συνεχίζουν με την ποιητική σοφία(ηθική, λογική, αστρονομία, γεωγραφία κ.λπ). Ειδικό κεφάλαιο ασχολείται με τον «αληθινό» Όμηρο. Αναλυτικά στο προτελευταίο και τελευταίο κεφάλαιο ο Βίκο καταγίνεται με την πορεία των λαών και των θεσμών(εξουσία, δίκαιο, πολιτικά συστήματα κ.ά θεσμοί). Ο Γιώργος Κεντρωτής που το μετέφρασε και το επιμελήθηκε έκανε μια γιγάντια δουλειά και χαρά στο κουράγιο του για ένα έργο 1.040 σελίδων.
Τζ. Ίρβινγκ Μανάττ, Μέρες Αιγαίου, μετάφραση: Ισμήνη – Λουίζα Ταμβακάκη, έκδοση της Alpha Trust.
Τα τελευταία χρόνια η χρηματιστηριακή Alpha Trust εκδίδει κάθε χριστούγεννα ένα μικρό τομίδιο με εξαντλημένα έργα που αφορούν την Ελλάδα, ταξιδιωτικά ή άλλα. Ξεχωρίζω φυσικά αυτό της χρονιάς 2010 με τη βιογραφία του Σερ Μπαζίλ Ζαχάρωφ. Φέτος εξέδωσαν το βιβλίο του Μανάττ, προξένου των ΗΠΑ στη χώρα μας 1898-1913, καθηγητή Ελληνικών στο Πανεπιστήμιο Μπράουν με βαθιές γνώσεις αρχαιολογίας. Τα ταξίδια του στις Κυκλάδες δίνουν μια εικόνα των νησιών εκείνη την εποχή και σε πολλές περιπτώσεις σημειώνουμε πολλές ομοιότητες με το σήμερα. Από την άλλη βλέπεις πόσο απομονωμένα ήταν τα νησιά αυτά και πόσος περίκλειστος ο πολιτιστικός τους πλούτος.
Ελάσσονες ποιητές του Μεσοπολέμου, Ανθολογεί ο Σωτήρης Τριβιζάς, Καστανιώτης.
Ονόματα που πιθανόν δεν λένε τίποτα στους νεότερους: Γιάννης Αηδονόπουλος, Πέτρος Δήμας, Μίνως Ζώτος, Γιώργος Καρατζάς, Γιώργος Κοτζιούλας, Γ.Μ. Μυλωνογιάννης, Φώτος Πασχαλινός, Ανθούλα Σταθοπούλου- Βαφοπούλου και Γιάννης Χονδρογιάννης. Έζησαν την εποχή του Καρυωτάκη και του Λαπαθιώτη αλλά κρύφτηκαν στη σκιά τους. Μερικοί δεν υπάρχουν ούτε ως αναφορά στις ιστορίες της ελληνικής λογοτεχνίας. Τους κατηγόρησαν ως μιμητές του Καρυωτάκη, πολλοί από αυτούς πέθαναν νέοι και ξεχάστηκαν γρήγορα. Έζησαν δύο πολέμους και μια καταστροφή, πέθαναν οι περισσότεροι γύρω στα 30 και κυρίως όλοι τους ξέχασαν.
Roderick Beaton, Η ιδέα του έθνους στην ελληνική λογοτεχνία, Πανεπιστημιακές εκδόσεις Κρήτης.
Ο διευθυντής ελληνικών σπουδών στο King’s College London αναφέρεται στο επίμαχο ζήτημα των απαρχών της ελληνικής λογοτεχνίας για να διερευνήσει στο πέρασμα των αιώνων το πώς συγκροτείται η εθνική ταυτότητα και ποιος είναι ο ρόλος της ελληνικής λογοτεχνίας σε αυτό. Από τον 12ο έως τον 20ο αιώνα το υλικό είναι πλούσιο και ευεπίφορο σε αναλύσεις. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το πώς οι έλληνες λογοτέχνες αντιμετωπίζουν τα εθνικά ζητήματα μετά τη συγκρότηση του ελληνικού κράτους έως τις μέρες μας.
