Η Ιρλανδία έχει πολλά κοινά στοιχεία με την ελληνική πραγματικότητα, αλλά φυσικά και πολλές διαφορές. Κάτι που παρατηρείται και στη λογοτεχνική παραγωγή. Μικρή χώρα, όπως και η δική μας, αν και η γλώσσα, η αγγλική, βοηθάει τη διείσδυση των συγγραφέων στην παγκόσμια αγορά. Ακόμα και στην πορεία των οικονομικών, κατά τη διάρκεια της κρίσης, είχε ομοιότητες με την ελληνική ιδιαιτερότητα. Μέχρις ενός σημείου ωστόσο. Και μολονότι πρόκειται για μικρή χώρα, η προσφορά της στην παγκόσμια λογοτεχνία είναι μεγάλη : Όσκαρ Ουάιλντ, Γουίλιαμ Μπάτλερ Γέιτς, Τζαίημς Τζόυς, Σάμιουελ Μπέκετ.
Τι συμβαίνει όμως σήμερα; Υποστηρίζεται από συγγραφείς και κριτικούς ότι, κατά τη διάρκεια της οικονομικής άνθησης ή, κατά την περίοδο της «Κέλτικης Τίγρεως», όπως χαρακτηριστικά ονομάζεται, δεν υπήρξε αξιόλογη παραγωγή στα γράμματα, γιατί τα «χρήματα σκοτώνουν τη φαντασία και τη δημιουργικότητα», σύμφωνα και με όσα αναφέρει ο αφηγητής στο μυθιστόρημα The Devil I know, 2012, της Claire Kilroy,( Δουβλίνο, 1973), ένα σατιρικό έργο για την παρακμή της πρόσκαιρης οικονομικής ευμάρειας στην Ιρλανδία. Με την άποψη αυτή συμφωνεί και η γνωστή συγγραφέας Anne Enright, η οποία εμφανίστηκε στα Γράμματα τη δεκαετία του ’90. Και σημειώνει: « Δύσκολο να γράψει κανείς κατά τη διάρκεια της ‘Εποχής της Τίγρεως’», ενώ διατείνεται ότι παρατηρείται έκρηξη στα γράμματα στις μέρες μας, γιατί το έργο των συγγραφέων υποστηρίζεται από μικρής κυκλοφορίας περιοδικά, όπως το Stinging Fly. Μάλιστα, οι σύγχρονοι Ιρλανδοί συγγραφείς εκδίδουν τα έργα τους στη χώρα τους και δεν καταφεύγουν στους Άγγλους εκδότες, όπως συνέβαινε τις προηγούμενες δεκαετίες.
Πού εντάσσεται, εντούτοις, το αστυνομικό είδος μέσα σε ένα τέτοιο περιβάλλον;
Αξίζει να γίνει αναφορά στον σπουδαίο Ιρλανδό συγγραφέα John Connolly( Δουβλίνο, 1968 ), στον δημιουργό του ιδιωτικού ντετέκτιβ Charlie Parker, γιατί επηρέασε την εξέλιξη του είδους στη χώρα του. Ζει στις Η.Π.Α., όπου διαδραματίζονται οι ιστορίες των βιβλίων του, ενώ επηρεάστηκε από το έργο των Ρος Μακ Ντόναλντ και Εντ Μακ Μπέην, ως προς τα θέματα της ηθικής, της λύτρωσης, της συμπόνιας και της τιμωρίας . Κατά την άποψή του, δεν θα μπορούσαν να γραφτούν ιστορίες μυστηρίου και αστυνομικής πλοκής στην Ιρλανδία, σε μια μικρή χώρα όπου όλοι γνωρίζονται, πριν από την «Εποχή της Κέλτικης Τίγρεως» στα Γράμματα. Γι’ αυτό, άλλωστε, ο ίδιος επέλεξε να τοποθετήσει τους ήρωές του σε ένα άλλο σκηνικό, κατάλληλο για τολμηρές ιστορίες μυστηρίου και περιπέτειας.
Από τη γοητεία του αστυνομικού δεν ξέφυγε ούτε ο τεχνίτης του λόγου, ο Τζων Μπάνβιλ, ο οποίος, με το ψευδώνυμο Μπέντζαμιν Μπλακ, αξιοποιεί πραγματικά περιστατικά που παρατηρούνται στην ιρλανδική κοινωνία, όπως σκάνδαλα από το χώρο της εκκλησίας, του δικαστικού περιβάλλοντος και της αστυνομίας. Δημιούργησε τη φιγούρα του παθολόγου ιατροδικαστή Κουίρκ, ο οποίος λύνει αινίγματα εγκληματικών πράξεων.
