Tom Wolfe, Η άνοδος και η πτώση μιας εποχής (του Γιάννη Ν.Μπασκόζου)

του Γιάννη Ν.Μπασκόζου

Ο Tom Wolfe σκιαγραφεί στο «Η πυρά της ματαιοδοξίας» τον κόσμο της Νέας Υόρκης στη δεκαετία του ΄80. Ήταν η εποχή που η Wall Street είχε πάρει τα πάνω της, το άυλο χρήμα έπαιζε δυνατά και ο κόσμος του ρίσκου είχε αποκτήσει μια γοητεία όπως άλλωστε την απέδωσε ο Όλιβερ Στόουν στην ταινία του Wall Street και ο νεαρός Brest Easton Ellis στο μυθιστόρημά του American Psycho. Πίσω από την βιτρίνα της Wall Street η πόλη της Νέας Υόρκης βρίσκεται σε ένα κλίμα ρατσιστικών επιθέσεων και πολιτιστικών αντινομιών. Υπάρχουν απανωτά επεισόδια με κακοποιήσεις και δολοφονίες μαύρων, οι οποίοι συχνά δεν βρίσκουν το δίκιο τους στη δικαιοσύνη. Η πολιτική και η διαφθορά καθορίζουν τις τύχες των μειονοτήτων που τις χρησιμοποιούν για τα δικά τους πολιτικά και οικονομικά συμφέροντα.

Ο Tom Wolfe, όπως ο ίδιος έχει διακηρύξει, εμπνέεται από το βικτωριανό μυθιστόρημα και κυρίως από το κλασικό μυθιστόρημα του Ουίλλιαμ Θάκερυ  το Πανηγύρι της Ματαιοδοξίας (1848). Απλώνει στο χαρτί μια τοιχογραφία, μια ανθρωπογεωγραφία της δεκαετίας του ΄80 με όλες τις ταξικές, φυλετικές, πολιτιστικές διαφοροποιήσεις επικεντρώνοντας σε ένα χαρακτηριστικό πρόσωπο  της εποχής, έναν χρηματιστή, και μελετώντας τις επιδράσεις των βίαιων αλλαγών στη ζωή και την σκέψη του.