Γιάννης Μπεράτης, Ο Μαύρος φάκελος, Εισαγωγή- επιμέλεια: Έρη Στυαροπουλου, Ερμής
Ο συγγραφέας του έργου «Πλατύ ποτάμι» κράταγε για χρόνια (1940-1967) ημερολογιακές σημειώσεις σε ένα μαύρο φάκελο. Η Έρη Σταυροπούλου σε αυτή την σημαντική έκδοση παρουσιάζει το ημερολόγιο του Μπεράτη σε μια εξαιρετική επιμέλεια και μια πολύ κατατοπιστική εισαγωγή. Το ημερολόγιο σκιαγραφεί έναν «περίεργο» διανοούμενο. Αν και φίλος με τον Θεοτοκά και τον Σεφέρη δεν εντάχθηκε στη γενιά του ΄30, ακολούθησε μια παθιασμένη όσο και μοναχική πορεία κι έμεινε στην ιστορία για το καλύτερο αντι-ηρωικό πολεμικό μυθιστόρημα, το «Πλατύ ποτάμι». Ο «Μαύρος φάκελος» είναι μια αποθήκη ιδεών, στοχασμών για τη ζωή και την τέχνη ενός συγγραφέα που χρειάζεται να ξαναθυμηθούμε.
Μαρκ Μαζάουερ, Τριάντα χρόνια ελληνικής ιστορίας, εισαγωγή: Κώστας Κωστής, μετ: Σώτη Τριανταφύλλου, Πατάκης
Πρόκειται για την ομιλία του ιστορικού και συγγραφέα στην τελετή αναγόρευσης του σε επίτιμο διδάκτορα του τμήματος οικονομικών επιστημών στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών. Ο Μαζάουερ δίνει με πολύ σύντομες πινελιές το πώς αυτός έβλεπε από το εξωτερικό, Ιταλία, Αγγλία, ΗΠΑ την Ελλάδα, πώς την πρωτογνώρισε στις επισκέψεις του και το πώς την κατανόησε αργότερα, ειδικά την εποχή της κρίσης. Είναι μια από «τα έξω ματιά» που σίγουρα προβληματίζει. Ο πρόλογος του ιστορικού Κώστα Κωστή συνεισφέρει στην κατανόηση της προσωπικότητας του συγγραφέα.
Νίκος Α. Αλιβιζάτος, Πραγματιστές, δημαγωγοί και ονειροπόλοι, εκδόσεις Πόλις
Μια διαχρονική εξέταση των τριγωνικών σχέσεων πολιτικών- διανοουμένων και εξουσίας. Ο συγγραφέας παίρνει τα πράγματα από την αρχή: από τον Ιωάννη Καποδίστρια και τον Τρικούπη μέχρι τον Ανδρέα Παπανδρέου και τον Τσίπρα, από τον Θεοτοκά και τον Τσάτσο στον Πουλαντζά και τον Φίλιππο Ηλίου. Άλλοτε ατομικά και άλλοτε καθ΄ομάδες οι προσωπικότητες που εξετάζει ο Αλιβιζάτος σηματοδότησαν τις πολιτικές εξελίξεις αλλά και τις κινήσεις των ιδεών, όσο και την επίδρασή τους στην ελληνική κοινωνία. Τελικό αποτέλεσμα μια άλλη ρέουσα και πολύ γοητευτική ανάγνωση της ιστορίας της Ελλάδος.
.
Stefan Zweig, Μονταίνιος, μετάφραση: Μαρία Αγγελίδου, Άγρα.