Έτσι, σιγά σιγά, το «Κελτικό Αστυνομικό Είδος» ή το « Σμαραγδένιο Νουάρ»( Emerald Noir) βγαίνει από την αφάνεια και δίνει πολλές υποσχέσεις και προοπτικές στο μέλλον, με την υποστήριξη περιοδικών και βραβείων που έχουν θεσπιστεί, για να βρει τη θέση του στα ράφια των βιβλιοπωλείων, δίπλα τους Βρετανούς και τους Σκανδιναβούς. Και στη δεκαετία του 2000 εμφανίζονται νέοι συγγραφείς, όπως η Τάνα Φρεντς και Στιούαρτ Νέβιλ, το έργο των οποίων μεταφράζεται και κυκλοφορεί σε άλλες χώρες. Άλλοι αξιόλογοι συγγραφείς είναι: o Ken Bruen(1951, Δουβλίνο), o Colin Bateman( 1962, Βόρειος Ιρλανδία), o Declan Hughes( 1963, Δουβλίνο), o Gene Kerrigan( Δουβλίνο), και άλλοι.
Η προτίμηση του αναγνωστικού κοινού να διευρύνει τους ορίζοντές του και να αναζητήσει το καινούριο, μιας και εξαντλείται η προτίμησή του προς το αγγλοσαξονικό και το σκανδιναβικό αστυνομικό, κινητοποιεί συγγραφείς, εκδότες και ατζέντηδες μικρότερων χωρών, για να δώσουν το παρών σε έναν άτυπο ανταγωνισμό. Άλλωστε, η περίπτωση της Ιρλανδίας με την ιδιομορφία της, με τη Βόρειο Ιρλανδία να ανήκει στο Η.Β. και τη Συνθήκη Ειρήνης – «The Good Friday Agreement», που φέρνει το τέλος της Τρομοκρατίας στη Β. Ιρλανδία-, τις οικονομικές και κοινωνικές αλλαγές, τα σκάνδαλα της Καθολικής Εκκλησίας, την περίοδο της Κέλτικης Τίγρεως και της χρεοκοπίας, δίνει πλούσιο υλικό στους επίδοξους συγγραφείς του είδους. Γκάγκστερ, ναρκωτικά, η αύξηση της εγκληματικότητας και η οικονομική κρίση είναι η μαγιά για τις ιστορίες μυστηρίου, αγωνίας και περιπέτειας.
Οι συγγραφείς Τάνα Φρεντς και Στιούαρτ Νέβιλ( τα βιβλία τους κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Μεταίχμιο) θα έλεγε κανείς ότι είναι οι δύο ενδιαφέρουσες περιπτώσεις του Ιρλανδικού αστυνομικού είδους. Τους διαβάζεις και θέλεις να γνωρίσεις και τους υπολοίπους, όπως συνέβη και με την περίπτωση του Χένινγκ Μάνγκελ ή του Στιγκ Λάρσον, οι οποίοι άνοιξαν την πόρτα στους Σκανδιναβούς συγγραφείς που μετρήθηκαν με τις δυνάμεις και τις δυνατότητες τους με μεγάλη επιτυχία. Τουλάχιστον πολλοί από αυτούς.
