της Κωνσταντίνας Κορρυβάντη (ανταπόκριση)
Ανώγεια όπως άνω γη. Τόπος μυθικός, ποιμενικός και καταγωγικά ανυπότακτος. Τόπος που μεγάλωσε και έκρυψε τον Δία από τον πατέρα του στο Ιδαίο Άντρο στο οροπέδιο της Νίδας και τόπος που κατοικήθηκε αδιάλειπτα από τον 12ο αιώνα και έπειτα. Χώματα που αντιστάθηκαν και ηρωικά σήκωσαν τρία ολοκαυτώματα στην ιστορία τους. Δύο επί τουρκοκρατίας και ένα κατά τον Β’ Παγκόσμιο, όπου το χωρίο ανατιναζόταν επί εικοσιτέσσερις ημέρες και η γερμανική διαταγή ήθελε την ισοπέδωση του χωριού και την εκτέλεση όλων των ανδρών του. Τόπος που παρά τον πόνο και το χαμό, ή ίσως και εξαιτίας αυτών, διατήρησε πεισματικά αναλλοίωτο το φρόνημα, την παράδοση και την κληρονομία του.
Τόπος της μαντινάδας και της λύρας, των Ξυλούρηδων και των Σκουλάδων, στέκει στα 700 και πλέον μέτρα υψόμετρο σε απόσταση 36 χιλιομέτρων από την πόλη του Ηρακλείου, δίνοντας το παράδειγμα μίας ακλόνητης δέσμευσης στο συνανήκειν μέσα από τις ευγενείς δυνάμεις της μουσικής, της υφαντικής, της ποίησης.
Πριν από μερικές ημέρες βρέθηκα στα Ανώγεια. Μετά από πρόσκληση του ΑΝΗΦΟΡάς και του ποιητή, δεινού σκακιστή και προπονητή Μανόλη Νταγιαντά. Ο ΑΝΗΦΟΡάς – που κυριολεκτικά δηλώνει ένα είδος φεγγίτη με διπλή λειτουργία, καθώς είναι εκείνο το ψηλό σημείο στο θόλο των λιθόχτιστων μιτάτων που επιτρέπει την είσοδο του φωτός αλλά και την έξοδο του καπνού από την εστία – είναι μία πολιτιστική πρωτοβουλία μίας εξαιρετικά δραστήριας ομάδας Ανωγειανών. Εστιάζουν στην λογοτεχνία και πιστεύουν στο συνεχές των τεχνών. Στην ακατάλυτη γοητεία που ασκεί η λαϊκή μούσα και η πάλλουσα γη του Ψηλορείτη.
Τα δύο τελευταία καλοκαίρια ο ΑΝΗΦΟΡάς διοργανώνει στον ατμοσφαιρικό Τόπο του Βοσκού έναν κύκλο εβδομαδιαίων λογοτεχνικών συναντήσεων με προσκεκλημένους συγγραφείς από όλη την Ελλάδα. Στις συζητήσεις μας, άνθρωποι της πρωτοβουλίας όπως ο Μανόλης Νταγιαντάς, ο Νίκος Καλλέργης και ο Γιώργος Κουτεντάκης, μου εξήγησαν πως αυτό το ετήσιο κάλεσμα που έχει την υποστήριξη της Περιφέρειας Κρήτης και βρίσκεται υπό την αιγίδα του Δήμου Ανωγείων, δεν πηγάζει μόνο από την κουλτούρα της απαράμιλλης κρητικής φιλοξενίας. Εμπνέεται και από την ανάμνηση μίας ιδιαίτερης πολιτιστικής συνθήκης στα χνάρια της θρυλικής επίσκεψης του Μάνου Χατζιδάκι στα Ανώγεια το καλοκαίρι του 1979 για την διοργάνωση των Γιορτών Πολιτισμού.
