της Μαρίζας Ντεκάστρο
Τα «σιωπηλά βιβλία» ή αλλιώς «silent books», είναι εικονοβιβλία χωρίς λόγια, και μία από τις ανερχόμενες συγγραφικές τάσεις.
Κατ’ επανάληψη έχουν δημοσιευτεί στον ΑΝΑΓΝΩΣΤΗ σχετικά άρθρα τα οποία τονίζουν την κοινωνική και την παιδαγωγική τους αξία.
Συνοπτικά, το αλλόγλωσσο κοινό κάθε ηλικίας και ιδιαίτερα τα παιδιά που βρίσκονται στο προ-αναγνωστικό στάδιο μπορούν να τα διαβάσουν χωρίς βοήθεια, να ευχαριστηθούν την ανάγνωση, να εξωτερικεύσουν σκέψεις, συναισθήματα και να τα μοιραστούν – αν θεωρήσουμε ότι είναι βιβλία διηλικιακά.
Τα σιωπηλά βιβλία» είναι λοιπόν βιβλία που καταργούν τον φραγμό της τυπωμένης, ή και της άγνωστης γλώσσας, και διευρύνουν το δικαίωμα στην ανάγνωση σε κοινωνικές ομάδες που το στερούνται. Επιπλέον, η κατανόηση μιας ιστορίας χωρίς λόγια, και με τις εικόνες να επιδέχονται πολλές ερμηνείες, δίνει τη δυνατότητα στους μικρούς ή μεγαλύτερους αναγνώστες να προεκτείνουν το περιεχόμενο παρεμβάλλοντας ή προσθέτοντας νέες σκηνές στο υπάρχον έργο. Κάτι τέτοιο προτείνει ο David Litchfield, στο εικονογραφημένο βιβλίο του Τη νύχτα που άναψαν τα φώτα (Μικρή Σελήνη, 2019 ), συνθέτοντας ένα υβρίδιο όπου παρεμβάλλονται στη μυθοπλασία δισέλιδα με βουβά επεισόδια, με σκοπό να παρακινηθούν οι αναγνώστες να προσεγγίσουν την ιστορία που διηγείται πιο ενεργητικά.
Δεν είναι τυχαίο λοιπόν που δημιουργήθηκαν βιβλιοθήκες με silent books, όπως αυτή στη νήσο Lampedusa από την ΙΒΒΥ. Ούτε βεβαίως είναι τυχαία η πρωτοβουλία του Ελληνικού τμήματος της ΙΒΒΥ που, με την υποστήριξη του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού, δημιούργησε ανάλογα βιβλία για πέντε από τους δεκαεπτά στόχους βιώσιμης ανάπτυξης του ΟΗΕ. Στην πρωτοβουλία συμμετέχουν οι Νικόλας Ανδρικόπουλος, με θέμα τη μηδενική φτώχεια, Μαρίνα Στελλάτου με θέμα τη μηδενική πείνα, Τέτη Σώλου για την ποιοτική εκπαίδευση, Φωτεινή Στεφανίδη για τη ζωή στη στεριά και Κατερίνα Χαδουλού για τη ζωή στο νερό. Τα βιβλία θα διατεθούν δωρεάν σε σχολικές βιβλιοθήκες, κέντρα φιλοξενίας προσφύγων, φορείς κοινωνικής προστασίας.
Ξαναφέρνω ενδεικτικά στην επιφάνεια τα silent books, Η αρπαγή της κότας (Ηλίβατον, 2008) της Beatrice Rodriguez, Το μοναχοπαίδι (Ψυχογιός, 2017) της Γκουοτζίν, Είναι καλό να έχεις ένα παπάκι, (Μάρτης, 2017) της Isol, τα βιβλία του Aaron Becker (Φουρφούρι), και πολλά ακόμα θαυμάσια βιβλία.
Και βεβαίως, υπενθυμίζω το πρώτο ελληνικό σιωπηλό βιβλίο, Η φάλαινα, το αγόρι και η θάλασσα ανάμεσά τους, (Καλειδοσκόπιο, 2018) της Πέρσας Ζαχαριά.
Στο τέλος του 2021, κυκλοφόρησαν δύο τέτοια βιβλία.