Η Τάνα Φρεντς ( Δουβλίνο, 1973) εμφανίστηκε το 2007 με το ψυχολογικό θρίλερ In the Woods, το οποίο κέρδισε πολλά βραβεία. Ο Τόπος των Πιστών ( Faithful Place, 2010), στο ομώνυμο έργο, που κατ’ ευφημισμόν ονομάζεται έτσι ένα αδιέξοδο σε μια υποβαθμισμένη συνοικία του Δουβλίνου, γίνεται βραχνάς για δύο εφήβους που θέλουν να αποδράσουν από τη φτώχεια και τη μίζερη νοοτροπία της οικογένειας και της γειτονιάς, και να ξεκινήσουν από την αρχή τη ζωή τους στην Αγγλία. Ο πρωταγωνιστής της, ο Φράνκ Μακέυ, είχε εμφανιστεί πρώτη φορά στο μυθιστόρημά της The Likeness (2008), ένα από αυτά που ανήκουν στην ομάδα « Dublin Murder Squad». Ο Φρανκ, λοιπόν, ο αφηγητής, περιμένει τη Ρόζι, για να περάσουν στην απέναντι ακτή με το φέρυ, εκείνη, όμως, δεν εμφανίζεται ποτέ και χάνονται τα ίχνη της. Είκοσι χρόνια αργότερα, ο ίδιος, μεσήλικος και αποτυχημένος στην προσωπική του ζωή, ώριμος μυστικός αστυνομικός πια, μαθαίνει από την αδερφή του Τζάκι, τη μόνη με την οποία διατηρεί σχέσεις από τα υπόλοιπα αδέρφια του, ότι ανακαλύφθηκαν κάποια στοιχεία της εξαφανισμένης φίλης του. Σε ένα εγκαταλελειμμένο σπίτι βρέθηκε η βαλίτσα της νεαρής Ρόζι, μέσα στην οποία υπήρχαν τα δύο εισιτήρια για το Λονδίνο. Εκεί και το πτώμα της. Και η αναζήτηση αρχίζει για τον Φρανκ, ο οποίος στρέφεται εν τέλει και προς την οικογένειά του, καθώς αντιλαμβάνεται ότι ο φόβος, η απειλή και ο κίνδυνος ενυπάρχουν στο οικείο του περιβάλλον. Η ιστορία διαδραματίζεται σε δύο χρονικά επίπεδα, στο παρελθόν και το παρόν, μια αγαπημένη επιλογή των Ιρλανδών, όπως και σκανδιναβών συγγραφέων, ενώ σημαντική θέση σ’ αυτήν έχουν οι οικογενειακές σχέσεις, οι αλήθειες και τα ψέματα, τα μυστικά.
Στην ιστορία σημαντική θέση έχει και ο ευφυής αστυνόμος Στίβεν Μόραν, αλλά και η μικρή κόρη του Φράνκ, η οποία προσθέτει κάποιο σημαντικό στοιχείο, κατόπιν προτροπής του πρώτου, που θα βοηθήσει στην εξιχνίαση αυτής της παλιάς υπόθεσης εξαφάνισης.
Πάντως, το βάρος περισσότερο πέφτει στις κοινωνικές σχέσεις, στην ψυχολογία των προσώπων παρά στην αναζήτηση και τους τρόπους που χρησιμοποιούνται από την αστυνομία ή τον ερευνητής, για να αποκαλυφθεί η αλήθεια. Το ότι υπάρχει αστυνομικός δεν κάνει και την ιστορία αστυνομική.
Αξιοπρόσεχτη περίπτωση είναι αυτή του Στιούαρτ Νέβιλ( 1972), ο οποίος κατάγεται από τη Β. Ιρλανδία και κάνει δυναμικά την εμφάνισή του, με την κυκλοφορία του μυθιστορήματός του, The Twelve (2009)- στην Αμερική, όπως και στη χώρα μας, κυκλοφόρησε με τον τίτλο Τα φαντάσματα του Μπέλφαστ-, ενός πολιτικού θρίλερ, μιας και σ’ αυτό κυρίαρχη θέση έχει η πολιτική κατάσταση στην Βόρειο Ιρλανδία, εννιά χρόνια μετά την υπογραφή της Συμφωνίας της «Μεγάλης Παρασκευής», το 1998, στο Μπέλφαστ, το οποίο ζει σε κανονικούς ρυθμούς, αν και το οργανωμένο έγκλημα όλο και διογκώνεται δίπλα στην αναπτυσσόμενη επιχειρηματικότητα. Τα μέλη του IRA δεν τοποθετούν πλέον βόμβες και έχουν γίνει πολιτικοί. Η ιστορία ξεκινάει το 2007, δύο μήνες μετά τις εκλογές, και πολλοί πιστεύουν, όπως ένας ήρωας, ο Βίνσι Καφόλα, ότι δεν θα τελειώσουν ποτέ οι συγκρούσεις αν δεν φύγουν από το νησί οι Βρετανοί(σελ. 48). Ακόμα και αν έχουν ηρεμήσει τα πράγματα, τα απόνερα του παρελθόντος με τις καταστροφές και τις απώλειες σε ανθρώπινες και υλικές ζημιές, θα στοιχειώνει τους κατοίκους της χώρας.
