του Θόδωρου Σούμα
Στην αρχή της φετινής περιόδου, του 2024, είδαμε με θαυμασμό, σαγηνευμένοι και σχεδόν υπνωτισμένοι, το βιετναμέζικο φιλμ του 2023, “Το δένδρο με τις χρυσές πεταλούδες”, πρώτη ταινία μεγάλου μήκους του τριανταπεντάρη, Βιετναμέζου σκηνοθέτη Φαμ Τιεν Αν, μια γαλλοβιετναμέζικη παραγωγή. Το “Δένδρο με τις χρυσές πεταλούδες” παρακολουθεί έναν ήρωα πολύ ενδιαφέροντα, αν και σιωπηλό, δυσερμήνευτο και μυστηριώδη, στις αναζητήσεις του, τυχαίες ή συνειδητές. Όπως βλέπουμε αρχικά, στη συζήτηση των τριών φίλων περί πίστης και θρησκείας, στο πάρκο με τη μπυραρία και το γήπεδο, ο κεντρικός ήρωας Τιεν λέει πως θα ήθελε να πιστεύει, μα αυτό δεν του συμβαίνει.
Κατόπιν όμως, συνοδεύοντας το μικρό ορφανό ανιψάκι του στη γενέτειρά του, που η μητέρα του, η νύφη του νεαρού Τιεν, σκοτώθηκε στο αυτοκινητιστικό δυστύχημα, έχει μια σειρά σημαντικών και σημαινουσών συναντήσεων. Πρόκειται για μια πορεία σχεδόν υπαρξιακού-θρησκευτικού-μεταφυσικού, αθέλητου ψαξίματος με αξιοπρόσεκτους σταθμούς-συναντήσεις με αξιοσημείωτους ανθρώπους, περί των θρησκευτικών και πολιτικο-ιστορικών γεγονότων του Βιετνάμ. Συνάντηση με μια νεανική ερωμένη του που έγινε καθολική μοναχή, με έναν γέρο, πρώην στρατιώτη του νοτιοβιετναμέζικου στρατού στον εμφύλιο που του διηγείται τη ζωή του και τις αιματηρές μάχες εναντίον των βιετκόνγκ στις οποίες πήρε μέρος· με μια γριά που του μιλάει για τις ψυχές (που ξαναγυρνούν στο σώμα, στα πλαίσια της θρησκευτικής παράδοσης της μετενσάρκωσης) και για την αρετή, το καλό και το κακό στον σαπισμένο κόσμο, κ.α. Στην ιστορία μας, στη μυθοπλασία, παίζουν μεγάλο και σημαντικό ρόλο τα παιδιά, συγκεκριμένα το ανίψι του Τιεν, και οι γυναίκες: η ερωμένη του σήμερα ως μοναχή και παλιότερα, σε flashback, ως νεαρή ερωμένη του, η γιαγιά που μιλάει για την ψυχή, τη θρησκεία και τη διεφθαρμένη κοινωνία, και η σύντροφος του αδελφού του, δηλαδή του πατέρα του ανιψιού του, τον οποίο ψάχνει.
Ο κεντρικός ήρωας οργανώνει τις χριστιανικές τελετές που συνοδεύουν το σκήνωμα της νύφης του, στην πορεία μέχρι το χωριό της· περνά από θρησκευτικές τελετές που λαβαίνουν χώρα δίπλα του, στη Σαϊγκόν και στη διαδρομή προς τη γενέτειρά τους. Οι θρησκευτικές τελετές και οι αργές διαδρομές έχουν έναν μυσταγωγικό χαρακτήρα μύησης στα μυστήρια και τα μεταφυσικά και ηθικά αινίγματα της ζωής, του θανάτου και της πίστης. Το μηχανάκι του Τιεν διασχίζει και διαπερνά την αχλή μιας επαρχιακής πόλης, σε ένα υποκειμενικό τράβελινγκ εμπρός, κατευθυνόμενο προς το φως, σε ένα σχεδόν πνευματικό, αλλόκοτο ταξίδι που τελειώνει στη σιωπή! Οι θρησκευτικές τελετές που παρακολουθούμε αποτελούν μέρος της βιετναμέζικης, καθολικής θρησκείας κι εκκλησίας, που άφησαν σαν παρακαταθήκη στο Βιετνάμ οι Γάλλοι άποικοι(*).
Η αισθητική του Φαμ Τιεν Αν είναι ανεπανάληπτη! Χρησιμοποιεί αργά, μεγάλα πλάνα που σε γοητεύουν και σε αιχμαλωτίζουν στον ιστό τους, αργές κινήσεις της κάμερα (π.χ. αργά τράβελινγκ εμπρός), φυσικούς φωτισμούς, ιερατικά πλάνα μέσα στη φύση, μακρόσυρτους λόγους των προσώπων ή σύντομους, ξερούς διαλόγους, σιωπές, πηχτά χρώματα ή ομιχλώδη, υδάτινα χρώματα “ενσταλαγμένα” στην εικόνα, φως και ημίφωτα… Η ηχητική μπάντα είναι εξαιρετικά επεξεργασμένη, ιδίως σχετικά με τους θορύβους.
Το κινηματογραφικό ύφος, η ονειρική αισθητική, τα κάδρα, τα πλάνα, οι κινήσεις, τα χρώματα, το φως, οι φιλμικές και σκηνοθετικές μορφές έχουν όλα κάτι το απόκοσμο, το ιερατικό, το μυσταγωγικό, ενώ ο ήρωας που κινείται, κολυμπά σχεδόν μέσα σε όλα αυτά, σαν ψάρι, ψάχνει κάτι που δεν ξέρει τι είναι, ίσως το νόημα και την ουσία της ζωής (τι νόημα υπάρχει εάν έχεις κερδίσει τον κόσμο όλο, αλλά έχεις χάσει την ψυχή σου;), τις ποιότητες του καλού και του κακού, την αληθινή αξία των ανθρώπων, την αξία και τις αξίες της κοινωνίας; Το πιο αινιγματικό κομμάτι είναι μάλλον το τέλος με το παθητικό λουτρό του ξεγυμνωμένου ήρωα, κάτι σαν θρησκευτική εμβάπτισή του στο ήρεμο, τρεχούμενο νερό;
……………….
(*). Το μόνο σημείο που δεν με ενθουσίασε ήταν πως οι θρησκευτικές κι εκκλησιαστικές αναφορές και αναπαραστάσεις περιορίζονται στην καθολική θρησκεία που έφεραν οι Γάλλοι στο Βιετνάμ (οι καθολικοί αποτελούν περίπου το 6,5% του πληθυσμού) και δεν παρακολουθούμε τα σχετικά με τις θρησκείες του τόπου, κυρίως τον βουδισμό που είναι η πιο διαδεδομένη θρησκεία τους (περίπου 8% του πληθυσμού), εάν εξαιρέσουμε τα περί μετεμψύχωσης που λέει η συμπαθητική γριά Βιετναμέζα. Βέβαια η βιετναμέζικη εκδοχή των χριστιανικών τελετών βρίσκεται στο μεταίχμιο ανατολής και δύσης, αποτελεί μια σύνθεση των επιρροών τους.