Στα Ανώγεια το 1979 βρέθηκαν – μετά από πρόταση του Δημάρχου Ανωγείων Γιώργου Κλάδου στον Μάνο Χατζιδάκι – ο καθηγητής Δημήτρης Μαρωνίτης, ο σκηνοθέτης Δημήτρης Βερνίκος, ο ποιητής Γιώργος Χρονάς, ο ποιητής Γιώργος Μαρκόπουλος, ο τραγουδοποιός Διονύσης Σαββόπουλος, ο συνθέτης Θάνος Μικρούτσικος, ο συνθέτης Δημήτρης Λέκκας, η ζωγράφος Κλεοπάτρα Δίγκα, ο συνθέτης Νίκος Κυπουργός, ο Χρήστος Παπουτσάκης από το περιοδικό Αντί, ο συνθέτης Γιώργος Κουρουπός, ο μουσικολόγος Μάρκος Δραγούμης, ο θεατρικός συγγραφέας Βασίλης Ζιώγας, ο σκιτσογράφος Κυριακόπουλος (ΚΥΡ), ο χορογράφος Γιάννης Μέτσης, ο συγγραφέας Δημήτρης Δημητριάδης, ο ζωγράφος Χρόνης Μπότσογλου, η εθνομουσικολόγος Ροζάνα Λαδά, ο συγγραφέας Αντώνης Σαμαράκης, ο Γιώργος Γαλάνης του περιοδικού Διαβάζω, η μουσικοκριτικός Καίτη Ρωμανού, ο καθηγητής Ερατοσθένης Καψωμένος, ο ποιητής Σωτήρης Κακίσης, ο εκδότης του περιοδικού Τραμ και συγγραφέας Δημήτρης Καλοκύρης και πάρα πολλοί άλλοι.
Ο κατάλογος των ονομάτων είναι εξαντλητικός. Για όσους ενδιαφέρονται για περισσότερες λεπτομέρειες, οι μέρες αυτές έχουν αποτυπωθεί σε λεύκωμα με πλούσιο φωτογραφικό υλικό του Κώστα Ελευθεράκη, όπου περιέχονται και τα πρακτικά της συνάντησης με θέμα τη ”σημασία μιας λαϊκής παράδοσης στον καιρό μας”. Το λεύκωμα περιλαμβάνει, επίσης, σκίτσα του Μίνωα Αργυράκη από τα Ανώγεια του ’79 και από το Μουσικό Αύγουστο του 1981 στο Ηράκλειο.
Κατά την παραμονή τους οι προσκεκλημένοι έμεναν στα σπίτια των ντόπιων, πρόβαραν και ετοίμαζαν όσα είχαν σχεδιάσει για την παρουσία τους εκεί και βγαίνοντας στο μεϊντάνι, στην πλατεία του χωριού δηλαδή, προσέφεραν και κάτι ακόμα – εξίσου σημαντικό – μία σπάνια καλλιτεχνική ώσμωση, συνάντηση και διάλογο.
Ο ποιητής Σωτήρης Κακίσης έγραφε στο andro.gr το 2015 για εκείνα τα Ανώγεια του ‘79 : “Και τους δικούς μου πάλι θυμάμαι καλύτερα εκεί, τον Γιώργο Μαρκόπουλο, τον Βαγγέλη Κατσούλη και τον Χατζιδάκι βέβαια για όλους μας εκεί, αλλά και για έναν-έναν μας χωριστά χαμογελαστό και φιλόξενο αμφιτρύωνα. Α, κι εκείνους τους υπέροχους Ανωγειανούς που μας φιλοξενούσαν όλο χαρά στα σπίτια τους κι εγώ ντρεπόμουνα για την τόση αθηναϊκή εκεί μεταφερμένη αλαζονεία. Που οι άνθρωποι φορούσαν τα καλά τους κάθε φορά που μπαινοβγαίναμε εμείς βιαστικά από τα δωμάτια”.
