της Μαρίζας Ντεκάστρο
Μήνες διαβάζουμε τις αρρωστημένες δραστηριότητες ατόμων, διάσημων και άσημων, που βρίσκονται κοντά στα παιδιά ή τα ψαρεύουν εδώ κι εκεί. Τα περιστατικά σεξουαλικής εκμετάλλευσης και ακραίας ενδοοικογενειακής βίας, η κακοποίηση κοριτσιών και αγοριών, μικρών και εφήβων, βρίσκονται στην επικαιρότητα.
Μακρύς και ο κατάλογος αξιόλογων παιδικών εικονογραφημένων και νεανικών μυθιστορημάτων που αναφέρονται στο θέμα, μια έρευνα στο διαδίκτυο θα τα φέρει μπροστά σε όλους.
Ευαίσθητοι συγγραφείς παιδικών βιβλίων ανέλαβαν δράση για να πείσουν τους αναγνώστες ότι το σώμα τους τούς ανήκει, αποκλειστικά!
******
ΟΧΙ Σημαίνει ΟΧΙ, της Τζέιν Σάντερς, εικονογραφημένο βιβλίο με ελάχιστο κείμενο. Είναι για τα μικρά παιδιά, τα πιο εύπιστα και τα οποία αυθόρμητα δέχονται τις γλύκες των κοντινών τους, γλύκες που δεν υπονοούν υποχρεωτικά κάτι κακό.
Θα το ονόμαζα βιβλίο «πραγματικών ενοχλητικών καταστάσεων». Υπάρχουν λοιπόν τα τώρα δεν έχω όρεξη, δεν μ’ αρέσει, θέλω μόνος/η μου… και τελικά ΟΧΙ Σημαίνει ΟΧΙ! Σεβάσου την επιθυμία μου!
Οι εικόνες είναι καθαρές και περιγράφουν περιστατικά ενοχλήσεων. Στην εικονογράφηση βλέπουμε μόνο αυτό που εύκολα γίνεται κατανοητό από τα μικρά παιδιά. Κάθε περιστατικό κλείνει με τον τίτλο του βιβλίου ως επαναλαμβανόμενη επωδό, η οποία επιτρέπει στους αναγνώστες να συμμετέχουν δηλώνοντας, και επιβεβαιώνοντας, επιτακτικά την απόφασή τους.
Σκοπός του συγκεκριμένου βιβλίου, και άλλων ανάλογων, δεν είναι να φοβίσουν, ούτε καν να προειδοποιήσουν για άβολες καταστάσεις, παρά μόνο να φέρουν συνηθισμένες καταστάσεις μπροστά στα μάτια του και να τις αναγνωρίσει. Η απλή φράση-κλειδί είναι ένας τρόπος να τις αποφύγει βοηθώντας το να αναπτύξει την αυτοπεποίθηση, τη συγκρότηση της προσωπικής ταυτότητας και εντέλει την κοινωνική του αντίληψη.
*****
Το χαλασμένο τηλέφωνο, ένα graphic novel των Morten Dürr & Sofie Louise Dam, μιλάει για ένα βαρύ φορτίο: την ενδοοικογενειακή βία και το σπάσιμο του ταμπού της ανυπόκριτης μητρικής αγάπης, για μια μάνα με διπλό πρόσωπο: καλή προς τους έξω, αλλά τέρας που στο σπίτι κακοποιεί το κορίτσι της.
Οι σχολικές παρέες σκαλίζουν πολύ συχνά εκείνα που παρατηρούν και οι μεγάλοι, αλλά δεν τα προχωρούν παρακάτω.
Η Άννα είναι απόμακρη, δεν συμμετέχει πουθενά, απουσιάζει ανεξήγητα από το σχολείο. Η παράξενη συμπεριφορά της σπάει σαν φούσκα όταν αποφασίζει να παίξει ένα διασκεδαστικό παρεϊστικο παιχνίδι, το Χαλασμένο τηλέφωνο. Το έχουμε παίξει όλοι: ψιθυρίζεις μια πρόταση ή μια λέξη πολύ γρήγορα και κείνο που φτάνει στον τελευταίο παίκτη το μόνο που προκαλεί είναι γέλια. Όχι όμως αυτό που τόλμησε να πει στα γρήγορα η Άννα: Η μαμά μου με δέρνει.
Και τα πράγματα πήραν το δρόμο τους χάρη στη Βέρα, μια συμμαθήτρια που δεν ήταν καν φίλη της, η οποία δεν γέλασε και προσπάθησε να καταλάβει τι πραγματικά συνέβαινε με την Άννα.
Η Άννα βρήκε έναν ανορθόδοξο τρόπο να πει το πρόβλημά της. Αν και ψιθυριστά, αν και στο παιχνίδι, το φώναξε δυνατά!
Τέτοια τραύματα επουλώνονται αργά κι επίπονα. Πόσο μάλλον όταν υπάρχει και συνέχεια, αφού το κορίτσι δέχτηκε δεύτερο πλήγμα όταν η μητέρα εγκατέλειψε την οικογένειά της. Τι ήταν καλύτερο για την Άννα; Μαζί με την (αναμορφωμένη) μητέρα ή μακριά της; Είναι ερωτήματα προς τους αναγνώστες που οδηγούν στις κατάλληλες δομές βοήθειας.
Τα μουντά χρώματα, τα λιτά σκίτσα εστιάζουν στα, άλλοτε φιλικά και άλλοτε αδιάφορα ή κοροϊδευτικά, πρόσωπα των άλλων παιδιών, οι κοφτές φράσεις υπονοούν πολλά περισσότερα απ’ όσα λένε υποστηρίζοντας το δράμα που ζούσε το κορίτσι.
*****
Η απομόνωση ως συλλογική κακοποίηση
Το νησί της Μαρίας είναι η Κρήτη, είναι και η Σπιναλόγκα, που φιλοξενούσε την αποικία των λεπρών. Η Ρίτα, που ζει στο Λονδίνο, επισκέπτεται τα καλοκαίρια την κρητικιά γιαγιά της. Σε μια επίσκεψή της μαθαίνει την αποσιωπημένη ιστορία της προγιαγιάς της, η οποία αποχωρίστηκε μητέρα και αδελφικό φίλο, νόσησε η ίδια και βρήκε την αγάπη, το θάρρος και τη δύναμη να προσπαθήσει να γιατρέψει τους αλλοτινούς συντρόφους της στο νησί.
Όταν πήρα Το νησί της Μαρίας, το παιδικό μυθιστόρημα της Βικτώρια Χίσλοπ, ομολογώ ότι μου χτύπησαν καμπανάκια. Ακόμα μια μεταγραφή σε παιδικό ενός επιτυχημένου μυθιστορήματος για ενηλίκους; Περίληψη του πρωτότυπου ή αυτοτελές μυθιστόρημα;
Άλλωστε, η Χίσλοπ δεν είναι η μοναδική που το επιχείρησε. Το έκαναν η Διδω Σωτηρίου με το Μέσα στις φλόγες, η Σώτη Τριανταφύλλου με το Αφρικανικό ημερολόγιο (Πατάκης, 2008), ο Γιάννης Καλπούζος με το Ιμαρέτ, Οι δύο φίλοι και ο παππούς Ισμαήλ (Ψυχογιός, 2015), και αρκετοί ακόμα.
Δεν έχω διαβάσει Το Νησί (2007), ούτε έχω δει την επιτυχημένη τηλεοπτική σειρά. Και για να πω την αλήθεια, δεν μου λείπουν, γιατί αυτό που διάβασα στέκεται περίφημα!
Είναι ένα πραγματικά συγκινητικό μυθιστόρημα για τη «βούλα», το στίγμα της αρρώστιας ως μέσο υπόγειας κακοποίησης των ασθενών και των οικογένειών τους που τους ακολουθούσε μια ζωή.
Η εικονογράφος Τζιλ Σμιθ έπιασε καταπληκτικά την αίσθηση που μια εποχή ονομάζαμε «ελληνικότητα»! Τα τοπία, οι άνθρωποι, τα εσωτερικά των σπιτιών, ακόμα και το παραδοσιακό κέντημα που διακοσμεί τις σελίδες, δημιουργούν ένα οικείο περιβάλλον που θυμίζει στους μεγαλύτερους, και δείχνει στους νεότερους, εικόνες από μια Ελλάδα που έφυγε ανεπιστρεπτί.
INFO
Τζέιν Σάντερς, ΌΧΙ σημαίνει ΟΧΙ, Εικ. Σέρι Ζάμεϊζινγκ,Μτφρ. Δομινίκη Σάνδη,Εκδ. Ψυχογιός, 2022
Morten Dürr & Sofie Louise Dam, Το χαλασμένο τηλέφωνο, Αποδ. Γεωργία Τσάκωνα, Εκδ. Ηλίβατον, 2021
Victoria Hislop, Το νησί της Μαρίας, Εικ. Τζιλ Σμιθ,Μτφρ. Φωτεινή Πίπη,Εκδ. Ψυχογιός, 2022
