της Μαρίζας Ντεκάστρο.
Οι σύγχρονοι Έλληνες συγγραφείς βιβλίων για παιδιά αγαπούν την Ιστορία, αλλά είναι λίγοι εκείνοι που αποφασίζουν να γράψουν ιστορικό μυθιστόρημα. Τα τελευταία χρόνια εκδόθηκαν ελάχιστα.
Κοιτάζοντας ‘ιστορικά’ το θέμα, βλέπουμε ότι η ελληνική παιδική λογοτεχνία, από την Π. Δέλτα και μέχρι τα μέσα του 20ου αιώνα, έδωσε πάμπολλα έργα (Π. Μάξιμου, Γ. Ταρσούλη, Κ. Σφαέλλου, Χ. Σακελλαρίου, κ.ά.) με θέματα από την αρχαιότητα, το Βυζάντιο και το ’21.
Προϋπόθεση για να γραφτεί ιστορικό μυθιστόρημα είναι η ενδελεχής έρευνα των πηγών και η επεξεργασία των πραγματολογικών δεδομένων της εποχής, δουλειά δηλαδή δύσκολη και απαιτητική που προφυλάσσει το συγγραφέα από πολλές κακοτοπιές, κυρίως, αναχρονισμούς .
Έτσι, οι παλιότεροι συγγραφείς, μυθιστοριοποιούσαν τις εποχές και τις έντυναν με στοιχεία από την πραγματικότητα στην οποία αναφερόταν και το έκαναν συστηματικά, γιατί είχαν έναν παραπάνω λόγο: έγραφαν με την πρόθεση να διδάξουν Ιστορία και ηθικές αξίες, ή για να εξυπηρετήσουν καταστάσεις, όπως για παράδειγμα η Π. Δέλτα που έγραφε με σκοπό να ενδυναμώσει την εθνική ταυτότητα των νεαρών Ελλήνων.
*****
Η κυρά της Αιξωνής, είναι το μοναδικό ιστορικό αφήγημα που διαβάσαμε φέτος και το οποίο δεν υποφέρει από το σύνδρομο του ιστορικού διδακτισμού.
Στην περιοχή της Γλυφάδας, στην Αττική, αποκαλύφθηκε ένας αρχαίος δρόμος και έδωσε το έναυσμα στην Αθηνά Μπίνιου να γράψει τη βιογραφία του κεντρικού δρόμου της αρχαίας πολίχνης Αιξωνή, ο οποίος ταυτίζεται με τη ζωή της φανταστικής Αιξωνής ιέρειας στο ναό της θεάς Ήβης και αγαθού πνεύματος του δρόμου. Σ’ αυτό το βιβλίο δεν διαβάζουμε για μυστήρια και αινίγματα. Διαβάζουμε μόνο στιγμιότυπα ζωής από την αρχαιότητα.
Η συγγραφέας, δίνοντας υπόσταση σε διάσπαρτες αρχαιογνωστικές πληροφορίες για την καθημερινότητα στην περιοχή της αρχαίας Αθήνας, δημιουργεί με σπουδή ένα φιλικό περιβάλλον, που παρότι ‘αρχαίο’, είναι εξαιρετικά οικείο προς τους αναγνώστες του σήμερα. Μέσα από τη ζωή του δρόμου και τις δραστηριότητες των κατοίκων του, περνούν αβίαστα στιγμιότυπα όλων των όψεων της κοινωνικής ζωής: οι ανθρώπινοι τύποι, παιδιά, γυναίκες, άνδρες, ζουν τη ζωή τους κι εμείς τους παρακολουθούμε στα παιχνίδια, στα γεννητούρια, στις αγροτικές εργασίες, στο γάμο, στις γιορτές, όταν πλήττονται από φυσικές καταστροφές, όταν επιστρέφουν από τον πόλεμο, όταν διασκεδάζουν.
Οι πληροφορίες κυλούν αβίαστα όπως και οι παρένθετες αφηγήσεις γνωστών και λιγότερο γνωστών μύθων στα νυχτέρια και τις συναντήσεις στο σπίτι της Αιξωνής. Αλλά και πάλι, είναι τόσο αρμονικά ενταγμένοι στη ροή του βιβλίου που δεν δημιουργείται η εντύπωση ότι γράφτηκαν για να τους μάθουμε ως μάθημα.
Η γλώσσα της Α. Μπίνιου ξεχωρίζει! Είναι μία καθομιλουμένη που διαθέτει λυρισμό, πλούτο, ποιότητα. Εν ολίγοις χαίρεσαι να διαβάζεις!
Ο δρόμος λοιπόν είναι ζωντανός… Η μία Κυρά- η γυναίκα που συντηρεί τη μνήμη- δίνει τη θέση της στην επόμενη και πάει λέγοντας μέχρι που φτάνουμε τις μέρες μας και ξεκινάει ένας νέος κύκλος στη ζωή του δρόμου. Τα στιγμιότυπα του βιβλίου, έτσι όπως συνθέτουν μία χαλαρή πλοκή μέσα στο χρόνο, δίνουν την αίσθηση της Ιστορίας στη μακρά της διάρκεια!