Στο έργο αυτό, το οποίο είναι καλογραμμένο και σφικτά δομημένο, πρωταγωνιστεί το θέμα της ενοχής και της λύτρωσης. Αν και ο Φέγκαν, μοναχικός και αλκοολικός, συντηρείται με μισθό από το κόμμα Σιν Φέιν, ως «ρεπουμπλικάνος ήρωας», κατατρύχεται από τις ερινύες για τα εγκλήματα που έχει διαπράξει. Θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως μια περίπτωση παθολογική, αφού έχει παραισθήσεις και νομίζει ότι τον κυνηγούν τα φαντάσματα των ατόμων που είχε σκοτώσει, ωστόσο, η ακραία συμπεριφορά του δίνει αφορμή για μια εις βάθος ανασκόπηση της πρόσφατης ιρλανδικής ιστορίας, ενός έθνους, που, όπως είχε πει κάποιος, δημιουργήθηκε στηριζόμενο πάνω στη βία και τις απεχθείς βεντέτες. Και για να μπορέσει να παρακολουθήσει κανείς την ιστορία του Νέβιλ, πρέπει να ανατρέξει στα ιστορικά γεγονότα, στις Ταραχές που ξεκίνησαν το 1968 και έληξαν το 1998. Πρόκειται για τις εθνικιστικές συγκρούσεις, με πολιτικά και θρησκευτικά χαρακτηριστικά, που διεξήχθησαν στη Βόρειο Ιρλανδία και οι οποίες επεκτάθηκαν στη Δημοκρατία της Ιρλανδίας, την Αγγλία και την ηπειρωτική Ευρώπη. Ως κύρια αιτία είναι η σχέση μεταξύ των δύο κύριων κοινοτήτων και το συνταγματικό καθεστώς στη Βόρειο Ιρλανδία. Από τη μια είναι οι Ενωτικοί και νομιμόφρονες, κυρίως Προτεστάντες του Όλστερ, οι οποίοι επιθυμούν να παραμείνει η Β. Ιρλανδία στο Η. Βασίλειο. Από την άλλη, οι Ιρλανδοί εθνικιστές και Ρεπουμπλικάνοι, Καθολικοί, οι οποίοι αντιτίθενται στην παραμονή της χώρας στο Η. Β. και προσβλέπουν στην ένταξή της στην Δημοκρατία της Ιρλανδίας. Οι λόγοι, για τους οποίους συντηρήθηκε μια τόσο επικίνδυνη και επιζήμια κατάσταση για τους πολίτες, δεν ήταν ανιδιοτελείς και αθώοι, γιατί, όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ένα από τα θύματα του Φέγκαν, πολλοί νέοι ταχτοποιήθηκαν «επαγγελματικά», μπαίνοντας στις τάξεις του IRA. Βγήκαν από τη φτώχεια, την αφάνεια και την νωθρότητα.
Ο Φέγκαν, που γίνεται ο τιμωρός και σκοτώνει τους ηθικούς αυτουργούς των εγκλημάτων που είχε διαπράξει, αποτελεί μια ξεχωριστή περίπτωση, ένας τρελός που συμβολίζει την παράνοια του πολέμου, των συγκρούσεων, του κακού που διείσδυσε στην κοινωνία και δεν είχε χρώμα και διαχωριστικά, που ακόμα και σήμερα υπάρχει ως μνήμη, αλλά και ως επίδραση στη συμπεριφορά των κατοίκων αυτής της περιοχής. Όμως, στο τέλος ο ήρωας είναι σίγουρος ότι « ο τόπος αυτός δεν διψούσε πια για πόλεμο. Η δίψα είχε σβήσει πολύ καιρό πριν. Άνθρωποι σαν κι αυτόν δεν ανήκαν πια εδώ. Ένιωθε να τον παρασέρνει ένα κύμα εξουθένωσης, ασήκωτο και γκρίζο….»(σελ. 455).
Οι δώδεκα δολοφονίες γίνονται η αφορμή για να ξεσπάσει ένα επικίνδυνο παιχνίδι ανάμεσα στους πολιτικούς του κόμματος Σιν Φέιν ( Sinn Fein: we ourselves), την αστυνομία της Β. Ιρλανδίας, την Βρετανική κυβέρνηση και τους φανατικούς ετερόδοξους-καθολικούς και προτεστάντες της Εκκλησίας της Ιρλανδίας-, και σε εκείνους που κατοικούν στην περιοχή της νότιας Άρμα (Armagh).