Οι βιογραφίες του Zweig έμειναν ιστορικές. Λίγο πριν το τέλος της ζωής του εργαζόταν ταυτόχρονα πάνω σε τρία κείμενα, ένα εκ των οποίων κι αυτό για τη ζωή του Μονταίνιου. Ο γερμανός επιμελητής του λέει ότι το βιβλίο αυτό ήταν κατά κάποιον τρόπο η διαθήκη του. Ο Τσβάιχ θεωρούσε τον Μονταίνιο πρόμαχο της ατομικής ελευθερίας, σε μια εποχή με πολλές ομοιότητες με τη δική μας. Υπερασπίζεται την ατομική ελευθερία επειδή θέλει να μείνει δίκαιος και σώφρων. Ο Τσβάιχ γράφει σα να διηγείται μια από τις ιστορίες του και συμπάσχει, ακριβώς γιατί ταυτίζεται με τις απόψεις του αγαπημένου του δοκιμιογράφου.
Φίλιπ Κ. Ντικ, Το ηλεκτρικό πρόβατο, μετάφραση: Δημήτρης Αρβανίτης, Κέδρος
«Ποτέ δεν υποχώρησα μπροστά στην πραγματικότητα. Αυτό είναι η επιστημονική φαντασία». Ο Φίλιπ Ντικ, από τους καλύτερους συγγραφείς επιστημονικής φαντασίας, παιδί του ΄60 και ότι έφερε εκείνη η θρυλική εποχή, πήγε πάντα κόντρα στο ρεύμα. Το «ηλεκτρικό πρόβατο», που ενέπνευσε το θρυλικό κινηματογραφικό έργο “Blade Ranner”, παρουσιάζει την πάλη ανάμεσα στον άνθρωπο και τη μηχανή, τον προγραμματισμό και την ατομική ελευθερία. Υπάρχει γύρω του ένας κόσμος μηχανικός, απάνθρωπος, ερημωμένος από συναίσθημα. Ο ήρωας θα βρεθεί μπροστά σε διλήμματα που θα ταρακουνήσουν την ύπαρξη του ως ανθρώπου. Ίσως ένα από τα καλύτερα βιβλία επιστημονικής φαντασίας. Ήταν εξαντλημένο και επανακυκλοφόρησε. Τύχη!
Ν.Δ.Τριανταφυλλόπουλος, Μεταπολεμικά νεανικά περιοδικά, Αντίποδες
Ένα ακόμα έργο από τον ακάματο παπαδιαμαντιστή της Χαλκίδας που καταγράφει τον κόσμο των παιδικών και νεανικών περιοδικών που διαμόρφωσαν μια ολόκληρη γενιά αναγνωστών και ανθρώπων των γραμμάτων στην πρώτη μεταπολεμική περίοδο. Η Παιδόπολις, το Ελληνόπουλο, Μαθητική Διάπλαση, Κάτι, Η Ζωή του παιδιού, η Σκαπάνη, Προσκοπικές Σελίδες και άλλα, τα περισσότερα χριστιανικά, συντηρητικά, πέριξ χριστιανικών ή παραχριστιανικών σωματείων περικλείουν έναν ιδιαίτερο νεανικό κόσμο της εποχής τους και φανερώνουν τις δεσπόζουσες κοινωνικές συντεταγμένες. Μη φανταστείτε ένα ιστορικό ντοκουμέντο περισσότερο μια αφήγηση σαν παραμύθι για τους παλιούς καιρούς.
Μιγκέλ Ντε Θερβάντες, Δον Κιχώτης, διασκευή-εικονογράφηση Ron Davis, εκδ. Χαραμάδα, (Πάτρα).
Ίσως το καλύτερο κόμικ των τελευταίων χρόνων. Από το 1605 στο 2015 η απόσταση είναι μεγάλη αλλά ο Δον Κιχώτης παραμένει αλώβητος, οι περιπέτειες του εξακολουθούν να είναι ένα σύμβολο αγάπης και αγώνα για το όραμα. Ο Ron Davis κατάφερε εξαιρετικά χωρίς να περικόψει την ουσία των περιπετειών να αποδώσει σε εικόνες και διαλόγους το περίφημο έργο του Θερβάντες. Τα σκίτσα του έχουν υπέροχη κίνηση ενώ ο λόγος στις «φούσκες» δεν κουράζει χωρίς όμως να απλοποιείται, υπηρετεί υπέροχα την αφήγηση.