Το πρώτο, της Ντανιέλας Σταματιάδη, έχει τίτλο Μια αρχή, ένα τέλος, μια αρχή ξανά. Η συγγραφέας/ εικονογράφος αφηγείται με εικόνες την ιστορία της ζωής, σε μια εικαστική, θα έλεγα, απεικόνιση του αινίγματος της Σφίγγας: Ποιος είναι αυτός που το πρωί περπατάει με…. Ο μικρούλης άνθρωπος βγαίνει μπουσουλώντας στη φύση, μεγαλώνει, στέκεται στα πόδια του και πορεύεται, γίνεται μέρος του κοινωνικού συνόλου, δημιουργεί και ωριμάζει αντιμετωπίζοντας τις αναταράξεις, τις φουρτούνες της πραγματικής ζωής. Χρόνια προστίθενται στις πλάτες του και, ηλικιωμένος πλέον στην πολυθρόνα του, υποδέχεται τη συνέχειά του, το καινούριο ανθρωπάκι που γεννιέται. Και ξανά από την αρχή.
Ουσιαστικά, η Σταματιάδη επεξεργάζεται την ιδέα της χρονικής αλληλουχίας. Αφενός το παιδί αναγνώστης μπορεί να αναγνωρίσει τον εαυτό του και να ταυτιστεί σε συγκεκριμένες χρονικές στιγμές, μπορεί να αναγνωρίσει πρόσωπα και ηλικίες, μπορεί ακόμα να φανταστεί και το μέλλον του. Αφετέρου, ο ήρωάς της, ο άνθρωπος, άχρωμος στο ξεκίνημά του, περιπλανιέται στο χρωματικά οργιαστικό κόσμο που τον περιβάλλει ενώ, σταδιακά και με τον χρόνο που κυλάει, τον ενδύεται, από την μια εικόνα στην άλλη, μέχρι να ολοκληρώσει τον κύκλο της ζωής του.
Με δυο λόγια: ένα βιβλίο υψηλής αισθητικής, με κρυφή, πλην γερή παιδαγωγική αντίληψη!
Το δεύτερο είναι του Αμερικανού John Hare, με τίτλο Εκδρομή στο φεγγάρι. Το θέμα του είναι πολύ αγαπητό στα παιδιά: μια εκδρομή σε έναν ασυνήθιστα συναρπαστικό τόπο, στο φεγγάρι.
Μια τάξη επιβιβάζεται στο διαστημόπλοιό της και προσσεληνώνεται στο μέρος της εκδρομής. Και εκεί συμβαίνουν διάφορα, όχι και τόσο απρόοπτα, τα οποία γνωρίζουν και έχουν στο νου τους όλοι οι εκπαιδευτικοί όταν βγαίνουν με την τάξη τους από το σχολείο. Στην ιστορία του Hare είναι το ιδιαίτερο παιδί που διαφέρει από την ομάδα. Το παιδί μένει πίσω, στέκεται να ζωγραφίσει, αφαιρείται και νυσταγμένο αποκοιμιέται. Η τάξη του αναχωρεί και το παιδί μένει μόνο του στο άγνωστο και ανοίκειο μέρος. Όμως δεν του συμβαίνει τίποτα δραματικό και τραυματικό. Αντίθετα, συναντά φιλικούς εξωγήινους και αποκτά σχέση μαζί τους μέσω της ζωγραφικής και των χρωμάτων, την κοινή γλώσσα όλων των παιδιών. Αυτό είναι το πρώτο μάθημα που παίρνουν τα παιδιά: οι ξένοι δεν είναι πάντα κακοί! Το δεύτερο μάθημα είναι εξίσου σημαντικό: όπου και να πάμε προστατεύουμε και σεβόμαστε το περιβάλλον. Ο συγγραφέας μας κλείνει το μάτι σχολιάζοντας τις καλλιτεχνικές επεμβάσεις, τις μουτζούρες που κοσμούν τους τοίχους του δημόσιου χώρου. Γι’ αυτό και ο δάσκαλος υποχρεώνει τον μαθητή του να καθαρίσει τα ζωγραφισμένα βράχια. Το τρίτο μάθημα, που απορρέει από το δεύτερο, αφορά την οικειοποίηση του δημόσιου χώρου που επιτυγχάνεται με τη γνωριμία των κατοίκων του.
Τι πιο πρόσφορο να μιλήσεις για την καθημερινότητα (εδώ τη σχολική) και να τη μεταφέρεις στο μαγικό φεγγάρι σ’ ένα εξαιρετικό μάθημα κοινωνικής συμπεριφοράς!