O Σέρμαν ΜακΚόι είναι ένας επιτυχημένος πωλητής ομολόγων σε μια μεγάλη χρηματοπιστωτική φίρμα (Πιρς εν Πιρς), έχει κοινωνική δύναμη, ένα διαμέρισμα στην Παρκ Άβενιου που κόστισε 3,8 εκατομμύρια δολάρια, δύο ακριβά αμάξια, μια δημοφιλή σύζυγο, ένα μικρό κοριτσάκι που το υπεραγαπά και μια γλυκιά ερωμένη. Αισθάνεται Κυρίαρχος του Κόσμου μέχρι τα γεγονότα να ανατρέψουν τις βεβαιότητες του. Τα χρήματα του συντηρούν τις φιλοδοξίες της ξινής συζύγου του, διακοσμήτριας κατά δήλωσή της, το ακριβό σχολείο της κόρης του αλλά και τα υπέρογκα δάνεια με τα οποία είναι χρεωμένος για να αγοράσει το πανάκριβο διαμέρισμα του. Ζει στην κόψη του ξυραφιού, πρέπει συνεχώς να βγάζει χρήματα για να μπορεί να συντηρεί την πολυέξοδη ζωή του. Ένα ατύχημα θα αλλάξει τον ρου της ζωής του. Γυρνώντας από το αεροδρόμιο όπου είχε πάει να παραλάβει την, αδυνατεί να διαχειριστεί το συμβάν και κτυπά από λάθος έναν νεαρό μαύρο. Θα φύγει από τον τόπο του δυστυχήματος  κατά προτροπήν της ερωμένης του χωρίς να αναφέρει το συμβάν στην αστυνομία. Την υπόθεση θα εκμεταλλευτεί ο Αιδεσιμότατος Μπέικον  (αυτοανακηρυχθείς ως τέτοιος) που ηγείται του αντιρατσιστικού κινήματος για προσωπικό πολιτικό όφελος.  Ο Μπέικον θα χρησιμοποιήσει έναν αλκοολικό αγγλικής καταγωγής  συντάκτη της City Light τον Πήτερ Φάλοου, ο οποίος κυνηγάει τον μεγάλο σκάνδαλο για να εδραιώσει τη θέση του στην σκανδαλοθηρική εφημερίδα που εργάζεται. Θα ξεσηκωθεί ένας θόρυβος με κυρίαρχο μότο  «η δικαιοσύνη δεν είναι για όλους ίδια». Ο Σέρμαν θα αναγκαστεί να αποκαλυφθεί και να νιώσει την κοινωνική κατακραυγή και απαξίωση. Η ερωμένη του θα πει ψέματα σε συνεννόηση με την αστυνομία και τον βοηθό εισαγγελέα και ο ίδιος ο Σέρμαν θα συρθεί στα δικαστήρια. Ο νεαρός μαύρος που κτύπησε βρίσκεται σε κώμα και δεν μπορεί να αφηγηθεί το περιστατικό, ένας φίλος του που βρισκόταν μαζί του (και μάλλον τον προέτρεψε στην απόπειρα ληστείας) θα ανταλλάξει τις κατηγορίες για εμπόριο ναρκωτικών που τον βαρύνουν με την ψευδομαρτυρία κατά του Σέρμαν. Ο μοναδικός άνθρωπος που στηρίζει τον Σέρμαν είναι ο Τόμι Κίλιαν, ένας δικηγόρος του σκοινιού και του παλουκιού, καλός γνώστης των παρασκηνίων του δικαστικού κυκλώματος, με δικό του ηθικό νόμο και μπέσα. Οι δικαστές κρίνουν ανάλογα με τις προσωπικές τους φιλίες και συμφέροντα, ο μαύρος ηγέτης Μπέικον πυροδοτεί έναν αντίστροφο ρατσισμό εναντίον όσων λευκών νομίζει ότι επιβουλεύονται τα προσωπικά του συμφέροντα, ο κακόμοιρος βοηθός εισαγγελέα μεταμορφώνεται σε δικανικό καταπέλτη μέσα στην αίθουσα δικαστηρίου για τα μάτια μιας όμορφης ενόρκου. Οι μαύροι είναι άλλοτε θύματα και αλλού παραβατικοί όλων των αποχρώσεων, ο τύπος μπορεί να πει αλήθειες αλλά και να τις κατασκευάσει. Οι ρόλοι εναλλάσσονται ανάλογα με τα χέρια- συμφέροντα που τους κινούν. Αποτέλεσμα οι άνθρωποι συνθλίβονται χάνοντας την πραγματική τους υπόσταση ζώντας σε ένα παρατεταμένο καθεστώς αμφιβολίας και ανασφάλειας.

Ο Wolfe που μέχρι τότε έγραφε non fiction βιβλία μελέτησε για χρόνια πολλές δικαστικές περιπτώσεις κυρίως με μαύρους του Μπρονξ που μπλέκονταν σε παράνομες πράξεις ενώ κατέγραψε και πολλά στοιχεία του δικαστικού κυκλώματος και ιδίως τη σχέση του με την αστυνομία και τους πολιτικούς. Όταν αισθάνθηκε έτοιμος πρότεινε στον Jann Wenner , διευθυντή του δημοφιλούς περιοδικού Rolling Stone, να γράψει ένα μυθιστόρημα σε συνέχειες, όπως περίπου έκαναν ο Τσαρλς Ντίκενς και ο Θάκερυ. Ο Jann Wenner του έδωσε 200.000 δολάρια για να γράφει από τον Ιούλιο του 1984 έως τον Αύγουστο του 1985 σε συνέχειες το μυθιστόρημά του. Το τελικό αποτέλεσμα δεν άρεσε στον Wolfe που αναθεώρησε πολλά από τα στοιχεία του μυθιστορήματος ενώ άλλαξε και στοιχεία του κεντρικού του ήρωα. Αναγκάστηκε να περάσει αρκετές ώρες με στελέχη της Solomon Brothers για να κατανοήσει την βαθύτερη φιλοσοφία των παικτών  του χρηματιστηρίου και ειδικά του κόσμου των ομολόγων. Ωστόσο, ορισμένοι χαρακτήρες βασίστηκαν σε πραγματικούς ανθρώπους. Ο Wolfe έχει αναγνωρίσει ότι ο χαρακτήρας του Τόμι Κίλιαν βασίζεται στον δικηγόρο της Νέας Υόρκης Edward Hayes, στον οποίο είναι αφιερωμένο το βιβλίο . Ο χαρακτήρας του Αιδεσιμότατου Μπέικον θεωρείται από πολλούς ότι βασίζεται στους αιδεσιμότατους  Al Sharpton  και Jesse Jackson, οι οποίοι εργάστηκαν και οι δύο για την εξάλειψη του ρατσισμού.