Idea Vilarino, Το άνθος της στάχτης, μετάφραση: Έλενα Σταγκουράκη, Gutenberg
H μεγαλύτερη ποιήτρια της Ουρουγουάης, και μία από τις μεγάλες ποιήτριες της ισπανικής γλώσσας. Η μοναξιά, οι έρωτες, η πολιτική της δραστηριότητα έντυσαν τον μύθο της. Αλλά πάνω από όλα υπάρχουν τα ποιήματά της. «Νυχτερινά, ερωτικά και άλλα ποιήματα», τα υποτιτλίζει η μεταφράστρια. Μελαγχολικά και λίγο «αρνητικά» τα ποιήματά της Βιλαρίνο βρίθουν ερωτημάτων ανακαλώντας υπαρξιακά ερωτήματα. Πολύ κοντά στις απόψεις του Σιοράν εκπέμπουν πεσιμισμό αλλά και μια νηφαλιότητα αντιμετώπισης των μεγάλων ζητημάτων που απασχολούσαν ανέκαθεν τον άνθρωπο. Πάνω από όλα όμως η ποίηση της είναι γεμάτη αυστηρότητα και αισθησιασμό.
Κυριάκος Συφιλτζόγλου, Στο σπίτι του κρεμασμένου, Θράκα.
Ο Κυριάκος Συφιλτζόγλου εξέδωσε ένα παιγνιώδες αλλά ουσιαστικό πόνημα. Πεζοποιήματα συνομιλίας με άλλους καλλιτέχνες, ποιητές και πεζογράφους. Ο Φραντς Κάφκα στα Γιάννενα, ο Εμίλ Σιοράν στη Σίφνο, αναπάντεχες συναντήσεις όπως του ζωγράφου Έντουαρτ Χόπερ με τον συγγραφέα Ρέημον Κάρβερ στο Όρεγκον, ο Μπόρχες στο Τόκιο και άλλα τέτοια «τυχαία» γεγονότα δίνουν αφορμή για δεύτερες και τρίτες σκέψεις πάνω στις επιρροές ενός ποιητή και στο ερώτημα «τι απομένει σε μας σήμερα;». Η θέληση του Συφιλτζόγλου να το εκδώσει στην λαρισαϊκή ομάδα της Θράκας είναι μια πράξη ριζοσπαστική και συμβολική για τα που υπάρχει η ποίηση σήμερα.
Θωμάς Λιναράς, Κινηματογραφικά δεινά, Από τον Βιμ Βέντερς στον Γιασουχίρο Όζου, εκδόσεις Εντευκτηρίου.
Οι σινεφίλ δεν υπάρχουν πια λέει ο Μισέλ Δημόπουλος στον πρόλογο. Τουλάχιστον δεν υπάρχουν όπως ήσαν τη δεκαετία 60 ΄-70-80. Οι άνθρωποι που αγαπούσαν το σινεμά έβλεπαν μια ταινία ποιοτική και τη συζητούσαν ένα- δυο μήνες μετά. Σήμερα με την υπερπληροφόρηση, το αέναο κατέβασμα από το διαδίκτυο η γοητεία και το ταλέντο του σινεφίλ έχει εκφυλιστεί αν δεν έχει μείνει σε μικρές ομάδες- νησίδες μιας άλλης εποχής. Ο συγγραφέας γράφοντας για ταινίες εδώ και χρόνια συλλέγει σε αυτόν τον τόμο κείμενα για τους αγαπημένους σκηνοθέτες των κινηματογραφόφιλων: από τον Βέντερς στον Όζου με ενδιάμεσες στάσεις στον Μπρεσόν, τον Κισλόφσκι, τον Τζάρμους, τον Ιοσελιάνι κλπ κλπ. Μεγάλα ονόματα- μεγάλες ταινίες. Για αυτούς και μόνον που ο κινηματογράφος είναι ακόμα κάτι περισσότερο από μια προβολή.