Το δεύτερο μυθιστόρημα του Νέβιλ που θα μας απασχολήσει είναι Η Συνωμοσία της φωτιάς, ένα στέρεο πολιτικό θρίλερ, το οποίο στηρίζεται σε πραγματικά γεγονότα και πολιτικές καταστάσεις που σημάδεψαν την ιρλανδική κοινωνία . Πρόκειται για τη συνέχεια των Φαντασμάτων του Μπέλφαστ( Των Δώδεκα). Εδώ, ο επιθεωρητής Τζακ Λένον, ένας συμπαθής Καθολικός, συναντάει τον παλιό γνωστό μας, μετά από μία σειρά δολοφονιών στην Β. Ιρλανδία, τον καταζητούμενο Τζέρυ Φέγκαν, με τον οποίο συμμαχεί, για να λύσει το μυστήριό τους και να ανακαλύψει ποιος ή ποιοι βρίσκονται πίσω από το κακό, αλλά και να διαλευκάνει τη συνωμοσία που εξυφαίνεται ανάμεσα σε πολιτικούς και ανθρώπους της αστυνομίας. Και ενώ οι προϊστάμενοί του τού συνιστούν να σταματήσει την έρευνα, εκείνος δεν το βάζει κάτω και δεν υποχωρεί γιατί, πέρα από το ενδιαφέρον του για μια υπόθεση που αφορά στη χώρα του, εμπλέκονται και δικοί του άνθρωποι· κινδυνεύουν αγαπημένα του πρόσωπα, η κόρη του, η οποία δεν τον γνωρίζει, και η πρώην αγαπημένη του. Γίνεται ξεκαθάρισμα λογαριασμών όχι μόνο ανάμεσα σε αντίπαλες ομάδες, αλλά και μέσα στις ίδιες. Μίσος, εκδικητικότητα, παράλογοι λόγοι οδηγούν κάποιους να σκορπίσουν το θάνατο. Έτσι, ως συνέχεια των Ταραχών, από συνήθεια. Και οι απλοί πολίτες φοβούνται, νιώθουν την απειλή, ωστόσο έχουν συνηθίσει τον πόνο και την απώλεια, τη βία και την ατιμωρησία, και μένουν απαθείς.
Το μυθιστόρημα αυτό κυκλοφόρησε το 2010, με τον τίτλο Collusion. Χαρακτηριστικά του είναι η δράση, η ένταση και η, εξαιρετικής κλιμάκωσης, αγωνία από το πρώτο κιόλας κεφάλαιο! Δεμένη υπόθεση, συνομιλεί με το πρώτο μυθιστόρημα, και συνιστάται σε εκείνους που αποφασίσουν να το διαβάσουν, να διαβάσουν πρώτα Τα φαντάσματα του Μπέλφαστ.
Ο ίδιος αστυνομικός εμφανίζεται και στο επόμενο μυθιστόρημα, το οποίο στα ελληνικά μόλις κυκλοφόρησε, με τον τίτλο Κλεμμένες ψυχές. Σ’ αυτό, καλείται ο ήρωας να διαλευκάνει μια σειρά δολοφονιών που τον συνδέουν με τον υπόκοσμο του Μπέλφαστ, με συμμορίες οι οποίες διακινούν ναρκωτικά, επιδίδονται στο λαθρεμπόριο τσιγάρων και DVD, αλλά και με την πορνεία.
Το ενδιαφέρον με την Ιρλανδική λογοτεχνία του πολιτικού θρίλερ και του μυστηρίου έγκειται στο πολιτικό και ιστορικό στοιχείο, στην πραγματικότητα, η οποία όμως δεν αποδίδεται ως ένα ντοκουμέντο, αλλά μεταπλάθεται σε μύθο, σε fiction. Ο καμβάς είναι η περιρρέουσα ατμόσφαιρα σε μια χώρα με πληγές από τις συγκρούσεις και την γενικευμένη τρομοκρατία. Με ένα επιπλέον όφελος για τον αναγνώστη· να διεισδύει στα ιστορικά δεδομένα μιας ευρωπαϊκής χώρας, αλλά και να απολαμβάνει τις σχέσεις μυστηρίου που εξυφαίνονται μέσω των αντιπαραθέσεων και των συγκρούσεων των πρωταγωνιστών.
Σημείωση: Η ομιλία δόθηκε με αφορμή εκδήλωση, στο πλαίσιο του 2ου Μαραθωνίου Ανάγνωσης Αστυνομικής Λογοτεχνίας, η οποία διοργανώθηκε από τις εκδόσεις Μεταίχμιο, στον Πολυχώρο, την Τετάρτη 8 Ιουνίου 2016.