Το εξώφυλλο της εικονογράφου Μ. Οικονόμου, μία σύνθεση από την αρχαία αγγειογραφία, προδιαθέτει για τις εικόνες του βιβλίου. Ασπρόμαυρες, διαχέουν την αίσθηση ηρεμίας που αποκομίζει ο αναγνώστης διαβάζοντας την ιστορία.
*****
Αργότερα, μετά την πτώση της χούντας, συγγραφείς όπως οι Α. Ζέη, Ζ. Σαρρή, Μ. Κλιάφα, Ε. Δικαίου, κ.ά. διεύρυναν τη ιστορική θεματολογία και ασχολήθηκαν με τα νεότερα χρόνια, με τη Μικρασιατική καταστροφή, την Κατοχή, τον Εμφύλιο…
Οι μεγάλες κυρίες της παιδικής μας λογοτεχνίας έκαναν τις ζωές τους μυθιστόρημα νιώθοντας ότι η Ιστορία ήταν μέρος της ζωής τους. ‘Η Ιστορία περνάει μέσα από την ζωή των ηρώων μου’, λέει η Α. Ζέη, ‘και τα μυθιστορήματά μου είναι μυθιστορήματα με αναφορές στην Ιστορία’.
Διαφαίνεται λοιπόν μία νέα τάση στο χώρο του παιδικού βιβλίου: τα μυθιστορήματα με αναφορές στην Ιστορία τα οποία παίρνουν τη θέση των κλασικών ιστορικών μυθιστορημάτων κι έχουν ως ιδιαίτερο χαρακτηριστικό μία αστυνομική υπόθεση με φόντο την τοπική Ιστορία. Ενδεικτικά αναφέρουμε τη σειρά Ταξίδια στην Ελλάδα, των εκδ. Μίνωας, που συνδυάζουν μαζί με τα παραπάνω τη γεωγραφία (Μ. Δασκάλακη, Περιπέτεια στο μεγάλο κάστρο- Ήρακλειο, Σπ. Πετρουλακης, Στα χνάρια του κουρσάρου Μπαρμπαρόσα- Χανιά, Μ. Σάββα-Ρουμπάτη, Τα κρυμμένα σεντούκια του Αλί πασά- Γιάννενα).
*****
Μετά το μυθιστόρημα Περιπέτεια στο Άγιο Όρος (Ακρίτας, 2007), ο Γιώργος Αντωνάκης επιστρέφει με έναν νέο βιβλίο εικονογραφημένο από τον τακτικό συνεργάτη του Χρήστο Γουσίδη. Στο Μυστρά με πανσέληνο, ο τίτλος του, και θέμα η ιστορία της βυζαντινής πολιτείας και του τελευταίου των Παλαιολόγων.
Τα τελευταία χρόνια του Βυζαντίου με τη δραματική κατάληξη της αυτοκρατορίας, ένας μανιάτικος πύργος, η νεκρή πολιτεία ως χώρος θρύλων, το μαγικό πισωγύρισμα του χρόνου, η απαραίτητη μυστική αποστολή (οι ήρωες πρέπει να βρουν τον πολύτιμο λίθο που χάθηκε από το ξίφος του αυτοκράτορα), όλα προσφέρονται για να εξάψουν τη φαντασία των παιδιών σ’ ένα μυθιστόρημα ποταμό χωρίς κεφάλαια, μία ιδέα που δεν διευκολύνει καθόλου την ανάγνωση.
Κινητήρια δύναμη της μυθοπλασίας είναι η συναισθηματική φόρτιση που δημιουργεί στον αναγνώστη η αίσθηση συνέχειας του ελληνισμού ( οι ήρωες είναι διδιδιδισέγγονα του Παλαιολόγου ), η παλαιά δόξα, αλλά και η κακή μοίρα του Παλαιολόγου, του ήρωα που ήταν καταδικασμένος να αποτύχει αλλά θυσιάστηκε για το καλό του ελληνισμού/χριστιανισμού ο οποίος δέχτηκε με την κατάκτηση των Οθωμανών ένα συντριπτικό πλήγμα.
Ο Γιώργος Αντωνάκης γράφει ένα είδος μυθιστορημάτων όπου η ελληνική Ιστορία και το μυστήριο συνδέονται άμεσα με αναφορές στη χριστιανική θρησκεία ως όχημα που υπενθυμίζει στον αναγνώστη τις διδαχές της. Θεμιτό αφού επιδιώκει να καλύψει τα ενδιαφέροντα ενός συγκεκριμένου αναγνωστικού κοινού, πράγμα που πετυχαίνει γιατί ξέρει πώς να μιλάει στα παιδιά!
Ωστόσο, αν ο ελληνισμός, με όσα ιδεολογήματα τον συγκροτούν, δεν ήταν τόσο ιδεοληπτικά παρών στο μυθιστόρημα, αν δεν γίνονταν συνεχείς αναφορές στη θρησκεία (από τις τοιχογραφίες στις εκκλησίες μέχρι τις προσευχές στο τραπέζι), αν το κείμενο δεν ήταν φορτωμένο με τόση Ιστορία και δεν ‘ήθελε να τα πει όλα’, όλοι θα διαβάζαμε μία καλογραμμένη περιπέτεια με πολύ ζωηρούς παιδικούς χαρακτήρες!