Σημειώνω ότι ο πρωτότυπος τίτλος Field trip to the Μoon είναι ευρύτερος από την απόδοση του στα ελληνικά. Field trip δεν σημαίνει απλά εκδρομή, αλλά ένα «μάθημα στο πεδίο», όπως αντίστοιχα θα έπρεπε να ονοματίζουμε τις εκπαιδευτικές επισκέψεις σε αρχαιολογικούς χώρους, στη φύση, στα μουσεία, κ.ά.
Ντανιέλα Σταματιάδη, Μια αρχή, ένα τέλος, μια αρχή ξανά, Πατάκης, 2021
Βρες το εδώ
John Hare, Εκδρομή στο φεγγάρι, Ίκαρος, 2021
Βρες το εδώ
Η Γνωση εχει πολλαπλασιασθει τις τελευταιες δεκαετιες ενω η παιδικη ηλικια παραμενει η ιδια.
Αντι να γεμιζουν ραφια με σιωπηλα εικονογραφημενα βιβλια χωρις λογια πιο ωφελιμο ειναι η προωθηση ηλεκτρονικων βιβλιων με συνδεσμους οποτε μια μικρη ιστορια μπορει να γινει πολυ μεγαλυτερη
και με μεταφρασεις μεσω google σε διαφορες γλωσσες.
ΣΩΣΤΕ ΤΑ ΔΕΝΔΡΑ!
Αγαπητέ σχολιαστή,
1. Τα δέντρα από άλλα κινδυνεύουν και όχι από τα βιβλία! Άλλωστε, πολλά εξ αυτών τυπώνονται σε ανακυκλωμένο χαρτί.
2. Δεν μπορώ να φανταστώ ότι θεωρείτε κράτημα ενός βιβλίου στο χέρι ισοδύναμο με την ανάγνωση στην οθόνη. Παρακάμπτω λοιπόν το γεγονός ότι το ένα δεν αποκλείει το άλλο.
3.Τα σιωπηλά βιβλία επιτελούν πολλούς σκοπούς. Για να μην πλατειάσω αναφέροντας τη λογική με την οποία γράφονται, κάνετε παρακαλώ τον κόπο να ξαναδιαβάσετε το άρθρο. Σας ευχαριστώ
Πολύ ενδιαφέρον και αυτό το άρθρο σας , κυρία Ντεκάστρο! οι κριτικές και οι παρουσιάσεις σας είναι πάντα ενδιαφέρουσες και αξιόλογες. Με αφορμή όσα διάβασα εδώ έψαξα στο διαδίκτυο γι΄αυτά τα silent books, που δεν γνώριζα, και για άλλη μια φορά στην ιστοσελίδα το ελληνικού ΙΒΒΥ , η οποία όμως ακόμα είναι υπό κατασκευή… (Θυμάμαι καλά τις παλιές εποχές που και ενεργή ήταν και αφίσες μας έστελνε στο σχολείο για την παγκόσμια ημέρα του παιδικού βιβλίου. Μετά έπρεπε να τις αναζητάμε στους εκδοτικούς οίκους όπου έγιναν δυσεύρετες.) Αναφέρετε για τα σιωπηλά βιβλία ότι ” θα διατεθούν δωρεάν σε σχολικές βιβλιοθήκες, κέντρα φιλοξενίας προσφύγων, φορείς κοινωνικής προστασίας”. Όσο όμως κι αν έψαξα δεν βρήκα τα κριτήρια με τα οποία θα επιλεγούν οι βιβλιοθήκες όπου θα διατεθούν τα βιβλία αυτά. Χρειάζεται να κάνει όποιος ενδιαφέρεται κάποια αίτηση, πού και με ποιες προϋποθέσεις; Ξέρετε , πιστεύω , την πολιτική του Υπουργείου για το βιβλίο και εάν και πόσο έχει στηρίξει τις σχολικές βιβλιοθήκες… Ακόμη περιμένουμε τα 1.000 ευρώ που θα μας διέθεταν για την αγορά βιβλίων. Αν έχετε κάποια πληροφορία που θα με βοηθούσε προς την κατεύθυνση του εμπλουτισμού της σχολικής μας βιβλιοθήκης (του 36ου Δημοτικού Σχολείου Περιστερίου) θα ήταν καλοδεχούμενη. Ευχαριστώ πολύ για την φιλοξενία.
Σας ευχαριστώ για τα ευγενικά σας σχόλια. Πιστεύω ότι το καλύτερο είναι να επικοινωνήσετε με την IBBY-Κύκλος του Ελληνικού Παιδικου Βιβλίου για περισσότερες πληροφορίες. Στον ιστότοπο υπάρχει το μέιλ τους.