Πήρα το θάρρος, λοιπόν, και με την επιστροφή μου στην Αθήνα τηλεφώνησα στον ποιητή Γιώργο Μαρκόπουλο, ζητώντας του ένα μικρό σχόλιο για όσα θυμόταν ίσως από εκείνες τις ημέρες στα Ανώγεια. 44 χρόνια μετά θυμόταν σχεδόν τα πάντα και τον ευχαριστώ θερμά, θερμότατα. Μου είπε: “Μας μάζεψε και μας πήγε ο Χατζιδάκις, εγώ είδα το όνομά μου στην εφημερίδα και έτσι έμαθα πως έχω προσκληθεί. Είχε καλέσει πολλούς νέους ανθρώπους, χωρίς προσωπική γνωριμία. Οι Ανωγειανοί ήταν τόσο φιλόξενοι που ενοχλήθηκαν όταν έμαθαν πως είχαμε κλείσει δωμάτια σε ξενοδοχεία κι έκαναν συνέλευση στην πλατεία για να δουν ποιο σπίτι θα φιλοξενήσει τον καθένα μας. Εμένα θυμάμαι μου παραχώρησαν ένα δωμάτιο σε ένα σπίτι και το επόμενο πρωί που σηκώθηκα είδα την πιο συγκινητική εικόνα. Έριξα νερό στο πρόσωπό μου κι έψαχνα δίπλα στο νιπτηράκι μία πετσέτα. Δεν έβρισκα και αναγκάστηκα να βγω να ζητήσω και τότε είδα να μου φέρνει την πετσέτα ανοιχτή πάνω στα δύο του χέρια ένα κοριτσάκι 8-9 χρονών με αυτά τα υπέροχα πετρογάλανα μάτια που έχουν οι Ανωγειανοί. Για τέτοια φιλοξενία μιλάμε, αρχαϊκή. Θυμάμαι ακόμη πως εκεί πρωτάκουσα μελοποιημένα τα ποιήματα του Νίκου Καββαδία από τον Θάνο Μικρούτσικο”.
Με αφετηρία αυτό το υψηλό προηγούμενο, ο ΑΝΗΦΟΡάς δοκιμάζει να συνεχίσει το παράδειγμα των Ανωγείων προσκαλώντας καταξιωμένους αλλά και νέους ποιητές και πεζογράφους. Πέρυσι ο πρώτος κύκλος των εκδηλώσεων άνοιξε με τον Δραμινό Κυριάκο Συφιλτζόγλου κι ακολούθησαν μεταξύ άλλων ο Νίκος Χρυσός κι ο Κώστας Δεσποινιάδης, οι Ήρκος και Στάντης Ρ. Αποστολίδης, καθώς και οι Γιάννης Στίγκας και Νικόλας Ευαντινός.
Φέτος είχα τη χαρά να βρεθώ στην πρώτη συνάντηση του δεύτερου κύκλου στις 2/6 και να μιλήσουμε για ποίηση, αψηφώντας την πυκνή ομίχλη. Τη βραδιά συνόδευσε και έκλεισε μουσικά ο Γιάγκος Χαιρέτης με μία αξέχαστη μελοποίηση του ποιήματος του Μαλακάση “O Τάκη-Πλούμας”, παιγμένη από το λαούτο του σε ένα αλλιώτικα σπαραχτικό ροκ. Από τα πράγματα που κράτησα ήταν ακόμη η γνωριμία με τον μαντιναδολόγο Αριστείδη Χαιρέτη ή Γυαλάφτη, το οροπέδιο της Νίδας με το πέτρινο λιοντάρι του και τις φουντωμένες τρικοκκιές, αλλά και το τραγούδι “Ω Παναγιά μου Ανωγειανή” για την καταστροφή των Ανωγείων τον Αύγουστο του ‘44. Και φυσικά, το σχόλιο της Τζούλιας Νταγιαντά για την ισοπέδωση του χωριού, καθώς μου έδειχνε πως πολλά σπίτια στα Ανώγεια ξαναχτίστηκαν το ένα δίπλα στο άλλο με τον έναν τους τοίχο κοινό. Τέτοια η ενότητα του τόπου στα δύσκολα.