*****
Η Χρύσα Σπυροπούλου ταξιδεύει τον αναγνώστη στην Τουρκία. Ακολουθώντας την παρέα των παιδιών του προηγούμενου βιβλίου της 
(Αναζητώντας το χρυσόμαλλο δέρας στην πόλη Ορντού του Εύξεινου Πόντου) στην αναζήτηση των χαμένων σελίδων από το τετράδιο συνταγών του Ρωμιού μάγειρα του σουλτάνου, ο αναγνώστης κάνει μία περιήγηση στην Κωνσταντινούπολη με άξονα την παρουσία των Ελλήνων εκεί.
Το μυστήριο της Κωνσταντινούπολης, μοιάζει να είναι ένα μυθιστόρημα -πρόσχημα για μεταφορά γνώσεων, αφού όσα συμβαίνουν στους ήρωες υπερκαλύπτονται από τις ιστορικές πληροφορίες για την πόλη, που είναι η πρωταγωνίστρια της υπόθεσης. Διαβάζοντας, νιώθουμε πως στο μυθιστόρημα χάνεται και το μυστήριο που επικαλείται ο τίτλος και η ‘περιπέτεια’ με τα απρόβλεπτα που εμφανίζονται κατά τη διάρκεια της αναζήτησης των ηρώων. Οι εξαιρετικά διαφωτιστικές πληροφορίες, με τις αναφορές στις επάλληλες στρώσεις των πολιτισμών που συνυπάρχουν στην Κωνσταντινούπολη και την αρμονική συνύπαρξη του παλαιού με το σύγχρονο, όπως αποτυπώνεται στα κτίρια και τις συνήθειες των κατοίκων της πόλης, οργανώνουν ένα αφήγημα το οποίο θα μπορούσε κάλλιστα να διαβαστεί ως οδηγός της πόλης. Πράγμα που φαίνεται και από τα περιεχόμενα που έχουν τη μορφή των ανάλογων ταξιδιωτικών οδηγών. Έτσι, θα συστήναμε αυτό το μυθιστόρημα σε γονείς που σχεδιάζουν ένα ταξίδι με τα παιδιά τους εκεί.
*****
Όταν στις καλοκαιρινές διακοπές τα παιδιά φτιάχνουν παρέες, κάνουν πολλές τρέλες! Το θέμα είναι αν οι τρέλες που διαβάζουμε στα μυθιστορήματα είναι ρεαλιστικές και στα μέτρα τους.
Τα κατορθώματα της παρέας στο μυθιστόρημα του Κώστα Στοφόρου Η κούπα του Πτολεμαίου- μία περιπέτεια στο Πόρτο Ράφτη, θα μπορούσαν ίσως να συμβούν στην πραγματικότητα. Γιατί ποιος από εμάς ως παιδί δεν επιχείρησε να το σκάσει βράδυ από το σπίτι του, ποιος δεν σχεδίασε παρακολουθήσεις υπόπτων, ποιος δεν έκανε εξερεύνηση έστω και ενός πολύ οικείου τόπου και δεν παραμυθιάστηκε με τα μυστήρια; Αλλά, επίσης, πόσο σημαντική είναι η παρέμβαση των ενηλίκων που μαζεύουν τα παιδιά την κρίσιμη ώρα; Τα παιδιά του μυθιστορήματος λοιπόν, που δεν τα μπορούν όλα, αλλά είναι ζωηρά και ανέμελα, παρασύρονται από τις συναρπαστικές αναμνήσεις και τις διηγήσεις του παππού Λευτέρη, για τον τόπο των διακοπών τους και μπλέκονται σε μία υπόθεση αρχαιοκαπηλίας με αντικείμενο τις περιπέτειες στο χρόνο της χαμένης Κούπα του Πτολεμαίου.
Ο Κ. Στοφόρος, συνδέοντας με επιτυχία το σημερινό Πόρτο Ράφτη με την αρχαιότητα, τη γερμανική κατοχή με γεγονότα από την πολύ πρόσφατη ιστορία της Ελλάδας, τραγούδια και αναφορές στη λογοτεχνία, συνθέτει ένα ανάγνωσμα που συχνά φορτώνεται με πολλή πληροφορία, αλλά που τελικά διαβάζεται ευχάριστα.
Info
Γιώργος Αντωνάκης
Στο Μυστρά με πανσέληνο
Εικ. Χρήστος Γουσίδης
Εκδ. Εν πλω, 2015
Αθηνά Μπίνιου
Η κυρά της Αιξωνής
Εικ. Μαρία Οικονόμου
Εκδ. Πατάκη, 2015
Χρύσα Σπυροπούλου
Το μυστήριο της Κωνσταντινούπολης
Εκδ. Καστανιώτη, 2015
Κώστας Στοφόρος
Η κούπα του Πτολεμαίου, περιπέτεια στο Πόρτο Ράφτη
Εκδ. Ιπτάμενο Κάστρο, 2015
