του Κώστα Καλφόπουλου
Αυτό δεν είναι απλώς το πιο αλλόκοτο «αστυνομικό» με τον πιο πολύπλοκο γρίφο σε μια πρωτότυπη-παράδοξη έκδοση, που, 88 χρόνια μετά την πρώτη έκδοσή του, κατέκτησε εκ νέου εκδότες και αναγνώστες σε όλο τον κόσμο, αλλά και το πλέον «δυσανάγνωστο». Όλα εδώ είναι extremely bizarr: ένα αστυνομικό μυθιστόρημα του 1934, από έναν συγγραφέα που υπογράφει ως «Τορκεμάδα», ήγουν με ένα λογοτεχνικό ψευδώνυμο απ’ ευθείας «κλεμμένο» από τον Καστιγιάνο Δομινικανό αδελφό και Μέγα Ιεροεξεταστή, Τομάς δε Τορκεμάδα, στα τέλη του 15ου αιώνα. Ένας συγγραφέας, ονόματι Edward Powys Mathers (1892-1939), που στον σύντομο βίο του εισήγαγε στην Αγγλία του Observer πρώτος το σταυρόλεξο, εκτιμώντας ότι η κάθε σπαζοκεφαλιά θα έπρεπε να είναι εξαιρετικά δύσκολη, αλλά και η λύση της να επιβραβεύεται δεόντως. Ο Μάδερς, σημειωτέον, ήταν στενός φίλος του Τζων Ντίκσον Καρρ, ο οποίος τον εκτιμούσε απεριόριστα ως έναν «μάστορα της εντυπωσιακής αφήγησης».
Ένα βιβλίο, που στη σύγχρονη έκδοσή του, μπορεί, πιο σωστά, πρέπει να γίνει στην κυριολεξία «φύλλο και φτερό», αφού οι σελίδες του μπορούν άνετα να αποκοπούν από το σώμα του βιβλίου χάρις στη διάτρηση στην αριστερή άκρη τους, ώστε ο αναγνώστης να βρει την κρυμμένη, και μοναδική, λύση του μυστηρίου. Η υπόθεση είναι μάλλον απλή στη λογική του whodunit, αλλά σατανική στη σύνθεση: 6 θύματα αναζητούν την ταυτότητά τους και, αυτονόητα, τον δράστη. 7 πρόσωπα εμπλέκονται στη μοναδική εξιχνίαση του αινιγματικού εγκλήματος, όμως δεν αρκεί εδώ, όπως στον Σέρλοκ Χολμς και τον Ηρακλή Πουαρό η επαγωγική λογική για τη λύση του puzzle. Επί πλέον, η λύση είναι μόνο μία! Ένα fiendish sudoku για σκληρούς λύτες, ο πρώτος εκ των οποίων θα αμειφθεί με τη διόλου ευκαταφρόνητη αμοιβή των 1000 ευρώ, που στην έκδοση του 1934 ανερχόταν στις 15 βρετανικές λίρες (pounds)! Οι εκδότες προειδοποιούν: οι πιθανοί συνδυασμοί υπερβαίνουν κατά πολύ το εκατομμύριο των εκδοχών, αλλά μόνο μία λογική ακολουθία είναι η σωστή.
Ας ξεφυλλίσουμε για λίγο το βιβλίο: η πρώτη σελίδα του φαίνεται να είναι και η αρχική ήδη από την πρώτη πρόταση· κάποιος κάθεται σε ένα τραπέζι που τού παραχωρήθηκε για να καταγράψει με ακρίβεια τα όσα θα μπορούσαν να είχαν συμβεί. Μπορούμε να τον χαρακτηρίσουμε εξ αρχής νευρικό ή και εκκεντρικό, όπως ο ίδιος προγραμματικά παραδέχεται. Είναι όμως έτσι; Η δεύτερη σελίδα (φαίνεται να) δείχνει να είναι συνέχεια της πρώτης: η περιγραφή της πόλης (Λονδίνο), μία όμορφη κοκέττα γυναίκα, η πανούκλα στην πόλη, ο θάνατος του συγγραφέα, αλλά ο γράφων έχει επιζήσει. Ύστερα, ακολουθούν 97 σελίδες, που χρήζουν εξαντλητικής ανάγνωσης και διερεύνησης ως προς τη σωστή ακολουθία, μέχρι την τελική (100ή), όπου πιθανολογεί κανείς το τέλος, αν κρίνει από την ημιτελή καταληκτική πρόταση «Αντίο Χένρυ. Πέφτει στο πά-…». Όμως, ούτε κι αυτό είναι δεδομένο.
Ουσιαστικά, δεν έχουμε να κάνουμε με ένα παραδοσιακό αστυνομικό μυθιστόρημα (;), που απλώς ανασύρεται από τη λησμοσύνη. Ούτε και μ’ ένα βιβλίο που περιέχει μια πολύπλοκη υπόθεση, έστω με την αριστοτελική «αρχή-μέση-τέλος». Στα χέρια μας κρατάμε μια αφηγηματική τράπουλα: τα φύλλα είναι ανακατεμένα, το καθ’ ένα έχει την αξία του, αλλά μόνο η σωστή τους σειρά δίνει τη μοναδική λύση. Ο πρόδρομος της μετανεωτερικής αποδόμησης; Το σχέδιο ενός παρανοϊκού; Ένα διαστροφικό αφήγημα για «διεστραμμένα» (αναγνωστικά) μυαλά; Η πραγματική επ-ανά-γνωση της ανάγνωσης; Εδώ, ο αναγνώστης μετατρέπεται ο ίδιος σε ντετέκτιβ, καθώς καλείται έμπρακτα να αποκαταστήσει τη ροή των εξελίξεων μέσα από το «ανακάτεμα της τράπουλας». Έργο δύσκολο, σχεδόν ακατόρθωτο.
Να υπενθυμίσουμε μόνο, πως στην συγγραφική και εκδοτική πορεία από τον προηγούμενο αιώνα μέχρι σήμερα, μόνο δύο κείμενα έχουν υπάρξει σαν κι αυτό: το θεωρούμενο ως χαμένο μυθιστόρημα του Βλαντιμίρ Ναμπόκοβ, Λώρα και το κείμενο του Στάνισλόαου Λεμ, «Do yourself a book», από τη συλλογή φανταστικών βιβλιοκρισιών για φανταστικά (ανύπαρκτα) βιβλία The perfect vacuum. Και στα δύο είναι κοινή η δομή και η «φιλοσοφία» τους: «γράφονται» σε καρτέλλες, που αποσπώνται από το σώμα του βιβλίου και μπορούν ανά πάσα στιγμή να ανακατευτούν από τον αναγνώστη, ώστε να προκύψει μια άλλη εκδοχή από την αρχική.
Το βιβλίο κυκλοφορεί στα Ελληνικά, κατ’ αναλογία με την αγγλική έκδοση, από τις εκδόσεις Οξύ, σε μετάφραση του Νίκου Στρατηγάκη και επιμέλεια του Θάνου Καραγιαννόπουλου, χωρίς όμως την «περφορέ» σελιδοποίηση που διευκολύνει πρακτικά την αναγνωστική εξιχνίαση.
Edward Powys Mathers. Cain’s Jawbone, Το οστό του Κάιν, ο άλυτος γρίφος, μτφρ Νίκος Στρατηγάκης, εκδ. Οξύ
Edward Powys Mathers (Torquemada), Kains Knochen, Μτφρ.: Henry McGuffin, Suhrkamp, 2022 (orig.: Cain’s Jawbone, Victor Gollancz, London 1934 και Unbound, London 2019)
