της Αγγελικής Γιαννικοπούλου (*)
Το νέο εικονογραφημένο βιβλίο Τραμπα-τραμπαλίζομαι! σε κείμενα Έλενας Αρτζανίδου και εικόνες Daniel Iride Murgia μιλάει για την καθημερινότητα δύο φίλων, με τα παιχνίδια και τους τσακωμούς τους, τις παρεξηγήσεις και τις συμφιλιώσεις τους, με την αγάπη τους. Σε ένα κείμενο διαλογικό, και σε ρόλους που εναλλάσσονται, δύο φίλες προσπαθούν να εξηγήσουν η μία στην άλλη πώς αισθάνονται στις καλύτερες, αλλά και στις λιγότερο καλές, στιγμές τους.
Πώς να περιγραφεί η φιλία; Πώς να μετατραπούν σε λέξεις και εικόνες παλλόμενα συναισθήματα που δύσκολα συλλαμβάνονται και ακόμη δυσκολότερα ακινητοποιούνται στη σελίδα; Πώς να εξηγηθούν λόγια και συμπεριφορές που φαντάζουν τόσο αντιφατικές όσο η γαλήνη και ο θυμός, η ικανοποίηση και η ματαίωση;
Το κείμενο της Έλενας Αρτζανίδου επιλέγει να μιλήσει για τη φιλία με λόγο μεταφορικό. Με κυρίαρχη μεταφορά εκείνη της τραμπάλας, η φιλία παρουσιάζεται σαν ένα διαρκές τραμπάλισμα, ένα ατελείωτο σκαμπανέβασμα ανάμεσα σε χαρές και απογοητεύσεις, γέλια και πείσματα. Και, παρά το γεγονός ότι στο κείμενο έχουν εισχωρήσει και άλλες μεταφορές, όπως φιλία σαν ηλεκτροσόκ, σαν ήλιος, σαν καλπασμός δελφινιών πάνω στα κύματα ή σαν ουράνιο τόξο, το ρήμα ‘τραμπα-τραμπαλίζομαι’ νοούμενο ως μια ατελείωτη παλινδρόμηση ανάμεσα στην ευχαρίστηση και τη δυσαρέσκεια αναβαθμίζεται σε βασική περιγραφή της φιλίας και τίτλο του βιβλίου.
Από την άλλη η εξαιρετική εικονογράφηση της Ιταλίδας Daniel Iride Murgia απεικονίζει τη φιλία με τη βοήθεια πάλι της μεταφοράς, αλλά όχι εκείνη της τραμπάλας. Σε κάθε δισέλιδο δύο ρεαλιστικά ζωγραφισμένα κορίτσια ντυμένα με φορέματα με ονειρεμένα μοτίβα, οι δύο φίλες, συνυπάρχουν με σχέδια και γραμμές που συμβολικά αναπαριστούν τη φιλία που τα ενώνει. Με δύο γραφές με διαφορετικό βαθμό πιστευτότητας η καθεμία, με ρεαλιστική τα πραγματικά παιδιά και σκίτσο οι αφηρημένες έννοιες, η εικόνα λειτουργεί σε δύο επίπεδα και καταγράφει ανθρώπους και συναισθήματα σε μια ενιαία σύνθεση. Παρόλο που δεν λείπουν από την εικονογράφηση ούτε τα θαλασσινά δελφίνια του γέλιου τους ούτε η κατακόκκινη παπαρούνα του τσακωμού τους, η κυρίαρχη οπτική καταγραφή της φιλίας επιχειρείται με τη συμβολική μορφή μιας κόκκινης γραμμής που τις κρατά ενωμένες. Πότε σαν άλικη κλωστή δεμένη στο δάκτυλό τους ή πορφυρό νήμα μπλεγμένο στα πόδια τους και άλλοτε σαν την αναψοκοκκινισμένη μουτζούρα του θυμού τους ή το φλογάτο λουλούδι της συγγνώμης τους, η φιλία εμφανίζεται ως ο συνεκτικός ιστός ανάμεσα στα δύο κορίτσια. Κλωστές πολύχρωμες τα συναισθήματά τους, που οι δύο φίλες κρατούν, στριφογυρίζουν και τραμπαλίζονται πάνω τους.
Στο βιβλίο Τραμπα-τραμπαλίζομαι! η εικονογράφηση δεν επαναλαμβάνει το λεκτικό κείμενο, ούτε καταλήγει στις ίδιες επιλογές με εκείνο στην απεικόνιση της φιλίας. Οι εικόνες, αντί να τοποθετήσουν το κέντρο βάρος στις μεταπτώσεις των συναισθημάτων των δύο φίλων, προτίμησαν να συμπληρώσουν και να απογειώσουν αισθητικά τις λέξεις τονίζοντας, με το εύρημα της γραμμής, το δέσιμο που ενώνει. Όπως γίνεται πάντα σε ένα γνήσιο εικονοκείμενο, η εικονογράφηση της βραβευμένης Murgia, στο δεύτερο βιβλίο που εικονογραφεί στην Ελλάδα μετά το εντυπωσιακό Μαμά, πού είσαι;, δεν αρκέστηκε σε μια οπτική μεταγραφή του λεκτικού κειμένου, αλλά προσέθεσε το δικό της σχόλιο πάνω στη φιλία. Ξετυλίγοντας ένα κουβάρι από πολύχρωμα νήματα δημιούργησε μια φιλία πολύτιμο δεσμό και δέσιμο άρρηκτο, μια φιλία που καταφέρνει να ενώνει τους ανθρώπους, ακόμη και όταν εκείνοι παύουν να υπάρχουν!
info: Έλενα Αρτζανίδου, Τράμπα- τραμπαλίζομαι, εικόνες Daniel Iride Murgia, Κόκκινη κλωστή δεμένη
(*)H Αγγελική Γιαννικοπούλου είναι Καθηγήτρια Παιδικής Λογοτεχνίας στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών