Της Νίκης Κώτσιου.
Τυπικό δείγμα μαγικού ρεαλισμού, το Δωμάτιο στο βάθος του σπιτιού του Χόρχε Γκαλάν (μτφρ. Αχιλλέας Κυριακίδης, εκδ. Ψυχογιός) διαθέτει όλη εκείνη την ιδιαίτερη ατμόσφαιρα που προσιδιάζει στη λατινοαμερικάνικη λογοτεχνία καθιστώντας την μοναδική. Το υπερφυσικό διαχέεται μέσα στο πραγματικό και κατακλύζει σχεδόν κάθε έκφανση της καθημερινής ζωής με τρόπο απόλυτα φυσιολογικό και αναμενόμενο, ώστε να μην προκαλεί έκπληξη αλλά να φαντάζει ολότελα ενταγμένο στη φυσική τάξη, χωρίς να απειλεί την κανονικότητα και την ομαλή ροή της ζωής. Αυτή η απροσδόκητη γειτνίαση και τελικά ανάμειξη πραγματικού-φανταστικού και φυσικού-υπερφυσικού δημιουργεί μια ατμόσφαιρα μαγική και μαγεμένη, όπου συμβαίνουν τα πιο εξωφρενικά πράγματα, χωρίς όμως να προκαλούν σοβαρές αναταράξεις και χωρίς να διασαλεύεται η λειτουργία του κόσμου. Το μαγικό αντιμετωπίζεται εντελώς ατάραχα ως μία ακόμη δυνατότητα του πραγματικού και πάντως προκαλεί μικρή και ελεγχόμενη αναστάτωση, μολονότι διασαλεύει με τρόπο αμετάκλητο τη ζωή όσων υφίστανται την επενέργειά του.
Σε αυτού του είδους τις αφηγήσεις, προνομιακός φορέας του μαγικού εμφανίζεται συνήθως η γυναίκα, που εν αγνοία της διαθέτει πρωτόγνωρες δυνάμεις, προερχόμενες κατευθείαν από τη φύση. Στο πλαίσιο άλλωστε του μαγικού ρεαλισμού, η γυναίκα είναι ένα ακόμη στοιχείο της φύσης, ικανό να προκαλεί δέος και φόβο λόγω των εγγενών ιδιοτήτων του φύλου της, που παράγει και προστατεύει τη ζωή. Με την ιδιότητα της ερωμένης και της μητέρας, η γυναίκα φαντάζει σχεδόν πάντα στις εν λόγω διηγήσεις παντοδύναμη και ανυπέρβλητη, λειτουργώντας ίσως ως μια μεταφορά της ίδιας της φύσης, ταυτόχρονα ζωογόνος αλλά και καταστροφική, ικανή συγχρόνως για το καλό και το κακό, αμφίσημη και ανεξιχνίαστη, πέραν του καλού και του κακού.
Στο Δωμάτιο στο βάθος του σπιτιού πρωταγωνιστούν κυρίως γυναίκες. Τα νήματα της αφήγησης παρακολουθούν κατά βάση γυναικείες ιστορίες και ολόκληρος ο καμβάς εικονογραφείται από χαρακτηριστικά επεισόδια γυναικείων βίων και περιπετειών. Στις περισσότερες σελίδες δεσπόζουν εντελώς γυναικεία αρώματα και οι γυναίκες πρωτοστατούν με τρόπο εντυπωσιακό αφήνοντας τους δεύτερους ρόλους στους άνδρες, που απλώς παρακολουθούν και συμμετέχουν, όποτε χρειαστεί. Η δύναμη και η ανθεκτικότητα που εμφανίζουν είναι πρωτοφανείς. Μολονότι ζουν και κινούνται σε έναν κόσμο βαθιά πατριαρχικό και απαγορευτικό, οι γυναίκες της υπόθεσης ξεπερνούν τα εμπόδια με αποφασιστικότητα ασύγκριτη και θέληση ακλόνητη. Διαθέτουν βέβαια μαγικές δυνάμεις αλλά αυτές οι δυνάμεις δεν θα μπορούσαν να ενεργοποιηθούν και να αποδώσουν, αν δεν υπήρχε ένα υπόστρωμα στην ιδιοσυγκρασία και στον ψυχισμό τους, μία αδάμαστη ροπή προς την ελευθερία και την εξερεύνηση του καινούριου.
Η Μαγδαλένα είναι η κορυφαία σ’ αυτόν το γυναικείο χορό, που βυθίζεται στα μυστικά της αρχέγονης γυναικείας φύσης. Αυτοπροσδιορίζεται ως μάγισσα και δονείται από τα ηλεκτρισμένα φορτία υπερφυσικών δυνάμεων, που κατοικούν στο σώμα κι την ψυχή της. Ζει μια συνηθισμένη εν πολλοίς ζωή, που όμως σκιάζεται έντονα κατά καιρούς από τα μυστηριώδη και ανεξιχνίαστα σύννεφα του υπερφυσικού. Το μαγικό συναντάται, όμως, σε διαφορετικές δόσεις και στις υπόλοιπες γυναίκες του βιβλίου, που έρχονται να τη συντροφέψουν και να αναζητήσουν από κοινού τις ρίζες της ζωής. Η δόνα Προυδένσια, γκουβερνάντα που έρχεται από το πουθενά για να μεγαλώσει τα παιδιά της Μαγδαλένας, καθοδηγείται από τα όνειρα και τους ανέμους. Συνομιλεί με τον κρυφό, εσώτερο εαυτό των πραγμάτων και, όταν φτάνει το πλήρωμα του χρόνου, ακολουθεί το ένστικτό της και φεύγει μακριά αναζητώντας την εκπλήρωση μιας άγνωστης μοίρας. Παρόμοια και οι υπόλοιπες γυναίκες της υπόθεσης ξέρουν να διαβάζουν τους οιωνούς και να επικοινωνούν με τη φύση αποκωδικοποιώντας τα μυστικά σημάδια, που προειδοποιούν για επικείμενες χαρές ή συμφορές. Δέχονται τη μητρότητα ως αυτονόητο δώρο, μεγαλώνουν τα παιδιά τους σα να συμμετέχουν σ’ένα θεόσταλτο θαύμα, ξορκίζουν το κακό και τις μαγγανείες με αποφασιστικότητα και τόλμη. Η Μαγδαλένα και οι φιλενάδες της κοιτούν κατάματα τη ζωή με το δέος και το θαυμασμό του πρωτόγονου περιβάλλοντας με μυστήριο ακόμα και τις άχαρες, καθημερινές πρακτικές του νοικοκυριού τους.
Ακούμε τη Μαγδαλένα να διηγείται την ιστορία της στον ορφανό εγγονό της, που την ακούει ενεός, νιώθοντας αγάπη και τρυφερότητα για τη θαυμαστή αυτή γιαγιά, που ξέρει να περιβάλλει με μύθο ακόμα ακόμα και τις πιο κοινότοπες λεπτομέρεις. Μέσα από τη διήγηση της Μαγδαλένας περνάει κι ένα μεγάλο κομμάτι από τη σύγχρονη ιστορία του Ελ Σαλβαδόρ, μιας φτωχής χώρας που δοκιμάστηκε και αιματοκυλίστηκε απ’ τη δικτατορία. Ίσως η Μαγδαλένα είναι η φυσική φωνή ενός βασανισμένου, καθημαγμένου τόπου, που προσπαθεί να μετρήσει απώλειες, τραύματα και ουλές βγαίνοντας απ’ το καμίνι μιας ματωμένης ιστορίας. Πατώντας συγχρόνως στο μύθο και την ιστορία, η Μαγδαλένα αρθρώνει μια προσωπική αφήγηση, που όμως περιέχει και τη συλλογική εμπειρία ενός ολόκληρου έθνους.
Όμως, ο Χόρχε Γκαλάν δεν γράφει ιστορία αλλά λογοτεχνία. Η κοινωνική ιστορία και ο ταραχώδης πολιτικός βίος της χώρας του υπάρχει μόνο στο φόντο, ως πλάγια αναφορά και αδιόρατος υπαινιγμός. Το Δωμάτιο στο βάθος του σπιτιού ίπταται σε άλλες σφαίρες. Είναι μια εμπνευσμένη άσκηση μαγικού ρεαλισμού, μία περαιτέρω εκλέπτυνση ενός ασύγκριτου συγγραφικού ύφους και συγχρόνως μια βαθύτερη διερεύνηση της ανεξάντλητης λατινοαμερικάνικης κουλτούρας, που ποτέ δεν παύει να εκπλήσσει και να γοητεύει το δυτικό αναγνώστη. Όχι τόσο λόγω της εξωτικής φολκλορικής ματιάς αλλά κυρίως χάρη σε αυτή την άλλη οντολογική «θέαση» που προσφέρει εμβαπτίζοντας το βλέμμα σε έναν κόσμο ολότελα διαφορετικό, μαγικό και μαγεμένο.
info: Χόρχε Γκαλάν: Το δωμάτιο στο βάθος του σπιτιού, μτφρ. Αχιλλέας Κυριακίδης, σελ.,εκδ. Ψυχογιός, 2015
