Λίγο πριν την κρίσιμη στροφή προς την έκτη δεκαετία της ζωής της, η σπουδαία φλαμανδή χορογράφος που το 2020 συμπληρώνει αισίως 40 δημιουργικά χρόνια με την ομάδα της Rosas αποδεικνύει μοναδικά την αντοχή της στο πέρασμα του χρόνου. Όχι με όρους ναρκισιστικής εμμονής στην αιώνια νεότητα αλλά αντιθέτως αποκαλύπτοντας τη φθορά του σώματος ,με πίστη και επιμονή ταυτόχρονα στις κεντρικές αναφορές της τέχνης της : αγάπη της απλότητας , σταθερή προσήλωση στις έννοιες του ρυθμού και της δομής και όπως πάντα με τη μουσική σε πρωταγωνιστικό ρόλο. Πολλώ δε μάλλον, όταν πρόκειται για τη μουσική του Γιόχαν Σεμπάστιαν Μπαχ, του μείζονος συνθέτη της μουσικής μπαρόκ, που έχτισε μνημειώδη σολιστικά έργα για έγχορδα με απίστευτη οικονομία μέσων. «Η μουσική του Μπαχ, περισσότερο από τον καθένα, φέρει εντός της την κίνηση και τον χορό. Καταφέρνει το ανέφικτο, να είναι πολύ συγκεκριμένος όσο και πολύ αφηρημένος μαζί. Ενσαρκώνει ιδανικά την αφαίρεση κάνοντας τον φορμαλισμό του πανανθρώπινο», επισημαίνει χαρακτηριστικά η ίδια.
Η επιλογή του τίτλου της χορογραφίας Media vita in morte sumus (« Εν τω μέσω της ζωής, βρισκόμαστε»), μας εισάγει υπαινικτικά στους κανόνες που συνθέτουν τη χορογραφική της γραφή. Πρόκειται για απόσπασμα του Λούθηρου που συναντάται σε μια καντάτα του Μπαχ, ενώ είναι χαραγμένο και στον τάφο της Πίνα Μπάους που μας άφησε δέκα χρόνια πριν. Ζωή και θάνατος αντάμα: όπως στο «Καφέ Μύλλερ» της Πίνα Μπάους με την παρουσία του θανάτου να υφέρπει στο κομμάτι. « Από μια ηλικία και πέρα η συνείδηση του τέλους γίνεται πιο έντονη, μας καθορίζει, μας περιορίζει, προσδίδει τραγικότητα στην ύπαρξή μας. Ο Μπαχ ωστόσο κατάφερε να δοξάσει τη ζωή, παρότι περιστοιχισμένος πολύ νωρίς από τον θάνατο», συνεχίζει η ATDK (Anne Teresa de Keersmaeker).
Ενσαρκώνοντας την αφαίρεση ή αλλιώς less is more
« Η παρουσία του θανάτου στο έργο του Μπαχ, πράγματι, δεν μοιάζει με κατάρα, δεν γεννά κατάθλιψη. Στη μουσική του καταφέρνει να δώσει μορφή στο θάνατο – με το να είναι φυσικός και μεταφυσικός ταυτόχρονα. Η ίδια, πολύτιμη ιδέα με συνέχει όταν χορογραφώ. Αν αφαίρεση σημαίνει βγάζω, αφαιρώ, για να αναδυθεί το ουσιώδες, το ίδιο αποπειρώμαι και στον χορό που είναι κίνηση μέσα στον χώρο και τον χρόνο. Εδώ εργαλείο είναι το ανθρώπινο σώμα που είναι απτό και συγκεκριμένο. Στον τρόπο που χορογραφώ, αξιοποιώ τους δυο θεμελιώδεις άξονες: τον κάθετο που συνδέει τον ουρανό με τη γη, συμβολίζοντας με τη σπειροειδή κίνηση τη σχέση της ζωής με τον θάνατο και τον οριζόντιο, που δεν είναι λιγότερο σημαντικός και εμπεριέχει την κοινωνική μας διάσταση, σαν χειρονομία σύνδεσης με τον άλλο.»
Αν η αρχιτεκτονική της μουσικής γλώσσας του Μπαχ διαθέτει ύψιστη πνευματικότητα, ρυθμική ενέργεια και ρευστές μελωδικές γραμμές, ανάλογα χαρακτηριστικά μπορεί να διακρίνει κανείς στην «εμμονική αναζήτησης της ακριβούς φόρμας» από την ATDK.