Η κοινωνική τοιχογραφία του Tom Wolfe διατρέχει οριζόντια την ταξική διαίρεση της νεοϋρκέζικης κοινωνίας των 80s. Δεν υπάρχουν καλοί και  κακοί χαρακτήρες αν και η ηθική είναι το ζητούμενο για τον συγγραφέα. Η διαφορά του για παράδειγμα με τις κοινωνικές τοιχογραφίες ενός Frazen (οι οποίες αφορούν περισσότερο τους ανθρώπους των προαστίων) είναι ότι ο Wolfe είναι ανελέητος παρατηρητής, κυνικός σχολιαστής, οξύς διερμηνέας πράξεων, διεισδυτικός σχολιαστής της ανθρώπινης ματαιοδοξίας.  Οι σελίδες που περιγράφει την είσοδο του βασικού του χαρακτήρα σε ένα πάρτυ μεγαλοαστών  και διάσημων καλλιτεχνών στο Μανχάταν θα άξιζαν να μοιραστούν σε σπουδαστές δημιουργικής γραφής. (σελ.419-456). Οι γνώστες των οικονομικών θα ενθουσιαστούν με την κομπίνα με τα γαλλικά ομόλογα που ετοιμάζει ο Σέρμαν και αναλύει λεπτομερώς ο Wolfe.

Νομίζω ότι στην ελληνική αγορά το μόνο βιβλίο που έχει κυκλοφορήσει του Tom Wolfe είναι το «Ένας άντρας με τα όλα του» (μτφρ: Έφη Καλλιφατίδη, Ωκεανίδα, 1999)και εκεί μπορεί να βρει κανείς πολλά από τα στοιχεία της Ματαιοδοξίας. Ο Wolfe έμεινε πάντα πιστός στην παρατήρηση της πραγματικότητας, ο ίδιος έλεγε πως «Τίποτα δεν γεμίζει τη φαντασία όσο τα πραγματικά γεγονότα. Δεν χρειάζεται ούτε πρέπει να επινοείς για να γράψεις» και δεν είναι τυχαίο που  θεωρείται ο βασικός εκπρόσωπος της Νέας Δημοσιογραφίας μαζί με τον Τρούμαν Καπότε.

Το βιβλίο αποτέλεσε τον καμβά για το σενάριο της ομότιτλης ταινίας  με τον Tom Hanks στον κεντρικό ρόλο του Σέρμαν , την Kim Cattrall στο ρόλο της συζύγου του Τζούντυ, την Melanie Griffith στο ρόλο της ερωμένης του Μαρίας και τον Bruce Willis στο ρόλο του ρεπόρτερ Πίτερ Φάλοου ενώ τη σεναριακή προσαρμογή έκανε ο Michael Cristofer.

Info: «Η πυρά της ματαιοδοξίας» εκδόθηκε στη Νέα Υόρκη το 1987, και μεταφράστηκε γλαφυρά από τον Γιάννη Περδικογιάννη για τις εκδόσεις Σέλλας το 2019.