Αυτόν τον παλμό κρατά και το Αντιφασιστικό Φεστιβάλ που διοργανώνεται από το 2013 στα Ανώγεια στην επέτειο ισοπέδωσης του χωριού από τα γερμανικά κατοχικά στρατεύματα. Δράση που μετεξελίχθηκε στο φεστιβάλ Χαϊμαλίνα, σε πλήρη σύμπλευση και αρμονία με τη φιλοξενία που προσφέρουν χρόνια τώρα τα Ανώγεια σε νεαρούς πρόσφυγες κυρίως από το Αφγανιστάν και τη Συρία.
Στις 16/6 στα Ανώγεια ακολουθεί η επόμενη εκδήλωση του ΑΝΗΦΟΡάς. Η παρουσίαση της πιο πρόσφατης ποιητικής συλλογής του Νικόλαου Κουτσοδόντη και συζήτηση για την queer ποίηση με τους Μάριο Χατζηπροκοπίου και Βαρβάρα Ρούσσου. Οι βραδιές συνεχίζονται στις 30/6 με την εικαστικό Εύα Μπέη και την παρουσίαση του βιβλίου της “Με τον Νίκο Καρούζο – Ημερολόγιο” με τη συμμετοχή και του Νίκου Κουφάκη των εκδόσεων Loggia. Στις 14/7 προσκεκλημένος θα είναι ο πολυσχιδής συγγραφέας Αχιλλέας Κυριακίδης που θα μιλήσει για το έργο του με τον Αριστοτέλη Σαΐνη και τέλος, στις 28/7 οι εκδηλώσεις του ΑΝΗΦΟΡάς ολοκληρώνονται με τον Λευτέρη Γιαννακουδάκη σε μία συζήτηση για το μεταθέατρο.
Μεταφέρω παρακάτω το πλήρες φετινό πρόγραμμα και κλείνω αυτή την ανταπόκριση με λίγα λόγια του Μάνου Χατζιδάκι:
“Άνοδος Ανωγείων σημαίνει, εξ Ηρακλείου σεβαστή απόσταση κι ένα ξεδίπλωμα φανταστικής ενδοχώρας, πού τήνε λούζουν αφρικανικοί αγέρηδες κι ένα ατελείωτο μεσογειακό φως. Μια ανοδική πορεία πού όταν σταθείς, βλέπεις τους κάμπους να χύνονται ασταμάτητα στις θάλασσες και τα βουνά τ’ αντικρινά, ερωτικά ν’ ασπάζονται τον ίσκιο σου. […] Όταν αδιάκοπα ζεις καθημερινά την αθλιότητα των Αθηνών, με την επίσημη αστική διάβρωση της, τότες ή άνοδος των Ανωγείων είναι περίπου άνοδος των Ηλυσίων Πεδίων […]”.
ΑΝΗΦΟΡάς 2023
ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ
Τοποθεσία: Ο τόπος του βοσκού, Ανώγεια
Ώρα έναρξης: 20.00
ΙΟΥΝΙΟΣ
Παρασκευή 02/06
Κωνσταντίνα Κορρυβάντη | Παρουσίαση του ποιητικού της έργου “Η ποιητική του μύθου σε αβέβαιους καιρούς”.
Παρασκευή 16/06
Νικόλας Κουτσοδόντης| Συζήτηση με τον Μάριο Χατζηπροκοπίου και την Βαρβάρα Ρούσσου για την ποιητική συλλογή “Μόνο κανέναν μη μου φέρεις στο σπίτι” και την queer ποίηση.
Παρασκευή 30/06
Εύα Μπέη | Παρουσίαση του βιβλίου της “Με τον Νίκο Καρούζο – Ημερολόγιο” και Νίκος Κουφάκης παρουσίαση των εκδόσεων Loggia
ΙΟΥΛΙΟΣ
Παρασκευή 14/07
Αχιλλέας Κυριακίδης | Μισός αιώνας λέξεις (και λίγες εικόνες). Συνομιλεί για το έργο του με τον Αριστοτέλη Σαΐνη.
Παρασκευή 28/07
Λευτέρης Γιαννακουδάκης | “Το ψυχρότερο σημείο του σύμπαντος”. Γράφοντας και σκηνοθετώντας για το μεταθέατρο.