Το χορογραφικό ανάλογο για τις « 6 Σουίτες για τσέλο» ακολουθεί τη λιτότητα ύφους του συνθέτη: χωρίς εφέ και σκηνικά, κυριολεκτικά χωρίς ενισχυτή, με τον διακεκριμένο Γάλλο τσελίστα ζωντανά στη σκηνή και ένα χορευτικό σόλο ανά σουίτα (με εξαίρεση την πέμπτη και την έκτη), με διακριτικούς, αλλά προσεγμένους φωτισμούς. Όλα κινούνται στον αντίποδα της κυρίαρχης άποψης για το κατασκευασμένο θέαμα που στοχεύει στη διέγερση του αμφιβληστροειδούς. Η ATDK αποδεικνύει ότι ξέρει άφοβα να κολυμπά ενάντια στο ρεύμα. Πίσω ολοταχώς στα βασικά αφενός, και αφετέρου πολύ σύγχρονη, εντάσσοντας το δρώμενο στον παρόντα χρόνο μέσα από σαφείς συμβολισμούς: αθλητικά παπούτσια για την ίδια και τους χορευτές, καθημερινά ρούχα και πρωτίστως μια διάθεση να ξεγυμνώσει μπρος στα μάτια του θεατή τις προθέσεις της κάνοντας ορατούς τους κανόνες του παιχνιδιού και όχι off stage – μου θύμισε κάποιες ταινίες του Γκοντάρ όταν η ίδια οριοθετεί τον σκηνικό χώρο με κολλητικές ταινίες και κορδέλες, σαν ρεφραίν στο τέλος κάθε σουίτας- με στοιχεία που πριν θα περνούσαν απαρατήρητα. Στη σκηνή του Ηρωδείου είναι καθισμένος με την πλάτη στο κοινό ο τσελίστας Jean – Guihen Queyras – κάτι που δεν παραπέμπει σε κλασικό κοντσέρτο- ενώ στη διάρκεια της χορογραφίας και περνώντας από τη μια σουίτα στην άλλη θα αλλάζει οπτική γωνία και εν τέλει προοπτική. Στο πάτωμα διακρίνονται οι γνώριμες γεωμετρικές χαράξεις – σήμα κατατεθέν της χορογράφου, να ορίζουν τον σκηνικό χώρο στην ορχήστρα του Ηρωδείου. Πρόκειται για την εμβληματική σπείρα που ανοίγει αντίθετα από τους δείκτες του ρολογιού και τα διαπλατισμένα πεντάγραμμα. Συνδετικός κρίκος, όσο και σε ρόλο οικοδέσποινας στην τελετουργία που ξεδιπλώνεται εμπρός μας, η ίδια η χορογράφος. Σε κάθε μια από τις 6 Σουίτες, συστηματικά και επαναληπτικά συνοδεύει τους χορευτές ερμηνεύοντας την κίνηση Allemande που χρωματίζεται ωστόσο κάθε φορά με άλλο mood σε αναλογία και διάδραση με τον εκάστοτε χορευτή. Σε κάθε σουίτα αντιστοιχεί ένα σόλο, από ένα διαφορετικό χορευτή σε διάλογο με το τσέλο. Η ATDK μου μίλησε με θαυμασμό για τη «ρητορική της μουσικής γραφής του Μπαχ. Για το πώς καταφέρνει με ένα μόνο όργανο( μονωδία) να εκφραστεί πολυφωνικά.» Κι εμείς από τη δική μας πλευρά παραμένουμε εκστατικοί για τον τρόπο που δίνει υπόσταση στα μουσικά περιεχόμενα, μακριά από την όποια προβλέψιμη οπτικοποίηση. Οι αλλαγές τονικότητας ή τα περάσματα από την μείζονα στην ελάσσονα κλίμακα επηρεάζουν ευθέως τη χρήση του κάθετου άξονα, με άλλα λόγια τη σπειροειδή κίνηση της σπονδυλικής στήλης των χορευτών. Σε επίπεδο φόρμας, κάθε σουίτα αποτελείται από 6 κινήσεις: ένα πρελούδιο στην αρχή, Allemande, Courante, Sarabande, Menuets & Gigue. Αν και χτισμένες κατ’ ανάλογο τρόπο οι 6 Σουίτες, ποικίλλουν εκφραστικά, όπως και οι χορευτές που τις ερμηνεύουν αποτυπώνοντας διαφορετικούς χαρακτήρες: ο πρώτος κρατά μια απόσταση από τον μουσικό ρυθμό, ενώ ο δεύτερος λειτουργεί σε σφιχτό εναγκαλισμό με αυτόν. « Σε κάθε νότα αντιστοιχεί ένα βήμα», εξηγεί η χορογράφος. Στις courantes, κατά την ετυμολογία του όρου, αντιστοιχούν τρεξίματα στη σκηνή πάνω στα ίχνη των χαράξεων. Οι sarabandes (χοροί πιο αργοί) καλούν σε μια κίνηση στατική. Μουσική και χορός, αλληλοδιαπλέκονται και τα συναισθήματα εναλλάσσονται. Από την 5η σουίτα και μετά το τοπίο αλλάζει. Ο τσελίστας μόνος στο σκοτάδι ερμηνεύει το κενό και την απουσία, « εκ βαθέων», προετοιμάζοντας για την πανηγυρική στροφή της 6ης και τελευταίας σουίτας με την αίσθηση να γίνεται εορταστική καθώς η μουσική περνά από τις ελάσσονες στη μείζονα κλίμακα. Στην πολυφωνία αναλογεί ο ομαδικός χορός και των έξι, που ανακαλεί θρίαμβο της ζωής επί του θανάτου στο σχήμα ζωή – θάνατος – λύτρωση.
info: 6 Σουίτες για τσέλο του Μπαχ, με τον Ζαν – Γκυγέν Κεράς στο τσέλο (Ηρώδειο – 2. 07. 2019 στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών)
